Metoda Karela i Berty Bobath - mgr Lech Wysocki.doc

Metoda Karela i Berty Bobath - mgr Lech Wysocki

Metoda neurorozwojowego le­czenia usprawniającego Karela i Berty Bobath polega na hamowaniu patologicznych odruchów i niepra­widłowych wzorców ruchowych oraz rozwijaniu czynności ruchowych u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym w kolejności, w jakiej pojawiają się one w rozwoju dziecka zdrowego.
Każda czynność ruchowa rozwija się dzięki odczuciu ruchu - to znaczy ułożenia ciała w przestrzeni oraz po­szczególnych części ciała względem siebie.
Pierwszych odczuć dostarczają reakcje odruchowe. Są to odruchy postawy oraz reakcje prostowania i równowagi. Pierwsze z nich dają odczucie ułożenia ciała w pozycji leżącej (odruchy postawy). Reakcje prostowania dostarczają doświad­czeń ruchowych ułożenia ciała przeciwko sile grawitacji; reakcje równo­wagi powodują dostosowanie napię­cia mięśniowego całego ciała pod­czas utraty równowagi, przygotowu­jąc w ten sposób całe ciało do pod­parcia.
Czas fizjologicznego występo­wania odruchów postawy przypada na pierwsze półrocze życia dziecka. Później zostają one podporządkowa­ne reakcjom prostowania i równowa­gi. Utrzymujące się dłużej odruchy postawy stają się z czasem patologi­czne. Uniemożliwiają rozwój reakcji prostowania i równowagi, których pojawienie się warunkuje prawidło­wy rozwój ruchowy dziecka.
Rozwój ruchowy dziecka prze­biega w stałej kolejności – od głowy, obręczy barkowej i kończyn gór­nych, poprzez tułów, do kończyn dol­nych. Oznacza to, że zanim dziecko zacznie chodzić, najpierw musi kon­trolować ułożenie głowy, uzyskać podpór na kończynach górnych w pozycji leżącej, aby poprzez siad, czworaki i pozycję klęczną przejść do pozycji stojącej.
Każda złożona czynność rucho­wa zawiera kombinację wielu pros­tych ruchów i kształtuje się w opar­ciu o poprzednie doświadczenia ruchowe. Prawidłowy rozwój czyn­ności ruchowych stanowi podstawę do rozwijania kolejnych umiejętnoś­ci (jedzenia, ubierania, pisania).
Stworzenie takiej bazy dla roz­woju czynności dowolnych u dziecka z m.p.dz. jest, zdaniem autorów me­tody neurorozwojowego leczenia, możliwe tylko wówczas, gdy zosta­nie ono wyzwolone spod wpływu działania odruchów patologicznych.


Główne zasady metody Bobath'ów:

– Hamowanie odruchów patologicz­nych i normalizacja napięcia mięśniowego.
– Dążenie do osiągnięcia prawidło­wych ruchów poprzez przemiesz­czanie w przestrzeni tzw. punktów kluczowych, którymi są: głowa, obręcz barkowa i obręcz biodro­wa. Ma to na celu wykształcenie prawidłowych reakcji prostowa­nia i równowagi, co prowadzi do opanowania czynności zgodnych z sekwencją rozwojową.
– Wszystkie ruchy kontrolowane są rękami terapeuty. Pomoc terapeu­ty zmniejsza się w miarę opano­wywania przez dziecko kolejnych czynności.
– Ruchy prowadzone są wolno, tak aby dziecko mogło włączać się do pracy.
– Nie należy dążyć do opanowania statycznych pozycji, lecz umiejęt­nie prowadzić dziecko z jednej pozycji do drugiej.
– Sposoby wspomagania powinny być dobrane do potrzeb i możli­wości dziecka.
– Wymagana jest ścisła współpraca z rodzicami.
– Program usprawniania powinien być dobrany indywidualnie do po­trzeb i możliwości dziecka; in­struktor dla każdego dziecka do­biera odpowiednie ćwiczenia.
– Ciągłe powtarzanie i wykorzysty­wanie w życiu codziennym czyn­ności, które dziecko już opanowa­ło i nad opanowaniem których pracuje.

I. Ćwiczenia unoszenia i utrzymywania głowy
1. Pozycja wyjściowa (p.w.) – leżenie przodem (na brzuchu), koń­czyny górne (kkg) dziecka wyprosto­wane wzdłuż tułowia, ćwiczący za dzieckiem. Wspomaganie – bierne utrzymanie ułożonych w pozycji po­średniej wyprostowanych kkg dziec­ka. Ruch – czynne uniesienie do góry głowy (wyprost głowy).
Podczas wykonywania tego ćwi­czenia należy zwrócić uwagę na uło­żenie kończyn dolnych (kkd) dziec­ka. Jeżeli kkd mają tendencję do układania się w przywiedzeniu i ro­tacji wewnętrznej, należy zabezpie­czyć odwrotne ich ustawienie, tzn. w odwiedzeniu i rotacji zewnętrznej. Można to uzyskać wkładając między nóżki dziecka wałek, zwinięty kocyk bądź kolano osoby ćwiczącej.
Wykonywany ruch uniesienia głowy nie powinien być zbyt obszer­ny, lecz odbywać się tuż nad pod­łożem.

2. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka wyprostowane do przodu (w przedłużeniu głowy) spoczywają na ręce osoby ćwiczącej. Wspomaganie – uniesienie kkg dziecka lekko do góry. Ruch – uniesienie głowy do góry.
W tych ćwiczeniach można stoso­wać delikatne oklepywanie czoła (w kierunku do góry). Pomaga to w uniesieniu głowy. Zabezpieczenie kkd jak wyżej.

3. P.w. – leżenie tyłem (na ple­cach), kkd zabezpieczone w odwie­dzeniu i rotacji zewnętrznej, kkg skrzyżowane na klatce piersiowej. Ćwiczący klęczy przed dzieckiem.
Wspomaganie – chwyt za barki dziecka i lekkie ich ściągniecie w kierunku środkowej osi ciała. Ruch – odruchowe uniesienie głowy do góry.
Jeżeli kkd dziecka podczas wy­konywania wyżej opisanego ruchu przyjmują ustawienie w nadmier­nym wyproście i przywiedzeniu, ćwiczenie to należy wykonać usta­wiając kkd w zgięciu we wszystkich stawach, z oparciem stóp na kola­nach lub brzuchu osoby ćwiczącej.

4. P.w. – jak wyżej. Wspomaga­nie – lekkie pociąganie wyprostowa­nych wzdłuż tułowia kkg dziecka. Ruch – uniesienie głowy do góry.

5. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka zgięte, dłonie przy barkach. Wspomaganie – uniesienie do góry barków dziecka, aż do oderwania kkg od podłoża i lekki rzut dziecka w kierunku podłoża. Ruch – odru­chowe prostowanie kkg w kierunku podparcia na rękach i uniesienie gło­wy do góry.

6. P.w. – leżenie przodem na du­żej piłce. Wspomaganie – ćwiczący przytrzymuje kkd dziecka na wyso­kości podudzia (kkd ustawione w ro­tacji zewnętrznej i odwiedzeniu). Nagłe wychylenie dziecka w przód (przetoczenie piłki). Ruch – uniesienie głowy do góry i wyprost kkg do uzyskania na nich podporu.

7. P. w. – leżenie przodem na pił­ce, kkd dziecka ułożone szeroko, mo­gą obejmować biodra ćwiczącego lub jego udo. Wspomaganie – chwyt za biodra dziecka. Wolne, lekkie pociąganie dziecka do tyłu tak, aby na piłce pozostały tylko ręce dziecka. Ruch – uniesienie głowy i pełny pod­pór na rękach.
Początkowo dziecko unosi głowę i prostuje w podporze kkg. Z czasem zaczyna toczyć piłkę przekładając kolejno ręce.

8. P.w. – siad w rozkroku na ko­lanie osoby ćwiczącej, tyłem do niej. Kkg dziecka wyprostowane do przo­du, lekko w dół. Ćwiczący chwyta ręce dziecka tak, aby umożliwić mu podpór, odwiedzenie kciuka i zgię­cie grzbietowe nadgarstków zabez­pieczone chwytem rąk ćwiczącego.

Wspomaganie – wychylanie dziecka do przodu. Ruch – czynne prostowanie głowy i tułowia oraz podpór na rękach. Wykonując po­czątkowo to ćwiczenie, prowadzący może chwycić jedną ręką obie ręce dziecka, aby drugą ręką poklepać czoło, stymulując w ten sposób do­datkowo ruch uniesienia głowy.

9. P.w. – siad w rozkroku na ko­lanie osoby ćwiczącej przodem do niej. Ćwiczący przytrzymuje jedną ręką obie ręce dziecka, drugą zabez­piecza głowę (ręka w niedużej odległości za głową dziecka) przed nad­miernym odrzuceniem jej do tyłu.
Wspomaganie – wychylanie dziecka do tyłu. Ruch – odruchowe zginanie głowy (zbliżenie głowy do mostka). Z czasem dziecko wychylo­ne w tej pozycji do tyłu nie odrzuca głowy, lecz trzyma ją zgiętą przez cały czas trwania ćwiczenia.

10. P.w. – siad okrakiem na ko­lanie ćwiczącego, tyłem do niego. Ćwiczący chwyta jedną ręką dłoń dziecka (jak przy powitaniu) tak, aby zabezpieczyć opozycję kciuka i zgię­cie grzbietowe nadgarstka. Kończy­na górna wyprostowana w rotacji ze­wnętrznej. Druga ręka ćwiczącego przytrzymuje biodra dziecka. Wspo­maganie – wychylanie dziecka w bok. Ruch – uzyskanie podporu na ręce po stronie wychylenia i prawi­dłowe trzymanie głowy.
Kierunek wychylenia należy zmieniać, aby uzyskać czynny pod­pór raz na jednej, raz na drugiej kończynie górnej. W tym ćwiczeniu bardzo istotne jest ustawieniu koń­czyny górnej w odwiedzeniu, rotacji zewnętrznej i w wyproście ze zgię­ciem grzbietowym nadgarstka. Ta­kie ustawienie kończyny górnej jest wymagane szczególnie u dzieci, u których wyprost kończyny zawsze łączy się z przywiedzeniem, rotacją wewnętrzną w stawie barkowym, zgięciem dłoniowym nadgarstków i chowaniem kciuka w zaciśniętej pięści. Głowa dziecka podczas wy­chylania na boki powinna przyjmo­wać takie ustawienie, aby jej czubek był najwyższym punktem w ułożeniu całego ciała, a linia warg równoległa do podłoża.

11. P.w. – siad na kolanie osoby ćwiczącej przodem lub tyłem do niej. Ręce ćwiczącego obejmują biodra dziecka. Wspomaganie – wychyla­nie dziecka na boki z jednoczesnym lekkim „ściąganiem” raz jednego, raz drugiego biodra. Ruch – prawi­dłowe trzymanie głowy. Kończyna dolna po stronie przeciwnej do kie­runku wychylenia ulega odruchowe­mu odwiedzeniu. Całe ciało dziecka dąży do powrotu do pozycji wyj­ściowej.

Opisane ćwiczenia stanowią przykłady różnego sposobu rozwija­nia u dziecka tej samej czynności – unoszenia i trzymania głowy (kon­troli głowy w przestrzeni) oraz kształtowania czynności podporo­wych kończyn górnych. Właściwa kontrola ułożenia głowy jest warun­kiem rozwoju każdej następnej czynności ruchowej.

II. Ćwiczenia przygotowujące do pełzania oraz do zmiany pozycji z leżenia (obroty)

12. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka wyprostowane do przodu. Ćwiczący klęczy przed dzieckiem, chwyta rękami jego głowę. Wspo­maganie – wykonanie biernego skrę­tu głowy (wolno i delikatnie). Ruch – skręt głowy wyzwala czynny skręt obręczy barkowej, to z kolei powoduje czynny skręt obręczy miednicznej. Ruch obrotu postę­puje stopniowo. Najpierw głowa, za nią podąża obręcz barkowa i kkg, a na końcu obręcz miedniczna i koń­czyny dolne.

13. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka ugięte przy barkach. Ćwi­czący znajdujący się za głową dziec­ka z przodu chwyta rękami jego bar­ki. Wspomaganie – bierny skręt ob­ręczy barkowej, aż do uzyskania podporu na kończynie górnej dalszej od osi obrotu ciała. Ruch – obrót ciała sposobem jak wyżej.

14. P.w. – leżenie tyłem, kkg dziecka wyprostowane wzdłuż tuło­wia. Ćwiczący w przedłużeniu osi długiej dziecka za jego kkd. Wspo­maganie – ćwiczący chwyta jedną ręką wyprostowaną kończynę dolną dziecka (kończynę obrotową), drugą ręką przytrzymuje zgiętą drugą koń­czynę dziecka. Ruch – bierny skręt obręczy miednicy poprzez prze­mieszczanie kończyny dolnej zgiętej w stronę do środka ciała, do wykona­nia pełnego obrotu miednicy. W rea­kcji odruchowej obręcz barkowa z kkg obracają się także, a za nimi zmienia pozycję ułożenia głowa dziecka.

15. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka ugięte przy barkach. Ćwi­czący staje w rozkroku nad dziec­kiem, chwyta rękami jego barki. Wspomaganie – uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt obrę­czy barkowej), aż do uzyskania pod­poru na przedramieniu kończyny górnej przeciwnej. Ruch – bierny skręt obręczy barkowej powoduje oderwanie biodra dziecka od podło­ża po stronie uniesionego do góry barku, a to wywołuje odruchowe zgięcie i podciągnięcie kończyny dolnej po tej samej stronie. Następ­nie ćwiczący „przerzuca” do przodu wcześniej uniesioną do góry kończy­nę górną dziecka (barki równolegle do podłoża). Następuje wyprost koń­czyny dolnej uprzednio zgiętej i przemieszczenie całego ciała w kie­runku do przodu. Tę samą czynność należy wykonać naprzemiennie, tzn. raz wspomagając ruch zgięcia pra­wej kończyny dolnej, raz lewej.

16. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka ugięte przy barkach. Ćwi­czący chwyta rękami biodra dziecka. Wspomaganie – uniesienie do góry bioder dziecka. (Skręt obręczy mied­nicowej.) Ruch – odruchowe zgięcie i podciągnięcie do góry kończyny dolnej po stronie uniesionego bio­dra. Następnie ćwiczący układa swo­ją dłoń pod podeszwą stopy kończy­ny dolnej zgiętej, daje to odruchowy wyprost tej kończyny.
Początkowo ruchy zginania i prostowania kkd wykonywać moż­na w miejscu, ale zawsze naprze­miennie (raz jedna, raz druga koń­czyna dolna). W miarę opanowywa­nia tej czynności wyprost kończyny dolnej powinien łączyć się z przesu­nięciem ciała dziecka w kierunku do przodu.

17. P.w. – jak wyżej. Ręce ćwi­czącego: jedna chwyta tułów dziec­ka na wysokości dołu pachowego, druga ułożona pod zgiętą stopą nogi przeciwnej. Wspomaganie – przesu­nięcie ciała do przodu z jednoczes­nym stawianiem oporu zgiętej kończynie dolnej. Ruch – przesunięcie do przodu ciała dziecka w wy­prostowaniu zgiętej kończyny dolnej.

III. Ćwiczenia przygotowujące do czworakowania

18. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka zgięte przy barkach. Chwyt za barki dziecka. Wspomaganie -uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt obręczy barkowej). Ruch – odruchowe zgięcie i podcią­gnięcie do przodu kończyny dolnej po stronie uniesionego barku, aż do uzyskania podporu na tej kończynie. Powtórzenie tej czynności po drugiej stronie.

19. P.w. – jak wyżej, kkg dziec­ka w podporze. Ćwiczący chwyta biodra dziecka. Wspomaganie – uniesienie do góry jednego biodra dziecka (skręt obręczy miednicznej). Ruch – odruchowe zgięcie kończyny dolnej po stronie uniesionego biodra i przesunięcie jej do przodu, aż do uzyskania na niej podporu. Tę sarną czynność powtarzać należy z drugiej strony. Jeżeli kkg dziecka pozostają zgięte, wówczas podpór należy wspomagać tak jak w ćw. nr 5.

 

IV. Chodzenie na czworakach (jednoimienne)

20. P.w. – klęk podparty – czwo­raki. Wspomaganie – chwyt za barki dziecka. Ruch – uniesienie do góry jednego barku dziecka (skręt obrę­czy barkowej) z jednoczesnym lek­kim dociskiem w kierunku do podło­ża drugiego barku dziecka (wyzwalanie podporu na kończynie górnej). Uniesienie barku do góry wyzwala odruchowe zgięcie i przesunięcie się do przodu kończyny dolnej po tej samej stronie. Następnie ćwiczący lekko „przerzuca” do przodu kończynę górną dziecka po stronie unie­sionego barku. Czynność tę należy wykonywać, unosząc raz prawy, raz lewy bark dziecka, wyczekując za każdym razem na reakcję kd.

21. P.w. – jak wyżej. Chwyt rę­kami za biodra dziecka. Wspomaga­nie – uniesienie do góry jednego biodra dziecka (skręt miednicy). Ruch – w reakcji odruchowej nastę­puje zgięcie i przesunięcie do przodu kończyny dolnej po stronie uniesio­nego biodra, kończynę górną po tej stronie dziecko, przesuwając się, przekłada do przodu. Czynność po­wtarzać naprzemiennie.

V. Czworakowanie naprzemienne

22. P.w. – na czworakach. Ćwi­czący chwyta jedną ręką bark dziec­ka, drugą przeciwne biodro. Wspo­maganie – naprzemienne unoszenie do góry barku, następnie biodra w cyklu: prawa ręka – lewa noga, lewa ręka – prawa noga. Ruch – uniesie­nie barku i lekkie przerzucenie do przodu kończyny górnej dziecka po tej stronie (do uzyskania podporu), następnie uniesienie do góry prze­ciwnego biodra tak, aby wyzwolić odruchowe przemieszczenie do przodu kończyny dolnej po tej samej stronie. Tę samą czynność należy po­wtórzyć, chwytając drugi bark i wspomagając zgięcie kończyny dolnej po stronie przeciwnej.

VI. Siady

23. P.w. – leżenie tyłem, kkg dziecka wyprostowane i lekko od­wiedzione oraz zwrócone dłońmi do podłoża, kkd zabezpieczone w od­wiedzeniu i rotacji zewnętrznej. (Ta­kie ustawienie kkd może zabezpie­czyć kolana, klęczącej przed dziec­kiem osoby). Ćwiczący przytrzymuje jedną ręką dłoń dziecka przy podło­żu, a drugą chwyta rękę kończyny górnej przeciwnej. Wspomaganie – ćwiczący lekko pociąga wyprosto­waną kończynę górną dziecka w kie­runku do siebie ze skrętem w kierun­ku drugiej kończyny opartej dłonią na podłożu. Ruch – skręt głowy i jej uniesienie. Skręt obręczy barkowej aż do uzyskania podporu na barku kończyny pozostającej przy podłożu. Dalej w ten sam sposób wspomaga­jąc ruch uzyskuje się podpór na przedramieniu i później tylko na dło­ni przytrzymywanej przy podłożu. W efekcie dziecko osiąga pozycję siadu płaskiego z podparciem na jednej kończynie górnej.

24. P.w. – leżenie przodem, kkg dziecka ugięte przy barkach. Ćwi­czący chwyta biodra dziecka. Wspo­maganie – skręcanie bioder dziecka tak, aby jedno pozostawało przy pod­łożu, a drugie uniesione do góry było pociągane w kierunku do siebie. Ruch – dziecko unosi głowę, podpie­ra się na kkg i przekładając je po podłożu zgina biodra i kkd, uzyskując pozycję siadu bokiem (podpar­tego).

25. P.w. – leżenie przodem, kkg ugięte przy barkach. Chwyt jedną ręką za tułów dziecka na wysokości dołu pachowego, drugą ręką chwyt przeciwnego biodra. Wspomaganie – skręt bioder z jednoczesnym lek­kim uniesieniem tułowia. Ruch -skręt bioder, aż do uzyskania zgięcia kkd i podporu na kkg z zachowaniem równoległego do podłoża ułożenia linii barków (skośne ustawienie miednicy w stosunku do obręczy bar­kowej).

26. P.w. – siad na piłce, kkd dziecka w rozkroku. Ćwiczący przy­trzymuje kkd dziecka na wysokości ud lub stawów kolanowych. Wspo­maganie – delikatne przetaczanie piłki w kierunku do tyłu, do przodu, do boku. Ruch – wychylanie dziecka w różnych kierunkach z wyczekiwa­niem na reakcję powrotu do pozycji wyjściowej i reakcje obronne kkg (podpór przy wychylaniu na boki). Podobne ćwiczenie można wykony­wać na wałku. Dziecko siedzi w sia­dzie rozkrocznym ze stopami oparty­mi całą powierzchnią na podłożu.

VII. Klęk prosty

27. P.w. – klęk podparty (czwo­raki). Chwyt rękami za biodra dziec­ka. Wspomaganie - lekkie pociąg­nięcie do tyłu bioder dziecka. Ruch – czynne prostowanie głowy i przejście do klęku prostego.

28. P.w. – klęk podparty (czwo­raki) przy drabince lub krześ...