lesmian_poezje.pdf

Bolesław Leśmian, Poezje wybrane, oprac. Jerzy Trznadel (BN I )

1.śyciorys

Urodził się 22.01.1877 (chociaŜ data ur. pozostaje wciąŜ sporna). Jego rodzice Józef i

Emma naleŜeli do inteligencji pochodzenia Ŝydowskiego. Po śmierci matki ojciec oŜenił się

ponownie z Heleną z Dobrowolskich. Ukończył wydział prawa na Uniwersytecie św.

Wlodziemirza w Kijowie, tam teŜ bral Ŝywy udział w Ŝyciu artystycznym tamtejszej Polonii.

Młodość spędzona na Ukrainie nie pozostanie bez oddźwięku w twórczości poety (wpływy,

pejzaŜe, realia). Zaliczany jest do poetów polskiej szkoły „ukraińskiej”, do której naleŜą min.

A.Malczewski, J.Slowacki, J.Iwaszkiewicz.

Debiutował w 1985 r. wierszem ogłoszonym w Wędrowcu. Od 1901 r. przebywa w

W-wie, skąd wyjeŜdŜa w podróŜ artystyczną przez Niemcy do Francji, osiedlając się w

ParyŜu. Tutaj poślubia malarkę Zofię Chylińską (dwie córki: Maria Ludwika, Wanda).

W I okresie twórczości związany jest z pismem „Chimera” i jej redaktorem,

propagatorem symbolizmu z Polsce, Zenonem Przesmyckim. Mimo wielu wpływów

(symbolizm, odkrywcza rola Miriama w stosunku Norwida), Leśmian odchodzi od programu

pisma juŜ w swoim pierwszym tomie.

W 1911 r. zostaje reŜyserem i współzałoŜycielem eksperymentalnego Teatru

Artystycznego w Warszawie. W 1912 r. wydany zostaje Sad rozstajny. W tym okresie pisze

opracowania bajek i legend wschodnich. W l.1912-1914 przebywa we Francji.

W czasie wojny mieszka w Lodzi, gdzie sprawuje stanowisko kierownika literackiego

Teatru Polskiego. W 1918 otrzymuje notariat w Hrubieszowie ( gdzie przygotuje do druku

Łąkę wyd.1920), a w 1922 r. przeniesie się do Zamościa ( tutaj pisze następny tom- Napój

cienisty wyd.1936). Literacko nie jest to okres łatwy, gdyŜ uwaga opinii literackiej

skierowana jest na współzawodnictwo Skamandra i Awangardy. Dopiero Kazimierz

Wierzyński na początku lat trzydziestych drukuje Leśmiana w Kulturze. W tym czasie pojawi

się prawdziwe zainteresowanie jego poezją, zmienia się jednak drastycznie jego sytuacja

materialna. Zostaje oszukany przez swojego pomocnika, który defraudował sumy

przeznaczone dla skarbu państwa. śyje dzięki wsparciu przyjaciół, min. Dory Lebenthal –

lekarki, miłości poety, do której kierowany jest cykl W malinowym chruśniaku. Jest teŜ

skazany ( a razem z nim inni poeci pochodzenia Ŝydowskiego np.Tuwim) na ataki i obelgi

związane z pochodzeniem poety.

Umiera na serce w Warszawie 7.11.1937 r. Pośmiertnie ukazują się tomik wierszy

Dziejba leśna oraz opowiadania Klechdy polskie , a ogłaszane po czasopismach szkice, utwory

rozproszone i listy utworzyły dwa tomy Pism .

2.Twórczość

Sad rozstajny opisuje doświadczenia duchowe wybiegające poza kraj i epokę,

propaguje kult przygody duchowej, odkrywającej sprawy waŜne dla postawy ludzkiej. JuŜ w

tym tomie widoczna jest charakterystyczna dla calej twórczości tendencja, a mianowicie

programowe odwrócenie się od historycznie określonej współczesności. Poezję Leśmiana

charakteryzuje aktywizm, czemu patronował Nietzsche. W ksiąŜce Tako rzecze Zaratustra,

wyraził ideał artysty nadczłowieka, przeciwstawionego filisterskiemu społeczeństwu. W

cyklu Oddaleńcy Leśmian przedstawia nieudanych, zbłąkanych, szalonych, a równocześnie w

jakiś sposób wyróŜnionych. Motyw „oddalenia” ze społeczeństwa nie jest tylko czystym

buntem, ale zaznaczeniem, Ŝe tylko jednostki nieprzeciętne i wyjątkowe zapewniają postęp.

Człowiek przeciętny opiera się na prawdach uznanych, twórczy poznaje Ŝycie bezpośrednio.

Wszystkie cechy, którymi odznacza się jednostka wybitna posiadł człowiek

pierwotny. Paralela między poezją, a człowiek pierwotnym, który myślał metafizycznie nie

jest nowy. Reprezentowali go H.Spencer, J.J.Rousseau, a w modernizmie A.Świętochowski.

Leśmian chciał budować swoją poezje na pozbawionych ram historycznych mitach,

podaniach, ludowej fantastyce. Próbował łączyć te motywy pierwotności z mitem powrotu do

natury. W następnym tomie Łąka zaznaczany jest niezaprzeczalny związek człowieka z

naturą. Jednocześnie podkreśla dualizm człowieka, który wyszedł z bytowania zwierzęcego w

bytowanie świadome.

Na drodze jego rozwoju do „realizmu metafizycznego” powstają wiersze stylizowane

na ludowe( Łąka ). Błędem jest kojarzenie ich z „chłopomanią” czy regionalizmem, gdyŜ mają

podłoŜe w antropologicznych poszukiwaniach XIX wieku (poszukiwano mitycznych struktur

we współczesnej cywilizacji badając ludy pierwotne). Najsilniej wyraŜa Leśmian swą

ludowość w balladzie, nazwanej filozoficzną, w której podania ludowe traktuje tylko jako

pretekst do ukazania problemów filozoficznych.

Co decyduje o ludowym charakterze wierszy?

1) Ludowy bohater – postaci wyjęte z ludowego kosmosu tj. parobek, dziad, Ŝołnierz-

inwalida, Świdryga, Midryga, Migoń. Sam narrator jest stylizowany na takiego, który

pochodzi z ludu. Leśmian podkreślał wyŜszości twórczości ustnej, gdzie poeta był

legendarnym śpiewakiem. Koncepcja sztuki: wyjątkowość poety, który liczy na

przyjęcie przez zbiorowość, nowych prawd. Narrator zmienia swą postać będąc:

śpiewakiem, bajdalą, pleciugą, bratem-opowiadaczem.

2) Motywy literatury ludowej – inspiracje z Pieśni ludowych celtyckich, germańskich ,

romańskich tłum. Edward Porębowicz, wierzenia ludowe.

3) Stylizacja językowa

dialektyzmy (trupięgi, ciasnocha, ksobny, skrzeble)

porównania przeczące: twierdzenie/pytanie + zaprzeczenie, Leśmian pomija

pierwszy człon, zaczyna od razu od zaprzeczenia („To nie konie tak cwałują i

uszami strzygą/ jeno tańczą dwaj opoje, Świdryga z Midrygą’)

annominacje – określenia tautologiczne (stodołę stodolić, cwałem cwałować)

zasada trychotomii – potrójne powtarzanie czynności( potrójny wysiłek czy

taniec)

powtarzanie – refrenowość, rozbudowana anafora

rytm i wersyfikacja – rygory wiersza sylabicznego i sylabotonicznego

4) Motywy i realia ludowego świata – świat narzucający się czytelnikowi jako świat

ludowy: rodzinne kolo, postaci, miejsca akcji ( na łące, w lesie, przy plocie), świat

zewnętrzny ( dąb, brzoza, kalina, topola).

Opozycja: kultura- natura, wieś- miasto.

Poemat Łąka - miłosne spotkanie człowieka z laką, bez kosy ani „topielca”. Jest to

alegoryczne odkupienie ludzkości przez odnowienie kontaktu z naturą (dlatego poemat oparty

na motywach boŜonarodzeniowych). Grzech pierworodny z księgi Genesis polegał na

odłączeniu się od natury. Etyka wspólnoty i miłości (końcowe wezwanie do wspólnej

radości).

Topielec, Świdryga i Midryga, Ballada dziadowska, Pila – zastrzeŜenie, co do powrotu do

natury, ciemne siły przyrody przynoszące rozpad ciała, odwołania do danse macabre; echo

wydarzeń wojny. Humor ma posłuŜyć opanowaniu śmierci. Rubaszność jest jednocześnie

przełamywaniem kategorii wzniosłości charakterystycznych dla wczesnego symbolizmu i

postaw modernizmu.

Napój cienisty nazwany został „napojem śmiertelnym”. Główną problematyką jest

przeciwstawienie Boga i człowieka, świata i zaświata, istnienia i nicości.

Bóg: ten problem jawi się jako metafizyczna zagadka umysłu, związana z problemem bytu

człowieka na ziemi. Pierwotne poglądy religijnie traktuje jako zdobycz, dzięki której

człowiek moŜe badać i poznawać wszechświat. Mitotwórstwo, zatem byłoby próbą

strukturalizowania wszechświata. Postawa poety wyraŜa się w nieustannym kreowaniu sfery

demonów i zjawisk, będących wyrazem sytuacji egzystencjalnych. W filozofii Kierkegaarda

człowiek nie moŜe pojąć absolutu. Bóg jest wrogiem człowieka, według jego woli masz

umierać a nienawidzi on tego, co jest dla człowieka rozkoszą. Dla Leśmiana człowiek

sprzeciwia się Bogu, który pozbawia go ziemskiego Ŝycia. Jeśli z kolei, zanegować wiarę w

zaświaty człowiek staje przed absurdem istnienia, który wyraŜany jest za pomocą tragicznych

pytań, ironii czy groteski. Łączy się to z pytaniem o sens Ŝycia.

Testament poetycki dotyczący rozwaŜań światopoglądowych: Pan Blyszczyński (klęska próby

stworzenia Ŝycia będącego dziełem samego człowieka), Eliasz ( Bóg jako etap ludzkich

dąŜeń), Dwaj Macieje ( duchowość jako nieśmiertelność znaczeń i poglądów, Bóg rozumiany

jako dola człowiecza).

3.Humanizm Leśmiana

Człowiek moŜe być łatwo ograbiony, nawet z ciała (kawałki parobka, głowa szuka

karku, pokrajanie przez pilę)

Nieredukowalny pierwiastek ludzki: esencja człowieczeństwa

Szczególna rola człowieka marginesu, jako tego, który ma swoje niezaleŜne zasady

etyczne i wolność

Bunt demokratyczny – swoich bohaterów ściąga w dół, w nędze i upadek

Sprzeciw wobec zarysowywaniu w poezji typu „człowieka przeciętnego”(postulat

Skamandrytów)

Drugie skrzydło jego poezji – osobisty wymiar. Ton staroświecki, pamiętnika( Napój

cienisty ). Zawsze jednak wychodzi z wymiaru osobistego w wymiar interpersonalny.

Postulaty więzi międzyludzkiej, solidarności, współodpowiedzialności. W wierszu Do

siostry pisze: „Wszyscy winni są śmierci drugiego człowieka!/A my mówimy los!”.

Humanizm pesymistyczny

Motyw miłości jako wspólnego Ŝycia w doli i niedoli, dozgonna i po zgonie. Wpływy:

róŜne postawy miłości: franciszkańska, platońska, Tristana i Izoldy, Don Juana.

Kult ciała, równieŜ za grobem( miłość do trupa)

4.Rola poezji i słowa

Poezja jest elementem Ŝyciotwórczego poznania. Proces poznania jest zawsze

dynamicznym procesem czynu i walki. DąŜenie do poznania, do wiedzy jest koniecznością

gdyŜ niewiedza jest klęską. Poezja musi przekazać zasadniczą cechę Ŝycia, jaką jest trwanie w

czasie. Bogactwo układów, róŜnorodność miar, zmiana rytmiki w obrębie jednego utworu jest

odpowiednikiem relatywnego pojęcia czasu, raz zwolnionego, raz szybkiego. Poezja jako

źródło młodości, przez moŜliwość powtarzania jej rytmu, jest jak Ŝycie, wciąŜ na nowo się

odradzające.

Pierwsze skyrzdlo:Symbolizm egzystencjalny - Symbol widziany jako konkret, rzecz

istniejąca. Symbolem rządzi tu szersze odniesienie, którym są w kulturze mity. Źródła

inspiracyjne tego odniesienia łączą się z antropologią, etnologią, religioznawstwem, a takŜe

językoznawstwem. Symbolika Leśmiana wychodzi od konkretu , a symbol nadbudowuje

znaczenie (sprzeciwiał się temu, Ŝe np. kwiat nie jest juŜ kwiatem, ale tęsknotą autora do

kochanki).

Przekonanie o róŜnicy między poezją, a prozą i wiąŜący się z tym postulat

muzyczności.

Symbol i rytm spełniają funkcję wynikające z roli poezji w zbiorowości. Symboliści

natomiast otwierali poprzez język krąg sugestii zrozumiały dla wąskiego kręgu odbiorców.

Jego symboliczność jest teŜ krytyką symboliczności. Symbol, bowiem odrywając od

rzeczywistości nie tylko pozwala na jej odkrywanie, ale teŜ często ją fałszuje.

Drugie skrzydlo:Realizm metafizyczny- poezja osobista, miłosna, wspomnieniowa,

elegijna. Bliska oglądowi poetyckiego filmu: migawkowość widzenia. Wszystkie

mikroelementy tej poezji pochodzą z prawdziwego, przenikliwie obserwowanego świata. W

błyskach nagłych zestawień pojawiają się realia ludzkiego bytowania: drzwi, ścieŜka, dom,

usta.

Od jego nazwiska określa się specyficzną grupę neologizmów- leśmianizmy.

Karina Swachta

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: