PEDAGOGIKA ANALITYCZNO-EMPIRYCZNA (BEHAWIORYZM)
Behawioryzm – teoria zachowania, analizująca relację pomiędzy bodźcem a reakcją (S-R) tłumacząc nią nawyki człowieka, na których opiera się z kolei jego zachowanie.
Postuluje, że przedmiotem badania może być wyłącznie to, co namacalne, możliwe w zapisie, rejestrowane obiektywnymi naukowo metodami.
Przebieg procesu uczenia się:
a)Warunkowanie klasyczne
(proces, w którym bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym)
Bodziec bezwarunkowy to bodziec wywołujący reakcję bezwarunkową (niewymagającą uczenia się, odruchową). Reakcja bezwarunkowa pojawia się automatycznie.
BB RB
widok cytryny wydzielanie śliny
Uczenie się według I. Pawłowa zachodzi wtedy, gdy z bodźcami bezwarunkowymi łączone są bodźce obojętne, które stają się bodźcami warunkowymi.
Reakcja warunkowa przypomina zwykle bardzo reakcję bezwarunkową, niewyuczoną.
BO BB
Wysokie dźwięki widok cytryny
BW RW
Wysokie dźwięki wydzielanie śliny
Wysokie dźwięki (bodziec obojętny) skojarzone z widokiem cytryny (bodziec bezwarunkowy) stają się bodźcem warunkowym implikującym określoną reakcję warunkową (wyuczoną) – tę samą, którą wywoływał bodziec bezwarunkowy (wydzielanie śliny).
Optymalne warunkowanie zachodzi wtedy, gdy bodziec warunkowy poprzedza bodziec bezwarunkowy –
i poprzedza bezpośrednio, w krótkim odstępie czasu (np. wysokie dźwięki występują bezpośrednio przed widokiem cytryny).
Warunkowanie wyższego rzędu – kiedy bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym poprzez połączenie z utrwalonym już bodźcem warunkowym.
BO + BW RW
Strumień światła wysokie dźwięki wydzielanie śliny
Strumień światła wydzielanie śliny
Wygasanie – reakcje warunkowe nie utrwalają się na zawsze. Po pewnym czasie ulegają wygaszeniu. Zdarza się tak, jeżeli przez dłuższy okres bodziec warunkowy pojawia się bez bodźca bezwarunkowego. Czasem następuje również samoistne odnawianie się reakcji, co determinuje konieczność stosowania więcej niż jednej sesji wygaszania.
Zdarza się, że podczas tego typu warunkowania różne elementy nabierają znaczenia emocjonalnego: gesty, słowa (np., jeżeli słowo „żyd” dziecko zawsze słyszy, oglądając jednocześnie u dorosłego gesty o negatywnym zabarwieniu, to słowo to będzie się kojarzyć dziecku negatywnie).
John Watson uważał, że emocje to zbiór reakcji fizjologicznych mięśni i gruczołów. Twierdził, że część emocji jest wrodzona: miłość, gniew, lęk to tylko zmiany tętna, rytmu oddechu, krążenia krwi, trawienia, etc.
Uczenie się ”kochania” u dzieci poprzez głaskanie i przytulanie – do matki - tak jak reakcja psa na dzwonek.
Również negatywne emocje mogą warunkować się klasycznie. Np. lęk lub strach to według Johna Watsona reakcje warunkowe na bodźce, które były do tej pory obojętne
(patrz: eksperyment Watson-Rayner z Albertem i szczurem).
b)Warunkowanie instrumentalne
(To proces, w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od
konsekwencji. W warunkowaniu instrumentalnym reakcja człowieka sprawia, powoduje oddziaływanie środowiska, i od tego zależy czy zostanie ona powtórzona).
Proszę sobie przypomnieć przykład z dwoma tenisistami:
Jeden z nich kiedy rzucał rakietą po nieudanych zagraniach był karcony przez trenera i publiczność (negatywne konsekwencje zachowania) a więc przestał się w ten sposób zachowywać, widząc, że działa tak tylko na swoją szkodę.
Drugi z nich za te same zachowania (agresja na korcie) zyskał miano ciekawego, nieprzewidywalnego i kontrowersyjnego zawodnika. Wszyscy chcieli go oglądać, ciekawi co tym razem zrobi (pozytywne konsekwencje zachowania). Ten tenisista nie zmienił swojego zachowania, a nawet je utrwalił, bo widział jego pozytywne konsekwencje wokół siebie.
Prawo efektu E. Thorndike’a:
Reakcja została wpojona (jest powtarzana) dzięki zadowalającemu efektowi (np. uzyskanie pokarmu). Działa to w dwie strony – efekty nieprzyjemne wygłuszają zachowania, pozytywne wzmacniają, utrwalają.
Thorndike twierdził, że zachowanie jest kontrolowane przez jego konsekwencje.
Nauczanie to dostarczanie bądź nie dostarczanie bodźców, czego efektem jest wytworzenie pewnych reakcji lub zapobieganie im. Bodźce nauczyciela to słowa, gesty, zachowania, środki, materiały. Reakcje ucznia to myśli, uczucia, ruchy ciała, etc.
W związku z powyższym mamy:
Trzy typy konsekwencji (na zachowania):
a)konsekwencja obojętna (np. skrzypienie klamki nie wpływa na to czy otworzę drzwi)
b)nagroda (korzystna reakcja z zewnątrz)
c)kara (niekorzystna reakcja z zewnątrz)
B. F. Skinner:
Interpretacji zachowania należy szukać poza jednostką. To, co nazywamy osobowością jest jedynie zbiorem wzorów zachowań. „Ekstrawertyzm”, „agresywność” odzwierciedlają jedynie fakt, że różni ludzie uczą się reagować w różny sposób w określonych sytuacjach.
Według Skinnera zdarzenia prywatne, które dostrzegamy, są po prostu wczesnym stadium zachowania przed wystąpieniem jego skutków dla środowiska.
Zachowania molarne – zachowania składające się z wielu, mniejszych, wyuczonych wcześniej czynności. Rola ćwiczenia polega na zespalaniu ze sobą tych wielu molekularnych czynności w całość (Edwin Guthrie).
Implikacje pedagogiczne:
Pedagogika analityczno-empiryczna posługuje się w szczególności metodami badawczymi takimi jak: eksperyment, obserwacja, metody sondażowe – a więc metodami ilościowymi, zawierającymi dane wyrażone najczęściej w postaci liczby (kwantyfikacja).
Punktem centralnym jest tu określone zachowanie ucznia, schemat postępowania, który jest zawsze konsekwencją określonych oddziaływań środowiska, nauczyciela. Oddziaływania te muszą być zaplanowane, a wiec ujęte w cele, a także mierzalne.
Istotne znaczenie mają oczywiście wzmocnienia pozytywne i negatywne – czyli nagrody i kary – których stosowanie ma warunkować określony stosunek ucznia w procesie uczenia.
Proponuję zastanowić się:
· Czy wszystkie kary są skuteczne?
· Czy są sytuację, w których kara jest mniej skuteczna niż jej brak?
(przykład ze staruszkiem, który reaguje krzykiem na niepożądane zachowanie dziecka. Dziecko widząc zainteresowanie starca powtarza czynność tylko po to, by zwrócić na siebie uwagę. Kara starca w postaci krzyku przyniosła odwrotny efekt).
· Kiedy kary i nagrody są/mogą być najskuteczniejsze?
(czy osoba, czas i miejsce wymierzenia kary lub nagradzania mają jakieś znaczenie?)
(co zrobić kiedy nie możemy ukarać bezzwłocznie?)
· Jaką rolę odgrywają nagrody zewnętrzne i wewnętrzne w wychowaniu?
(patrz: przykład ze starcem i „bawiącymi się za pieniądze” dziećmi – osłabienie motywacji wewnętrznej)
„efekty uboczne” – osoba karana reaguje lękiem. Lęk ten może się przenieść również na miejsce, osobę karzącą, okoliczności, etc. To może być istotne w codziennej pracy pedagoga
(np. dziecko unikające określonych przedmiotów, sytuacji, gestów, etc.)
Pamiętajmy, że często karzemy nieproporcjonalnie lub za „wszystko, co nam przyjdzie do głowy” - nieadekwatność kary, wynikająca przede wszystkim z tego, że karzemy będąc pod wpływem emocji (dziecko zrobiło coś złego).
Skutek kary może być krótkotrwały (Gdy są rodzice jestem grzeczny. Czego uczy kara? Jak nie dać się złapać!).
Kara nie jest informacją/nauką dla ukaranego (dziecko ukarane za siusianie na dywan nie nauczy się przez to siusiać na nocniku).
Bodźce ze środowiska oddziałują na organizm w tym sensie, że powodują zmiany zachodzące na poziomie uczuć, zainteresowań, postaw, spostrzeżeń, wartości, etc.
Zmiana wewnętrzna powoduje zmianę w obserwowalnym zachowaniu (zaszło uczenie się).
Musimy pracować nad zmianą postrzeżeń, wartości by zmienić zachowanie (rola wychowawcy, szkoły, rodzica). Nauczanie ma mieć określony, policzalny, wymierny efekt.
Sprawdź się:
· Na czym polega warunkowanie klasyczne?
· Jakie znaczenie dla wychowawcy może mieć zjawisko „wygasania”?
· Jak według J. Watsona można „uczyć” emocji?
· Spróbuj w kilku zdaniach wyjaśnić słowa B. F. Skinnera:
„Nauczanie to kształtowanie warunków wzmacniania, pod wpływem których następuje uczenie się.”
PEDAGOGIKA KULTURY
Pedagogika kultury – to pedagogika ludzkiego ducha, ludzkiej duchowości. Jest odpowiedzią na próbę opisu człowieka w kategoriach metodologii nauk przyrodniczych
Człowieka nie można zbadać i opisać na podstawie poszczególnych jego części, aspektów (patrz: przykład Sprangera podany przez prof. Milerskiego: wiwisekcja żaby).
Człowiek to wszystkie wymiary jego życia – duchowość. Tu jest podstawowa różnica:
Nauki przyrodnicze (wyjaśnianie) a nauki humanistyczne (rozumienie).
(proszę powtórzyć trzy poziomy rozumienia: psychologiczne, elementarne, hermeneutyczne)
Możemy zatem powiedzieć jaki jest człowiek (duchowość) badając jego wytwory kulturowe (np. sztukę, tradycję, obyczajowość).
Dobra kulturowe to ludzkie wytwory: sztuka, teksty, muzyka, poezja, religia, etc. które są zobiektywizowanymi postaciami ducha.
Wyjaśnienie i opis rzeczywistości nie polega na analizie poszczególnych jej składowych lub aspektów, ale na rozumieniu sensów (rozumienie hermeneutyczne), znajdujących się w wytworach kulturowych, czyli przejawach życia człowieka.
„Rozumieniem nazywamy taki proces, w którym życie duchowe może być poznane ze zmysłowo danych ekspresji samego siebie.”
Sergiusz Hessen:
Prawdziwe wykształcenie jest tylko tam, gdzie w grę wchodzi osobowość ucznia jako duchowa całość.
W procesie kształcenia nie kształcimy tego czy innego wycinka osobowości, tej lub innej umiejętności. W grę wchodzi osobowość wychowanka jako duchowa całość, bez względu na to, czy przedmiotem kształcenia będzie wiersz, obliczenia matematyczne czy analizy.
Ważne, by podczas kształcenia poszczególnych umiejętności pokazać ich związek z całością świata przyrody i kultury (człowiek jako mikrokosmos).
Zatem każdy prawdziwy akt kształcenia zakłada wolny wysiłek wychowanka, który nie przyswaja biernie i z przymusu, lecz stwarza ten przedmiot w swojej świadomości na nowo.
Istota pracy nie zależy od jej rodzaju, treści (fizyczna czy umysłowa), lecz od tego czy będzie ona narzucona z zewnątrz czy z wewnątrz, przesiąknięta pierwiastkiem twórczości.
Nikt inny nie może za nas wykonać tej pracy: kształcenie to samokształcenie!
(patrz też: rozumienie jako samorozumienie!)
Ogólne wykształcenie zakłada obcowanie ze źródłami – nie dziełami drugiej ręki – chodzi o umiejętność wydobycia tj. rozumieniu sensu tworów ducha ludzkiego, o umiejętność samodzielnego czytania dzieł kulturalnych (krytyka encyklopedyzmu).
Źródła to nie tylko literatura klasyczna, ale również: wytwór techniczny, współczesna rozprawa naukowa, etc.
Warstwicowa struktura wychowania – pielęgnowanie, urabianie, wykształcenie:
1.warstwa biologiczna (pielęgnowanie) – anomia, przymus biologiczny, włączenie człowieka w gatunek ...
apsgr5