„Jak przygotować się do współpracy z rodzicami?”
Opracowała Grażyna Migdalska
Dobra współpraca nauczyciela z rodzicami, wzajemna akceptacja i zrozumienie procentują w efektach oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych.
Jest to umiejętność bardzo trudna do zdobycia, bo nie można się jej nauczyć w czasie studiów, kursów, szkoleń, a tylko podczas kontaktów z rodzicami. Jednak wiedza, umiejętności interpersonalne nauczyciela wzbogacane doświadczeniami są bardzo pomocne w budowaniu własnego stylu współpracy z rodzicami.
Osiągnięcie prawidłowego dialogu pomiędzy nauczycielem, a rodzicami nie jest rzeczą łatwą. W świadomości społecznej pokutuje wiele mitów i uprzedzeń. Przede wszystkim ważne są osobowość i przygotowanie zawodowe pedagoga. Otwartość, szczerość, komunikatywność i precyzyjność w formułowaniu myśli to cechy ułatwiające nawiązywanie pierwszych kontaktów.
Autentyczna chęć pomocy dziecku, wypływająca z postawy wychowawcy, wzbudza zaufanie rodziców. Na ogół rodzice nie mają odwagi powiedzieć nauczycielowi nic złego o swoim dziecku, z obawy by mu jeszcze bardziej nie zaszkodzić. Rozwiązania problemów szukają często poza przedszkolem. Istnieje również opinia, że pedagodzy nie przyjmują krytyki i zawsze wiedzą lepiej. Forma rozmowy z rodzicami często nie przypomina dialogu, ale jednostronną wypowiedź nauczyciela. Trzeba również pamiętać, że efekt każdej rozmowy w dużym stopniu zależy od stworzenia pozytywnego nastawienia rozmówcy, doboru czasu i miejsca, przemyślanej formy i treści. Wypowiedź powinna zaczynać się od wyszukania pozytywnych cech dziecka. Jeżeli musimy przekazać złe wiadomości, należy uczynić to spokojnie, zrozumiale dla rodziców, z podaniem propozycji pomocy. Nauczyciel w przypadku krytyki przez rodziców jego pracy, powinien wnikliwie ją przemyśleć i rzeczowo ustosunkować się do zarzutów.
Umiejętności i techniki ważne w pracy nauczyciela
Nauczyciel powinien ciągle doskonalić swoje umiejętności efektywnego porozumiewania się z rodzicami. Jednym z warunków dobrej komunikacji jest przełamywanie barier u siebie, które w tym przeszkadzają, Tymi barierami mogą być: nieuważne słuchanie, niesłuchanie, nieumiejętne zadawanie pytań, moralizowanie, pouczanie, zmęczenie, napięcie nerwowe spowodowane własnymi problemami itp.
· Akceptacja i unikanie negatywnego nastawienia
Akceptacja oznacza traktowanie rodzica jako równorzędnego partnera bez względu na to, jakie poglądy i wartości sobą reprezentuje. Nauczyciel powinien zatem powstrzymać się od sądów, zdawać sobie sprawę z różnic i pogodzić się z faktem ich istnienia. Należy zachować otwartość, nie wydawać przedwczesnych sądów i nie wyprzedzać biegu zdarzeń. Zachować należy spokojny ton głosu, uśmiech, unikanie obronnych gestów, patrzenie na twarz rozmówcy.
· Uważne słuchanie
To jeden z warunków skutecznego i efektywnego porozumiewania się z rodzicami. Wymaga od nauczyciela dużo cierpliwości, wysiłku i uwagi. Aby uważnie słuchać należy również zadawać pytania lub robić krótkie podsumowania wypowiedzi rodzica własnymi słowami, aby upewnić się, że wszystko dobrze zrozumiał.
· Parafrazowanie
Parafrazowanie treści oznacza oddanie sensu, wypowiedzenie głównej myśli, streszczenie wypowiedzi rozmówcy swoimi słowami, zachęca do dalszej wypowiedzi, sygnalizuje uwagę nauczyciela. Dzięki temu precyzuje się treści. Parafrazowanie uczuć polega na opisaniu własnymi słowami emocji towarzyszących lub wypowiadanych przez rozmówcę. Jest to trudne, gdyż wymaga nie tylko uważnego słuchania, ale i umiejętności rozpoznawania uczuć, rozumienia, sprawnego posługiwania się językiem. Dobra parafraza nie może być powierzchowna, ale również nie może dodawać nic nowego do tego, co zostało powiedziane.
· Zadawanie pytań
Nauczyciele w kontaktach z rodzicami często zadają pytania, aby zebrać informacje odnośnie danego problemu. Należy mieć świadomość tego, w jakich okolicznościach zadać określony rodzaj pytania.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje pytań: otwarte i zamknięte. Pytania otwarte pozwalają na większą swobodę rozmówcy. Rodzic może mówić o swoich spostrzeżeniach, przedstawiać swoje opinie, myśli, odczucia, poruszać sprawy osobiste. Natomiast pytania zamknięte zawężają wypowiedź, wymagają jedynie podawania konkretnych faktów, informacji.
Ze względu na formę pytania można podzielić na bezpośrednie, które mają formę pytającą i niebezpośrednie, mające formę twierdzącą, choć są pytaniami. Pytania bezpośrednie stanowią zachętę do wypowiadania się na szersze tematy.
Nauczyciel zadając pytania powinien mieć świadomość funkcji różnych typów pytań i skonfrontować to własnymi preferencjami pod tym względem. Należy być uważnym, aby uniknąć błędów np.: zadawania pytań seriami, zadawania pytań podwójnych, które zawierają alternatywne odpowiedzi, zadawania bardziej rozbudowanych pytań podwójnych, rozpoczynających się od „dlaczego”, które budzą poczucie zagrożenia u rozmówcy.
· Odpowiedzi
Bardzo ważny również jest sposób udzielania odpowiedzi. D.W. Johnson („Podaj dłoń” Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1992) wyróżnił pięć form odpowiedzi: ocenę, interpretację, wsparcie, badanie-zadawanie pytań, rozumienie-parafrazowanie.
Odpowiedź oceniająca wskazuje na to, że nauczyciel ocenił powagę przedstawionego przez rodzica problemu. Musi być przekazana w sposób taktowny i niezagrażający. Lecz zastosowana niewłaściwie może dać odczuć rodzicowi, że się ośmieszył, wykazał niewiedzę, naiwność.
Odpowiedź interpretująca wskazuje na to, że nauczyciel chce wyjaśnić rodzicowi znaczenie opisanych przez niego zachowań, problemów. Aby była dla rodzica pomocna musi być sformułowana w odpowiedni sposób- niezagrażający, aby rozmówca nie czuł się upokorzony, obwiniony za problemu dziecka.
Odpowiedź wspierająca to taka, której intencją jest uspokojenie rozmówcy, zmniejszenie intensywności jego negatywnych emocji, pocieszenie, okazanie współczucia. Takich odpowiedzi potrzebują najbardziej rodzice sprawiający wrażenie bezradnych, zagubionych.
Kontaktach z rodzicami należy stosować wszystkie rodzaje odpowiedzi, w zależności od sytuacji. Często bardzo skuteczne okazuje się stosowanie wypowiedzi „ja”. Składa się ona z trzech części: rzeczowego opisu zachowania, z opisu bezpośrednich, niepożądanych skutków tego zachowania oraz z opisu uczuć, które dane zachowanie wywołało u osoby zgłaszającej problem.
Wypowiedzi typu „ja” dają większą szansę zmiany zachowania rodzica, bo nie są zagrażające i poniżające, tak jak wypowiedzi typu „ty”. Otwartość i bezpośredniość komunikatów „ja” skłania rozmówcę do podobnej szczerości.
Formy współpracy z rodzicami
Pierwsze spotkanie rozpoczynające współprace z rodzicami jest ważnym wydarzeniem zarówno dla rodziców jak i nauczyciela. Bowiem wrażenie wywarte w czasie tego spotkania w znacznym stopniu decyduje o przebiegu dalszej współpracy. Warunkiem sukcesu jest wytworzenie pozytywnego nastawienia oraz dobre przygotowanie merytoryczne i organizacyjne spotkania.
W związku z tym należy opracować program spotkania, który powinien być przemyślany, aby umożliwiał realizację zamierzonych celów. Program nie może być przeładowany, aby nie wydłużać czasu zebrania, lub nie nadawać mu zbyt szybkiego tempa. W programie należy uwzględnić również czas na zadawanie pytań przez rodziców, dyskusję oraz poruszenie spraw bieżących. Po ustaleniu czasu i terminu odpowiednio wcześnie należy powiadomić rodziców, co pozwoli im tak zaplanować swoje obowiązki, aby mogli licznie przybyć. Szczególny charakter zebrania, zaangażowanie nauczyciela może podkreślić forma zawiadomienia np. imienne zaproszenie. Można też przypomnieć rodzicom o spotkaniu na 2-3 dni przed terminem. Należy zadbać o uporządkowanie sali. Dobrze jest też wyeksponować ostatnio wykonane prace plastyczne. Warto pokusić się o niekonwencjonalne ustawienie krzeseł np. w kręgu, gdzie każdy będzie dobrze widoczny, będzie widział rozmówców, a nauczyciel będzie zajmował nieuprzywilejowaną pozycję na równi z rodzicami. W ten sposób łatwiejszy jest kontakt wzrokowy.
Zebrania okresowe to najbardziej tradycyjna i powszechna forma kontaktowania się nauczyciela z rodzicami. W czasie takiego spotkania przekazuje się informacje bieżące, zarządzenia, informacje dotyczące składek itp. Następnie dobrze jest przedstawić rodzicom co dzieje się w przedszkolu, w grupie, jaki jest plan wycieczek, uroczystości, zachęcić do uczestnictwa w zajęciach otwartych. Omawiając postępy dzieci dobrze jest zacząć od informacji pozytywnych, które dotyczą całej grupy. Następnie rodzice otrzymują informacje o postępach swojego dziecka. Do programu zebrań należy włączyć tematy związane z rozwojem i wychowaniem dzieci, zapobieganiem trudnościom wychowawczym itp. Przekazywanie wiedzy pedagogicznej i psychologicznej należy zawęzić do tematów wybranych przez rodziców np. po przeprowadzeniu ankiety odnośnie interesujących ich problemów.
Spotkania ze specjalistami to również cenna forma kontaktu przedszkola z rodzicami. Jest to dobry moment sprzyjający poszerzeniu własnej wiedzy o problemie, zadawaniu pytań.
Ważną formą włączania rodziców w życie przedszkola są spotkania okolicznościowe związane z uroczystościami przedszkolnymi i rodzinnymi, z okazji świąt. Jest okazją do przeżywania razem z dziećmi ważnych dla nich wydarzeń. Dzięki temu ujawniają się talenty dzieci i rodziców, nawiązują się przyjaźnie i bliższe więzi, zmniejsza się dystans między rodzicami a nauczycielem, grupa lepiej się integruje.
Kontakty indywidualne to najczęściej preferowana forma współpracy z rodzicami w przedszkolu. Mają one miejsce zarówno podczas odbioru dziecka czy jego przyprowadzania, bądź pełnionych dyżurów raz w miesiącu. Rozmowy z rodzicami są bardzo cenne, gdyż dają możliwość lepszego poznania dziecka, jego sytuacji rodzinnej, trudności i kłopotów. Zapobiegają występowaniu trudności, lub pomagają w skutecznym poradzeniu sobie z nimi zanim staną się głębsze i trudniejsze do rozwiązania. Dają one rodzicom możliwość nieskrępowanego uzyskiwania informacji o swoim dziecku.
Najlepszą formą kontaktów są spotkania osobiste z rodzicami, które czasem warto uzupełnić porozumiewaniem się za pomocą telefonu. Umożliwia to koordynowanie oddziaływań, dzięki czemu są one bardziej spójne i skuteczne.
Zajęcia otwarte stwarzają rodzicom możliwość obserwowania własnego dziecka podczas nauki, zabawy czy pracy na tle grupy rówieśniczej. Są też informacją o poziomie usług edukacyjnych proponowanych przez nauczycieli.
Każda forma kontaktu przedszkola z rodzicami jest zawsze pomostem do lepszego zrozumienia czy poznania wzajemnych oczekiwań edukacyjnych. Każde przedszkole ma prawo do pewnych wybranych form kontaktu. Wynika to zarówno z potrzeby chwili, jak i potrzeb środowiska lokalnego.
LITERATURA
1.Babiuch M.: Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów”, Warszawa WSiP 2002r.
2.Faber A., Mazlish F.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań, Media Rodzina of Poznań 1998r.
3.Filipczuk H.: Rodzice i dzieci najmłodsze, Warszawa, Nasza Księgarnia 1988r.
4.Sawicka A.: Współpraca z rodzicami, Warszawa, WSiP 1992r.
asiagolebiewska