Psychologiczny deficyt w schizofrenii.pdf

Konstantinos Tsirigotis, Wojciech Gruszczyński*

Psychologiczny deficyt w schizofrenii.

Psychological deficit in schizophrenia.

Poradnia Zdrowia Psychicznego SP ZOZ w Wieluniu, Z-ca kier. ZPS ds. Zdrowia

Psych.: lek. med. J. Kacala

* Katedra i Klinika Psychiatrii WAM w Łodzi, Kierownik: Prof. dr hab. med. A.

Florkowski

Słowa kluczowe:

Schizofrenia, deficyt psychologiczny

Key words:

Schizophrenia, psychological deficit

Stanowisko Bleulera [8, 9], że zaburzenia myślenia to zasadniczy psychologiczny problem w

schizofrenii (dysocjacja, rozluźnienie procesów logicznych, niewłaściwa ocena rzeczywistości) nadal

dominuje w badaniach nad poznawczymi mechanizmami tej psychozy.

Na określenie takiej postępującej deterioracji procesów poznawczych, głównie intelektu, w

psychiatrii używano terminu „defekt schizofreniczny”.

T. Bilikiewicz [7] ujmuje defekt schizofreniczny jako stan ubytkowy, pozostały po zaistnieniu

zaburzeń schizofrenicznych; można to stwierdzić dopiero po ustąpieniu nawarstwionego zespołu

psychotycznego.

Defekt psychiczny jest najczęściej ujmowany jako zmiana powstała w wyniku choroby

psychicznej lub organicznego uszkodzenia mózgu, wyrażająca się m.in. \\ zubożeniu intelektu;

defekt jest uważany za zmianę utrwaloną, mało podatną na oddziaływanie lecznicze, czyli

nieodwracalną [22].

Jako trwałą zmianę osobowości na skutek przebytej choroby ujmuje defekt schizofreniczny również

Kępiński [21], który już zaznacza, że wyraz „defekt” nie jest szczęśliwie dobrany. Mimo tego jednak

skłania się on ku potwierdzeniu istnienie tzw. „defektu dyskretnego”.

Cwynar [14] również opowiada się za istnieniem „defektu schizofrenicznego”, który ujmuje

jako trwały ubytek zdolności do samodzielnego życia, zwłaszcza do współżycia i współdziałania z

ludźmi.

Jaroszyński [19] donosi o coraz rzadszym stosowaniu terminu „defekt schizofreniczny” i

zwraca uwagę na wieloznaczność tegoż terminu, ujmowanego jako: 1) Stan zejściowy po wygaśnięciu

procesu; 2) Stacjonarny zespół niezbyt nasilonych objawów; 3) Objawy istniejące w okresie remisji.

Autor podaję, że terminu tego obecnie używa się rzadko, gdyż jest on zbędny.

Natomiast po drugiej stronie oceanu, współczesny Kraepelinowi i Bleulerowi, „ojciec

psychiatrii amerykańskiej” Adolf Meyer [27] głosił o tym, że schizofreniczna dezorganizacja jest

odzwierciedleniem „deficytu przystosowania”.

Obecnie tak w podręcznikach akademickich jak i w klasyfikacjach nozologicznych o zasięgu

międzynarodowym spotyka się termin „schizofrenia rezydualna” zamiast „defektu

schizofrenicznego”, który jest naznaczony fatalizmem terapeutycznym [34, 36, 2, 3, 28,18].

Termin „deficyt psychologiczny” został wprowadzony do psychologii przez Hunta i Cofera

[17]; pojęcie deficytu psychologicznego czy deficytu intelektualnego odżegnuje się od koncepcji

nieodwracalności zmian bądź ubytków. Deficyt intelektualny określa raczej zmniejszenie wydajności

intelektualnej, ogólnej bądź określonych funkcji i może ulegać zmianom.

Badania nad psychologicznym funkcjonowaniem chorych na schizofrenię od początku

skupiały się głównie na procesach poznawczych i wydajności intelektualnej. Obejmowały one ogólny

poziom funkcjonowania intelektualnego, procesy postrzegania, uwagę, czas reakcji, pamięć, uczenie

się, koordynację psychoruchową, ruchy gałek ocznych, funkcje wykonawcze, aktywność półkulową,

sprawność językową itp. Aczkolwiek doniesienia w zakresie tych samych badanych zmiennych

bywają nieraz sprzeczne, ogólnie autorzy zgadzają się, że w tych aspektach chorzy na schizofrenię

osiągają gorsze wyniki niż ludzie zdrowi.

W pracy tej spróbujemy przedstawić najważniejsze badawcze paradygmaty, które nadały

kierunek badań.

Uważa się, że chorzy na schizofrenię paranoidalną są przewrażliwieni, umysłowo „sztywni” i

„przeintelektualizowani”. Urojeniowe myśli stawiają opór działaniu obiektywnej rzeczywistości.

Zdają się oni być zamknięci w sztywnym i nienaruszalnym sposobie myślenia, który może „wyjaśnić”

wszelkiego rodzaju percepcję. Można by stwierdzić, że „dane” z ich doświadczeń są „oparte na

teorii”, czyli interpretowane w świetle nienaruszalnych lecz również błędnych założeń. Są oni skłonni

do nadmiernej eksploracji i kontroli pola spostrzeżeniowego; z czasem wszystkie niemal aspekty

sytuacji stają się ważne. Wzmaga to jednak poziom aktywacji i wówczas chory przechodzi do drugiej

fazy, tj. fazy dominacji informacji wewnętrznych i zablokowania dalszego dopływu informacji z

zewnątrz, w wyniku czego powstaje zamknięty urojeniowy obieg informacji.

W przeciwieństwie, chorzy na schizofrenię nieparanoidalną są bierni, zdezorganizowani i

nieprzewidywalni z chwili na chwilę. Zdaje się, że nie mają oni ogólnych i trwałych pomysłów o tym

jak zorganizować osobiste doświadczenie. Można by stwierdzić, za ciągle się zmieniające interpretacje

lub „teorie” tych chorych są „oparte na danych”. Unikają oni intensywnych bodźców i są nieodporni

na stymulację zewnętrzną; podstawowym ich zaburzeniem jest niezdolność do selektywnego odbioru

informacji. Wniosek z powyższych jest taki, że paranoidalna i nieparanoidalną schizofrenia obejmują

raczej różne światy myśli i przeżyć [12, 13].

Mimo jednak założenia, że różne typy schizofrenii mogą istotnie się różnić w ważnych

dziedzinach psychologicznego funkcjonowania, wielu badaczy kontynuuje badania nad

podstawowym deficytem, który uważa się za wspólny dla wszystkich postaci schizofrenii.

Mc Reynolds [25] uważa, że istota paranoidalnej schizofrenii polega na zakłóceniach w

odbiorze i przetwarzaniu informacji, które powstają w sytuacji, gdy informacji jest zbyt wiele bądź

gdy są one zbyt „nowe” aby dały się włączyć w istniejący już system. Wówczas powstaje silny lęk,

czyli wysoka' aktywacja; objawy schizofrenii paranoidalnej są konsekwencją lęku. Próby jego

zredukowania polegają na unikaniu nowych informacji dochodzących z. zewnątrz i na

nierealistycznym przetwarzaniu już pobranych informacji; unikanie informacji może doprowadzić do

samoindukowanej deprywacji sensorycznej i informacyjnej, która wzmaga aktywację i prowokuje

omamy.

Dla Zeigarnik [52] specyfiką myślenia w schizofrenii są wypaczone procesy abstrakcji i

uogólnienia oraz „ześlizgi” w procesie kategoryzowania. Wypaczenie procesów kategoryzowania

polega na wyabstrahowaniu z konkretnej sytuacji cech słabych (niepospolitych) lub bardzo ogólnych i

tworzeniu na ich podstawie pojęć rzadko lub w ogóle nie spotykanych. Ześlizg natomiast przejawia

się nagłą, nieuzasadnioną przez zadanie i sytuację zmianą zasady orientacji i kategoryzowania bez

zdolności do krytycznej oceny tego błędu; nasilenie ześlizgów prowadzi do rozkojarzenia myślenia i

mowy, która przestaje być środkiem komunikacji z innymi ludźmi.

Istnieją również modele zakładające, że chorzy ci są niezdolni do właściwego uporania się z

masą dopływających informacji, głównie dlatego, że nie mogą dokonać przesiewu nieistotnych

bodźców a zatem ich pojemność kanałowa jest przeciążona [11]. Podstawowym deficytem w

schizofrenii może być niezdolność do uporania się z dopływającymi istotnymi informacjami; chorzy

nadmiernie wolno uporają się z dopływającymi istotnymi informacjami. Ten podstawowy deficyt

może tkwić, nie na najwyższym korowym poziomie (jak sądzili badacze, którzy podkreślali bardziej

zaburzenia myślenia w schizofrenii) ani na peryferyjnym sensoryczno-percepcyjnym poziomie, lecz

raczej na poziomie przetwarzania danych, na którym informacje podlegają organizowaniu (lub

kodowaniu) w celu prezentacji na najwyższych korowych (pośredniczących lub poznawczych)

ośrodkach, gdzie zakodowane informacje są przyswajane (asymilowane) w apercepcyjną masę. Jeśli

„załamanie” występuje na poziomie przetwarzania danych, wówczas ucierpią wszystkie następujące

po tym operacje [51].

Stwierdzono, że chorzy na schizofrenię, jeśli chodzi o skojarzenia werbalne różnią się od

zdrowych w dwojaki sposób: wybierają rzadkie i osobliwe skojarzenia lub powszechne lecz

niewłaściwe. Myślenie psychotyczne często podlega kontroli bodźców niezwiązanych z zadaniem.

Innymi słowy chorych tych rozpraszają pojęcia i myśli, które w danym kontekście są niewłaściwe [13,

44].

Chorzy na schizofrenię, w większości, w sposób składniowo właściwy wypowiadają się, tj.

poprawnie stosują reguły gramatyczne. Mają jednak problemy z semantyczną stroną wypowiedzi,

konstruując i komunikując treści słabo. Zdezorganizowany charakter schizofrenicznej komunikacji

przejawia się raczej w słabej organizacji zdań, niż w słabej organizacji każdego poszczególnego

zdania; czyli schizofrenia obejmuje utratę ogólnego przewodniego celu, który normalnie pozwala nam

organizować łańcuchy zdań w spójne, logiczne opowiadania i wypowiedzi [39].

Na rycinie 1 przedstawiony jest model komunikacji werbalnej. Normalnie, przepływ zdań (na

dole diagramu a) podlega kontroli wyższego rzędu intencji (celów). Te z kolei podlegają kontroli

jeszcze wyższych, ogólniejszych myśli, które dyktują ogólny kierunek komunikacji a nie specyficzną

formę zdań. Specyficzna forma podlega kontroli niższych myśli intencjonalnych. Diagram b tegoż

rysunku przedstawia schizofreniczny stan, w którym hierarchiczna kontrola załamuje się. Pojęcie

intencjonalne wyższego rzędu zatraca się (gubi się), gdy jakieś zdanie lub pojęcie je kontrolujące,

sugeruje jakieś nowe, niezwiązane z kontekstem pojęcie. W wyniku tego następuje „ruch skoczka”, co

oznacza raczej fragmentaryczny niż spójny, logiczny przepływ zdań [42].

Deficytem równie ważnym w schizofrenii jest deficyt uwagi. Mechanizm „wadliwego filtra”

poznawczego lub selektywnego, uważa się, że wytwarza się osobliwe myśli, dziwne skojarzenia,

uchybienia uwagi i inne typy poznawczego ześlizgu. Jest on na tyle poważny, że jest jednym (jeśli nie

głównym) z pierwotnych poznawczych defektów w schizofrenii [35].

Na ryć. 2 jest przedstawiony schemat reakcji kontrolowanej przez procesy STM (Pamięci

Krótkoterminowej), których przekształcenie informacji SIS (Pamięci Informacji Sensorycznych,

Pamięci Ikonicznej, Ultrakrótkiej) jest z kolei kontrolowane przez LTM (Pamięć Długoterminową).

Chorzy na schizofrenię mają problemy z transferem informacji z SIS w zapamiętywalne pojęcia czy

obrazy, które mogą być zachowane, utrzymane i zakomunikowane później. Wraz ze spowolnieniem

transferu informacji w postikonicznych etapach przetwarzania informacji, natura i jakość informacji,

która dociera do wyższych ośrodków mózgowych jest zmieniona. W wyniku tego człowiek nie tylko

gubi krytyczną informację, lecz też nie potrafi postrzegać tak jak inni ludzie [41, 50].

Dla prawidłowego funkcjonowania systemu przetwarzania informacji musi zaistnieć

optymalny stan ogólnego wzbudzenia o.u.n., odpowiednia motywacja, którą tworzą emocje, potrzeby

i oczekiwania oraz działanie mechanizmu selektywnej uwagi (ryć. 3). W wyniku zaburzeń w

selektorach powstają zafałszowania percepcji; jeżeli zaburzenia dotyczą selektora I, powstają iluzje

(złudzenia), jeżeli dotyczą selektora II powstają halucynacje (omamy) a jeśli dotyczą selektora III

powstają urojenia. Pamięć długotrwała (LTM) jako stabilny magazyn wiedzy już ukonstytuowanej nie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: