Program pracy logopedycznej
dla dzieci klas I – III
z zaburzeniami mowy
Sylwestrzak Dorota
Drapińska Ewa
Kłodawa 2005
Spis treści
1. Założenia programowe i cele pracy logopedycznej
2. Wskazówki metodyczne
· ogólny plan pracy logopedycznej
· diagnoza logopedyczna
· terapia logopedyczna
· ramowy program terapii indywidualnej
· Kiedy należy udać się do logopedy – wskazówki
dla rodziców i nauczycieli
3. Materiały pomocnicze
· narzędzia badawcze
· zestaw ćwiczeń
4. Ewaluacja
5. Bibliografia
2. Założenia programowe i cele pracy logopedycznej
Obowiązkiem szkoły jest stworzenie uczniom warunków do harmonijnego rozwoju zgodnie z ich możliwościami. Rozwój ten umożliwiają wszechstronne oddziaływania dydaktyczno - wychowawcze.
Bardzo ważną rolę w prawidłowym rozwoju dziecka pełni mowa. Jej zaburzenia mogą spowodować nie tylko trudności w komunikowaniu się, ale również nieprawidłowe funkcjonowanie w grupie oraz niepowodzenia szkolne.
Podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych ma na celu udzielenie pomocy dzieciom z zaburzeniami wymowy.
Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie
zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DZ.U. nr 11, poz. 114) wśród zajęć specjalistycznych organizowanych w ramach pomocy psychologiczno – pedagogicznej wyróżnia:
· zajęcia logopedyczne
Zajęcia logopedyczne organizuje się dla dzieci z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej.; liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 4. Zajęcia specjalistyczne mogą być prowadzone indywidualnie.
Zgodnie z wymienionym zarządzeniem do zadań logopedy należy w szczególności:
1) przeprowadzanie badań wstępnych, w celu ustalenia stanu mowy uczniów, w tym mowy głośnej i pisma;
2) diagnozowanie logopedyczne oraz – odpowiednio do jego wyników – organizowanie pomocy logopedycznej:
3) prowadzenie terapii logopedycznej indywidualnej i w grupach dzieci , u których stwierdzono nieprawidłowości w rozwoju mowy głośnej i pisma:
4) organizowanie pomocy logopedycznej dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu przy ścisłej współpracy z pedagogami i nauczycielami prowadzącymi zajęcia korekcyjno – kompensacyjne:
5) organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli;
6) wspieranie działań wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli, wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki.
Zgodnie z „ Podstawą programową kształcenia ogólnego ” szkoła zapewnia uczniom :
* Naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się, pisania i czytania ze
zrozumieniem.
* Nabywania umiejętności:
- skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach,
- poprawnego posługiwania się językiem ojczystym,
- efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie.
I etap kształcenia obejmuje:
Cele edukacyjne
Wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia, w tym szczególnie: Umiejętności służące zdobywaniu wiedzy (czytania, pisania).
Zadania szkoły
Rozpoznawanie poziomu sprawności warunkującego opanowanie przez uczniów podstawowych umiejętności: czytania, pisania; odpowiednio do tego prowadzenie ćwiczeń usprawniających.
Nauczyciele powinni wykonywać działania profilaktyczne i opiekuńcze odpowiednio do istniejących potrzeb. Konieczne jest podejmowanie działań mających na celu wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów.
Program pracy logopedycznej zakłada objęcie opieką terapeutyczną uczniów klas młodszych szkoły podstawowej w zakresie eliminowania
zaburzeń mowy. Nastawiony jest na wspieranie edukacyjne uczniów z problemami logopedycznymi, ze zwróceniem uwagi na zakres zaburzeń, potrzeby i możliwości dziecka.
Koncepcja programu eksponuje działalność skierowaną na prawidłowy rozwój mowy, który wpływa na rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy dziecka, zaspokojenie potrzeby akceptacji i sukcesów, poczucie własnej wartości, budowanie więzi i kontaktów z rówieśnikami.
Opieką logopedyczną objęci zostaną uczniowie z zaburzeniami wymowy od klasy I szkoły podstawowej – po przeprowadzeniu rozmów z nauczycielami, rodzicami oraz przeprowadzeniu badań wstępnych przy użyciu odpowiednich narzędzi badawczych. Praca terapeutyczna będzie
kontynuowana do usunięcia nieprawidłowości w wymowie – zgodnie z rokowaniem – lub do ukończenia cyklu nauczania początkowego. Proces ten mysi być zaplanowany, zorganizowany a efekty pracy systematycznie kontrolowane. Podstawą działań jest wytworzenie atmosfery życzliwości i zaufania.
W programie uwzględniono zasady, metody, formy i środki swoiste dla terapii logopedycznej. Program powinien być wykorzystany w interesie rozwijającego się dziecka , a pomocne w jego realizacji powinny być – oprócz metod logopedycznych - metody wspierające ogólny rozwój dziecka.
Dla zwiększenia efektywności działań wykorzystane zostaną elementy kinezjologii edukacyjnej („ gimnastyka mózgu ” Dennisona), która wykorzystuje proste ruchy ciała do integracji pracy półkul mózgowych. Systematyczne stosowanie ćwiczeń wspomaga proces uczenia się, ułatwia koncentrację uwagi, zapamiętywanie, pobudza procesy myślowe, zwiększa motywację do nauki.
Program ten – oprócz funkcji terapeutycznej - pełni również funkcję wspomagającą pracę na I etapie kształcenia. Jego elementy mogą wprowadzać nauczyciele na zajęciach lekcyjnych lub wyrównawczych celem wspierania terapii logopedycznej oraz rozwijania mowy i myślenia uczniów.
Program zakłada współpracę z nauczycielami, rodzicami, poradnią wychowawczo – zawodową, pedagogiem szkolnym, lekarzem rodzinnym, laryngologiem i lekarzami innych specjalności ( porady dla nauczycieli i rodziców, konsultacje, zgłaszanie problemów logopedycznych ).
Materiały zawarte w programie powinny być wprowadzone na zajęciach logopedycznych oraz częściowo wykorzystane podczas zajęć lekcyjnych i pracy dziecka w domu – celem rozszerzenia i przedłużenia procesu logopedycznej.
Każdy nauczyciel nauczania początkowego otrzyma zestaw materiałów logopedycznych przeznaczony do codziennych ćwiczeń. Zaproponowane ćwiczenia aparatu artykulacyjnego, oddechowe, ortofoniczne, logorytmiczne, zabawy i gry logopedyczne oraz ćwiczenia „gimnastyki mózgu” – można stosować w pracy indywidualnej, grupowej i zbiorowej, podczas zajęć lub przerw śródlekcyjnych. Ich celem jest usprawnienie mowy, myślenia i ogólnego rozwoju uczniów.
Logopedia zajmuje się kształtowaniem mowy, zapobieganiem zaburzeniom mowy i ich usuwaniem, troską o kulturę żywego słowa. Terapia logopedyczna obejmuje oddziaływania korekcyjne w zakresie zaburzonych czynności mowy. Zbiór przedstawionych poniżej celów wyznacza jednocześnie program terapii.
Cele pracy logopedycznej:
1. Wykrywanie i usuwanie wad wymowy.
2. Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie
strony fonetycznej, leksykalnej.
3. Stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy.
4. Doskonalenie mowy już ukształtowanej.
5. Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy
przyswojonej w toku ćwiczeń.
6. Usprawnianie techniki czytania i pisania.
7. Wdrażanie dzieci do obcowania z literaturą i sztuką oraz twórczej aktywności
słowne.
3. Wskazówki metodyczne
Zajęcia logopedyczne są środkiem pomocy dziecku. Ich treść, formy, metody muszą być maksymalnie dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka i skierowane na wyeliminowanie wykrytych w mowie nieprawidłowości.
Zajęcia prowadzone są przez nauczycieli – logopedów w formie zajęć indywidualnych lub grupowych (2-4 osoby).
Objęcie dziecka zajęciami logopedycznymi wymaga zgody rodziców. Po badaniu mowy rodzice powinni być powiadomieni o stanie mowy dziecka. Jest to konieczne ze względu na współpracę. Codzienne ćwiczenia są niezbędne do uzyskania pożądanego efektu logopedycznego.
Zajęcia te organizowane są w krótkich odstępach czasu w atmosferze życzliwości, zaufania, zrozumienia i konsekwencji. W pracy z dzieckiem wychodzi się od treści znanych i łatwych.
Podstawową pracy są ćwiczenia w formie zabaw i gier. Oprócz nich można zaproponować dziecku wykonanie kilku ćwiczeń „gimnastyki mózgu” Dennisona.
Na jakość i skuteczność działań terapeutycznych wpływają:
- odpowiedni dobór metod i środków,
- systematyczność wykonywania ćwiczeń,
- indywidualne podejście do problemu,
- atmosfera zajęć,
- sprawna organizacja zajęć ,
- stopniowanie trudności,
- nie dopuszczenie do tego, aby zajęcia były męczące,
- rozpoczynanie od czynności łatwych,
- kompleksowe podejście do problemu logopedycznego.
Ogólny plan pracy logopedycznej
1. Prace organizacyjne: przygotowanie gabinetu do podjęcia terapii logopedycznej, zebranie pomocy dydaktycznych.
2. Diagnoza logopedyczna.
3. Ćwiczenia logopedyczne.
- Oddechowe: wyrabianie oddechu dla mowy, ćwiczenia oddechu przeponowego, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza umiejętności synchronizowania pauz oddechowych treścią wypowiedzi.
- Głosowe: wyrabianie właściwej tonacji, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów.
- Słuchowe: usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze źle wypowiadanych,
- Artykulacyjne: usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy, wywołanie głosek w izolacji, utrwalenie ich poprawnej realizacji w logotomach, wyrazach, zdaniach, nauka wierszy, piosenek z nasileniem głoski ćwiczonej.
- Leksykalne: rozwijanie mowy poprzez opowiadanie historyjek
obrazkowych , opowiadanie ilustracji, przeczytanego tekstu, udzielanie
odpowiedzi na pytania, gry i zabawy ortofonicznie, ćwiczenia w
czytaniu i pisaniu.
4. Współpraca z wychowawcą grupy, pedagogiem, psychologiem.
Instruowanie o sposobie korekcji mowy, pokaz ćwiczeń, informowanie o
postępach.
Diagnoza logopedyczna
Warunkiem prawidłowego przebiegu terapii logopedycznej w każdym zaburzeniu mowy jest właściwa diagnoza, od ustalenia której rozpoczynamy pracę z dzieckiem. Diagnoza logopedyczna kształtuje się przez wielokrotny kontakt z dzieckiem, jego opiekunami oraz - w uzasadnionych przypadkach -specjalistami z innych dziedzin ( laryngolog, pedagog, psycholog, audiolog ). Kwalifikowanie dzieci do zajęć logopedycznych odbywa się po konsultacji z wychowawcą i zapoznaniu się z orzeczeniami psychologiczno –pedagogicznymi oraz wynikami badań specjalistycznych.
Celem diagnozy logopedycznej jest ustalenie:
- nieprawidłowo realizowanych głosek oraz sposobu ich wymowy,
- przyczyn wadliwej artykulacji,
- wpływu wady na przebieg procesu porozumiewania się,
- rodzaju wady i jej wpływu na funkcjonowanie dziecka.
Proces diagnozy logopedycznej przebiega według określonego schematu i ulega modyfikacjom w zależności od rodzaju zaburzenia.
Schemat badania logopedycznego:
1.Badania wstępne
- wywiad
- obserwacja
- orientacyjne badanie mowy
2. Badania podstawowe
- badanie rozumienia
- badanie mówienia
- badanie czytania i pisania
3. Badania uzupełniające
- badanie stanu i sprawności narządów mowy w obrębie jamy ustnej (budowa
języka, podniebienia, stan uzębienia i zgryz), jamy gardłowej i nosowej
- badanie stanu i funkcjonowania narządu słuchu:
badanie słuchu fonematycznego
orientacyjne badanie słuchu
badanie pamięci słuchowej
4. Badania specjalistyczne
- laryngologiczne
- ortodontyczne
- psychologiczne
- pedagogiczne
- audiologiczne
- neurologiczne
Badania wstępne i podstawowe mają na celu wyodrębnienie problemu. Badania uzupełniające pozwalają na ustalenie przyczyny wady wymowy. Z kolei badania specjalistyczne służą uzupełnieniu danych zebranych w badaniu podstawowym i uzupełniającym oraz rozpoczęciu leczenia, gdy zachodzi taka konieczność. Brak leczenia często uniemożliwia terapię logopedyczną.
Terapia logopedyczna
Na podstawie ustalonej diagnozy rozpoczynamy postępowanie
terapeutyczne obserwując osiągane efekty. Terapia logopedyczna obejmuje
działania zmierzające do usunięcia wszelkich zakłóceń procesu
porozumiewania się i składa się z dwóch podstawowych etapów:
1) wywołania prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski,
2) utrwalenia tego wzorca w ciągu mownym.
Terapia logopedyczna wymaga sformułowania zasad postępowania, jakimi powinien kierować się logopeda, aby zrealizować zamierzone cele. Zasady te wiążą się z zasadami dydaktyki ogólnej i metodyką nauczania początkowego, uwzględniają jednak specyfikę pracy z dzieckiem z zaburzeniami mowy, jego warunki rozwojowe, możliwości i potrzeb.
Zasady terapii logopedycznej:
1. Zasada wczesnego rozpoczynania terapii.
Należy jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną, gdyż wczesna
interwencja skraca jej czas i zwiększa efektywność.
2. Zasada indywidualizacji.
Program terapii powinien być opracowany dla konkretnego dziecka i pod
katem jego problemu.
3. Zasada wykorzystywania wszelkich możliwości dziecka.
W procesie terapii należy angażować maksymalna liczbę zmysłów i
wykorzystywać posiadane przez dziecko umiejętności.
4. Zasada kompleksowego oddziaływania.
Zaburzeniom mowy towarzyszą często inne zaburzenia. Istnieje wówczas
potrzeba prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej również terapii
zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń zachowania, terapii pedagogicznej,
psychoedukacji dla rodziców.
5. Zasada aktywnego i świadomego udziału.
Dziecko musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w
zajęciach. Należy pobudzać jego zainteresowanie i motywację do pracy.
6. Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem.
Rodzice maja prawo do informacji dotyczących zdiagnozowanych zaburzeń,
programu, i sposobu terapii oraz przewidywanych efektów.
7. Zasada systematyczności.
Dotyczy sposobu prowadzenia zajęć. Bez rytmiczności i systematyczności
ćwiczeń obniża się poziom motywacji i mobilizacji dziecka do pracy.
8. Zasada stopniowania trudności.
Terapię rozpoczynamy od ćwiczeń najłatwiejszych dla dziecka i kolejno
realizujemy coraz trudniejsze, przechodząc od elementów znanych do mniej
znanych i nowych.
Metody stosowane w terapii logopedycznej
W terapii logopedycznej rzadko stosuje się tylko jeden rodzaj metod. Wynika to z konieczności realizowania zasady kompleksowych oddziaływań. Wybór metod – stosowanych w terapii logopedycznej – zawsze uwarunkowany jest rodzajem zaburzenia. Sposób pracy terapeutycznej musi być dostosowany do wieku i możliwości dziecka.
Wśród metod ogólnych i szczegółowych wyróżnia się:
1. Logopedyczne
- ćwiczenia logopedyczne: oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne,
usprawniające motorykę i kinestezję narządów mowy, słuchu
fonematycznego, autokontroli słuchowej;
- pokaz i wyjaśnianie narządów artykulacyjnych;
- uczulanie miejsc artykulacji;
- mechaniczne układanie narządów artykulacyjnych;
- wykorzystanie pewnych nieartykułowanych dźwięków lub czynności
fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek;
- kontrola wzrokowa, dotykowa i czucia skórnego dłoni,
- metoda cienia...
attimo