Im. Ks. Józefa Tischnera
Prof. dr hab. Witold POKRUSZYŃSKI
TEORIA BEZPIECZEŃSTWA
Temat: WSPÓŁCZESNE KONFLIKTY ZBROJNE I ICH ROZWIĄZYWANIE
(5)
KRAKÓW 2008
1. WPROWADZENIE.
2. GENEZA KONFLIKTU ZBROJNEGO.
3. WSPÓŁCZESNY KONFLIKT ZBROJNY.
4. ROZWIĄZANIE KONFLIKTU ZBROJNEGO.
5. PODSUMOWANIE.
LITERATURA:
1. A. Dziewulska, Sztuka rozwiązywania konfliktu zbrojnego. Bellona Warszawa 2007.
2.J. Kałuski, Teoria gier. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, 2002.
Strony internetowe:
http://pl. wikipedia. org/wiki/Konwencje-genewskie (20.06.2007)
http://pl. wikipedia. org/wiki/Konwencje-haskie (20.06.2007)
http://pl. wikisource. org (23.07.2007)
1. WPROWADZENIE
Wojny, bratobójcze rzezie, strajki, konflikty na osiedlu, zawieszenia broni, uczenia się pokoju, pokój i starania o jego utrzymania. Dotyczy to narodów, państw, środowisk społecznych i wyznaniowych, wreszcie pojedynczych ludzi. Słowem każdej kategorii społeczeństwa.
W niniejszym wykładzie nie będziemy rozpatrywać wszystkich rodzajów konfliktów, tj. politycznych, ekonomicznych, etnicznych, religijnych i jeszcze innych, a skupimy uwagę na konfliktach zbrojnych i nie z okresu dawnej przeszłości, a na konfliktach współczesnych.
Należałoby przypomnieć, że wiek XX rozpoczął się wraz z 1. wojną światową, a zakończył z 2. I też światową, w której wzięło udział 59 państw ( źródło: World Book Multimedia Encyclopedia -2004 ).
Ojcowie założyciele Unii Europejskiej byli najwybitniejszymi praktykami realizującymi wszystkie zalecenia teoretyków z różnych dziedzin nauki i potrafili wyciągnąć właściwe wnioski co do bezpieczeństwa europejskiego. To oni odważyli się spojrzeć krytycznie na dzieje kontynentu europejskiego i uruchomić na skalę światową myślenie o pokoju, wykorzystując swą wiedzę o przyszłości politycznej, cywilizacyjnej, kulturowej, ekonomicznej, żeby przerwać fatalną passę i zbudować Europę pokoju. To oni zrozumieli, że nacjonalizm - naturalny wykwit XIX wieku w znacznej mierze uległ zwyrodnieniu i najwyższa pora na inne, współczesne recepty.
Jak się mamy odnaleźć we współczesności ? Gdzie mamy stanąć, na przeciw kogo i jak się zachowywać jako naród, społeczeństwo i wreszcie ludzie? Jak działać, by mądrze rozróżnić pomiędzy wypracowanym poglądem a długofalowym interesem, wiedząc przy tym, że odruchowo, choć rzadko poszukujemy tak naprawdę kompromisu.
Zadajmy jeszcze jedno pytanie: Co robi ludzkość, co czynią politycy, aby wyjść z tego zaklętego kręgu śmierci ? Świat się obudził, choć jeszcze ma złe sny. Uczeni sięgają po wszystko, co jest możliwe, nawet po teorię gier do prac nad zrozumieniem konfliktów i stanowienia pokoju.
Po „ zimnej wojnie „ trzeba było się uczyć wszystkiego na nowo. Świat wymagał nowych wzajemnych zależności w sprawach polityki globalnej. Żyjemy zatem poniekąd w rozkroku, pomiędzy potrzebą bezpieczeństwa i domniemaniem jego braku.
2. GENEZA KONFLIKTU
Po ponad siedemdziesięciu latach badań prowadzonych nad konfliktami uczeni są w stanie wytłumaczyć wiele, ale też dużo pozostaje zagadką. Choć liczba badań konfliktów rośnie, to wciąż rodzą się nowe problemy w ich rozkrywaniu, ponieważ konflikty zmieniają swoje formy, źródła i okoliczności, a ponadto wcale nie zanikają. Jednak, może nie zupełnie dokładnie, na podstawie badań możemy dzisiaj opisać konflikt i poczynić próbę wytłumaczenia jego podstaw i źródeł.
Co więcej, możemy sugerować sposoby rozwiązywania konfliktów i organizowania relacji pomiędzy zwaśnionymi stronami po jego zażegnaniu. Najtrudniej jednak konfliktom zapobiegać, ponieważ nadal nie udało się wypracować spójnego systemu ich wykrywania, a w tych nielicznych przypadkach, kiedy konflikt jest wykryty we wczesnej fazie, często istnieją trudności w zmobilizowaniu odpowiedniego potencjału do jego zażegnania, zanim przekształci się w konflikt zbrojny. W rozwiązywaniu konfliktów jeszcze wciąż wiele zależy od czynników pozanaukowych, takich jak intuicja czy polityka.
Chociaż rozwój studiów nad konfliktami trwa nieustannie od początków XX wieku, wydaje się korzystne podzielenie prowadzonych badań na etapy dla lepszego zobrazowania dokonań i tła historyczno – politycznego, na którym ta dziedzina nauki się rozwija. Jednym z przedstawicieli tej ważnej dziedziny Krisberg w roku 2001 zaproponował podział na cztery okresy historyczne, a mianowicie: 1914 – 1945, 1946- 1969, 1970 – 1985, 1986 – 2005.
Pierwszy okres ( 1914 – 1945 ) to okres prekursorów, kiedy w badaniu zjawiska konfliktu stawiano pierwsze kroki. Zasadniczą przeszkodą był brak komunikacji pomiędzy centrami zajmującymi się tymi badaniami.
Dopiero w okresie powojennym, w obliczu groźby użycia broni jądrowej wysiłek nad badaniem sporów został zintensyfikowany, a wymiana doświadczeń przeniosła się także na forum międzynarodowe.
Drugi okres ( 1946-1969 ). Kriersberk zauważa, że dalszy, powojenny, rozwój dziedziny odbywał się w narastającej atmosferze lęku przed użyciem broni jądrowej, który chociaż nie był jedyną motywacją do dalszych studiów nad pokojem, stanowił jej zasadniczy składnik. Zrzucenie bomby atomowej w 1945 roku na dwa miasta japońskie wstrząsnęło opinią publiczną - broń masowej zagłady stała się rzeczywistością. Wkrótce po tym fakcie dołączyło pojęcie „ zimna wojna „ strasząc wojną globalną. W takiej atmosferze studia nad wynalezieniem sposobu na pokój, otrzymały zielone światło i duże wsparcie.
Trzeci okres ( 1970 – 1985 ). W latach 70. i 80. Zaczęto włączać do programu studiów i badań konfliktów trening w zakresie prowadzenia mediacji i negocjacji. Nawiązując jednocześnie do niektórych teorii gier. Starano się opracować metody rozwiązywania konfliktu oparte na przedstawieniu sporu jako wspólnego problemu zwaśnionych stron. Tu konflikt, jako zjawisko przesunięto z pozycji pomiędzy stronami w miejsce trzecie, w którym jego obecność pomiędzy stronami ma znaczenie mniejsze niż fakt, że obydwie strony mają wspólny problem, to jest waśnie ten konflikt.
Czwarty okres ( 1986 - 2005 ). Ostatnia dekada studiów nad konfliktami charakteryzuje się pogłębianiem wiedzy na temat przyczyn konfliktu, jego eskalacji i negocjacji, ale też zaczyna się rozróżniać poszczególne etapy konfliktu i opisywać możliwe sposoby zaangażowania w konflikt w jego poszczególne fazy. Nowymi elementami będą tutaj sposób na przekonanie skonfliktowanych stron do przejścia z pola bitwy do stołu negocjacyjnego, zapobieganie konfliktom i wczesne ostrzeganie o ich pojawianiu się, faza po osiągnięciu porozumienia i podpisaniu traktatu wraz z odrestaurowaniem struktur politycznych.
3. WSPÓŁCZESNY KONFLIKT ZBROJNY
W tym zagadnieniu postaramy się dokładnie wyjaśnić pojecie konfliktu, jako zjawiska w sensie ogólnym, a następnie przejść do naświetlenia istoty współczesnego konfliktu zbrojnego.
Co to jest konflikt? Na czym polega? Czy wszystkie konflikty są takie same ?
Sprawą odstawową są emocje. W konflikt są angażowane emocje, które nie są racjonalne i szybkie do zaktywizowania. Po drugie to uproszczanie widzenia. Strony, pomiędzy którymi jest jakiś punkt zapalny, mają tendencję do postrzegania sytuacji w barwach czarno – białych, przedstawiając swoje pozycje jako ekstremalne i przekonując, że „ my „ zawsze mamy rację, a „ oni „ to są ci źli i chcą nam odebrać nasze prawa.
W konflikcie jest też obecny punkt zapalny, bodźce, który znajduje przełożenie na cechy, które uważamy w nas za najbardziej reprezentatywne - religię, język, pochodzenie etniczne, kolor skóry, narodowość i inne.
Pomimo występowania wszystkich cech, konflikt wcale nie musi nasilić się do postaci konfliktu zbrojnego ( wojny ). Do tego trzeba poczucia zagrożenia jednej z grup, poczucia, że druga grupa może dążyć do jej eksterminacji. W podobny sposób dochodzi do powstania dylematu bezpieczeństwa, będącego pierwszym krokiem w spirali konfliktu, od którego prawie nie ma już odejścia do pokojowej ścieżki rokowań bez zaangażowania silnej strony trzeciej.
A teraz przejdźmy do próby zdefiniowania samego pojęcia konfliktu. Samo słowo konflikt, jak i zjawisko dotyka wielu obszarów ( sfer ), a także wielu dziedzin badawczych. Natomiast my będziemy rozpatrywać konflikt zbrojny, bowiem mieści się on w teorii bezpieczeństwa.
Najbardziej można konflikt zdefiniować jako efekt wyrażenia sprzecznych interesów. A zatem czym jest współczesny konflikt zbrojny ?
Najprościej konflikt można zdefiniować jako efekt wyrażenia sprzecznych interesów. A czym jest konflikt zbrojny? Konflikt zbrojny jest niezwykle trudny do zdefiniowania. Możemy powiedzieć, że kiedy strony skonfrontują swoje interesy i wyniknie z tego regularne użycie siły, także broni, wówczas mamy do czynienia z konfliktem zbrojnym.
Jeszcze jest pojęcie współczesny konflikt zbrojny. To pojęcie ( nazwa ) pojawiła się po zakończeniu „ zimnej wojny „. Konflikty zmieniły radykalnie swój przebieg po rozpadzie układu bipolarnego na świecie. Istotna różnica polega na tym, że prawie wszystkie konflikty toczone są wewnątrz państw, a nie pomiędzy nimi.
W rozumowaniu konfliktu zbrojnego, istotną rolę odegrał rok 1990, który stał się rokiem przełomowym dla przebiegu i natury konfliktów. Dlaczego rok 1990 ? Już nie raz mówiliśmy o upadku bloku wschodniego. Pomiędzy rokiem 1990, a początkiem XXI wieku zmniejszyła się liczba wojen klasycznych, w dotychczasowym rozumieniu.
Współczesne konflikty zbrojne :
Ø toczą się pomiędzy grupami wewnątrz jednego państwa;
Ø są asymetryczne;
Ø najczęściej skierowane są przeciw ludności cywilnej.
Pierwsza z nich charakteryzuje się tym, że nie nabiera charakteru międzynarodowego. Nie jest przedmiotem zainteresowania prawa międzynarodowego aż do momentu, kiedy ONZ nie uzna sytuacji za zagrażającą pokojowi i bezpieczeństwa na świecie i nie postanowi o podjęciu akcji na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych. Ale i wówczas stosowanie prawa międzynarodowego jest ograniczone. Konflikt zbrojny to walka pomiędzy dwiema lub więcej frakcjami, z których wszystkie są podmiotami należącymi do jednego państwa.
Asymetryczność konfliktu charakteryzuje się tym, że najczęściej jedną ze stron walczących jest legalny rząd państwa, a drugą - opozycja. Przy czym, opozycja nie w rozumieniu zaawansowanej demokracji, w której opozycja znajduje przestrzeń do wpływania na rząd ( np. na forum parlamentu ), ale do obalenia rządu i zastąpienia go innym, własnym.
W końcu rząd atakowany przez siły opozycyjne słabnie na tyle, że nie jest w stanie sprawować władzy i jedyne, co daje mu legitymację do rządzenia, to powoływanie się na legalność, tj. na stan sprzed wybuchu konfliktu. Takich przykładów było kilka w końcu lat 90. XX wieku ( Namibia, Angola, Salwador, Kambodża, Mozambik, Bośnia ).
Trzecia cecha współczesnego konfliktu zbrojnego to wielkie straty w ludności cywilnej i coraz mniejsze w siłach zbrojnych. Jeśli, według UNICEF, w I wojnie światowej ludność cywilna stanowiła zaledwie 5% ofiar; w II wojnie światowej stosunek ofiar cywilnych do wojskowych wynosił 50% do 50% ( duże straty ludności cywilnej w obozach koncentracyjnych ). W konfliktach lat 90. ubiegłego wieku ofiary cywilne stanowiły pomiędzy 80 a 90% wszystkich ofiar.
Analizy współczesnych konfliktów zbrojnych prowadzonych w 2002 roku przez Barasha i Webla doprowadziły do wniosków, które zostały określone w 8. punktach. A oto one:
1. Wzrastają ludzkie, środowiskowe i ekonomiczne koszta wojen oraz liczba ofiar śmiertelnych pośród ludności cywilnej.
2. Rozszerza się przestrzeń geograficzna, na której toczone są bitwy .
3. Przedłuża się czas trwania bitew, wzrasta liczba bitew na rok w ramach jednej wojny oraz liczba bitew w wojnie.
4. Zmniejsza się czas trwania wojny przy jednoczesnym zmniejszaniu się proporcji pomiędzy latami wojennymi i latami pokoju.
5. Wzrost liczebności armii i wzrost stosunku wielkości armii do ogólnej liczby ludności, wzrost liczby żołnierzy biorących udział w bitwie, wzrost liczby ludności cywilnej biorącej udział w przygotowaniach do wojny.
6. Obniżenie współczynnika strat pośród walczących ( proporcjonalnie mniejsza liczba walczących jest raniona lub zabita )
7. Wzrost szybkości, z jaką konflikty rozprzestrzeniają się na sąsiadujące rejony, zwiększenie liczby jednostek terytorialnych biorących udział w wojnie i zwiększenie przestrzeni zaangażowanej w konflikcie ( wojnie ).
8. Od czasu II wojny światowej wzrosła liczba konfliktów zbrojnych pomiędzy niepaństwami.
Podstawowym problemem kreowanym przez spółczesne konflikty jest pojawienie się fali uchodźców, którzy rozprzestrzeniają się pierwotnie po przyległych, a następnie po bardziej oddalonych państwach. Liczba uchodźców niekiedy dowodzi do gigantycznych rozmiarów (np. z Bośni wyniosła ponad 800 tysięcy ).
Inną cechą współczesnych konfliktów jest sposób ich prowadzenia. O ile w klasycznych wojnach mieliśmy do czynienia z bitwami, o tyle bitwa wychodzi z użycia w konfliktach. Konflikty trwają nieustannie, ich dynamika przypomina raczej linię ciągłą niż zrywy, a bitwy zastąpiono walką. Na przykład walki o Dubrownik.
Charakterystyczną cechą sporu międzynarodowego jest to, że może on potencjalnie stanowić jedno ze źródeł konfliktu zbrojnego, ale jego uregulowanie następuje przeważnie przy użyciu środków prawnych. Z punktu widzenia stosunków międzynarodowych podstawowe znaczenie ma podział konfliktów zbrojnych według kryterium ich zasięgu i wpływu na sytuację międzynarodową. W tym znaczeniu wyróżniamy konflikty zbrojne o charakterze:
Ø globalnym, jeśli biorą w nim udział największe państwa ( supermocarstwa ), wywołując napięcie w skali światowej;
Ø regionalnym, jeżeli biorą w nim udział największe państwa regionu, używając znacznych sił zbrojnych, co wywołuje napięcie o dużym znaczeniu strategicznym;
Ø lokalnym, w którym zaangażowane są małe i słabo uzbrojone siły zbrojne państw o niewielkim znaczeniu międzynarodowym, co nie wywołuje większych skutków międzynarodowych.
Powyższa klasyfikacja ma jednak charakter modelowy, może nawet uproszczony. W świetle doświadczeń historycznych należy stwierdzić, że granice pomiędzy poszczególnymi rodzajami konfliktów zbrojnych są płynne. Na przykład konflikt początkowo wewnętrzny na skutek interwencji zewnętrzne, niekoniecznie w formie wysyłania oddziałów wojskowych, ale chociażby poprzez pomocy doradców, albo dostawy broni, nabiera charakteru międzynarodowego. Również konflikt lokalny może, w chwili zaistnienia sprzyjających okoliczności, przerodzić się w konflikt regionalny, a nawet globalny. W takich przypadkach mówimy o zjawisku umiędzynarodowienia konfliktów wewnętrznych.
Współczesny konflikt zbrojny jest zjawiskiem dynamicznym, który przechodzi pewien cykl w czasie - od wybuchu, poprzez eskalację, deeskalację ( ograniczanie intensywności ), aż do jego rozwiązania i dokończenia.
Wybuch konfliktu, ...
KapitanNavi