Agnieszka Krawczyk LEKTURY LICEALISTY DWUDZIESTOLECIE MI�DZYWOJEN1NIE Wydawnictwo Zielona Sowa Krak�w 9 10 10 11 11 11 12 13 13 13 15 15 16 17 18 19 19 20 21 21 22 23 23 24 25 27 27 29 29 32 Projekt graficzny serii: Sewer Salamon Opracowanie graficzne ok�adki: Sewer Salamon Sk�ad i �amanie: Teresa Krochmal Redakcja: Magdalena Sukiennik � Copyright by Wydawnictwo Zielona Sowa Sp. z o.o., Krak�w 2004 ISBN 83-7389-007-6 Wydawnictwo Zielona Sowa Sp. z o.o. 30-415 Krak�w, ul. Wadowicka 8 A tel./fax (012) 266-62-94, tel. (012) 266-62-92, (012) 266-67-56, (012) 266-67-98 www.zielonasowa.pl wydawnictwo@zielonasowa.pl Spis tre�ci WPROWADZENIE......................................................................................5 PROGRAMY I DYSKUSJE LITERACKIE EPOKI DWUDZIESTOLECIA................................................................................6 G��WNE KIERUNKI FILOZOFICZNE, SPO�ECZNE I ARTYSTYCZNE W LITERATURZE DWUDZIESTOLECIA.............9 Filozofia i psychologia...........................................................................10 Freudyzm........................................................................................... 10 Psychologia behawiorystyczna.......................................................... 11 Katastrofizm....................................................................................... 11 Fryderyk Nietzsche............................................................................ 11 Henri Bergson.................................................................................... 12 Filozofia Benedetta Crocego.............................................................. 13 Fenomenologia................................................................................... 13 Egzystencjalizm................................................................................. 13 G��wne kierunki w sztuce.....................................................................15 Ekspresjonizm.................................................................................... 15 Futuryzm............................................................................................ 16 Dadaizm............................................................................................. 17 Nadrealizm (surrealizm) .................................................................... 18 Teoria Czystej Formy......................................................................... 19 Awangarda Krakowska...................................................................... 19 Sztuki plastyczne...................................................................................20 Ekspresjonizm....................................................................................21 Kubizm...............................................................................................21 Futuryzm............................................................................................22 Dadaizm.............................................................................................23 Surrealizm..........................................................................................23 Teatr.......................................................................................................24 Film......................'..................................................................................25 POEZJA.....................................................................................................27 Futury�ci .................................................................................................27 Skamandryci............................................................................................29 Jan Lecho�.........................................................................................29 Julian Tuwim......................................................................................32 Kazimierz Wierzy�ski........................................................................35 Jaros�aw Iwaszkiewicz.......................................................................39 Antoni S�onimski...............................................................................42 Konstanty Ildefons Ga�czy�ski..........................................................44 Maria Pawlikowska-Jasnorzewska....................................................49 Boles�aw Le�mian..............................................................................51 Awangarda...............................................................................................55 Julian Przybo�....................................................................................55 PROZA .....................................................................................................58 Witold Gombrowicz - Ferdydurke.......................................................... 58 Zofia Na�kowska � Granica....................................................................68 Maria D�browska - Noce i dnie..............................................................81 Stefan �eromski -Przedwio�nie........................................................... 101 Bruno Schulz - Sklepy cynamonowe..................................................... 116 Jaros�aw Iwaszkiewicz � Panny z Wilka............................................... 123 - Brzezina........................................................ 128 DRAMAT ............................................................................................... 134 Jerzy Szaniawski -�eglarz................................................................... 134 Stanis�aw Ignacy Witkiewicz � Szewcy................................................. 138 LITERATURA POWSZECHNA............................................................. 148 James Joyce - Ulisses............................................................................ 148 Marcel Proust- W poszukiwaniu straconego czasu.............................. 150 Tomasz Mann - Czarodziejska g�ra..................................................... 152 Micha� Bu�hakow - Mistrz i Ma�gorzata.............................................. 154 Franz Kafka- Proces............................................................................ 174 Guillaume Apollinaire........................................................................... 186 Wprowadzenie Epoka dwudziestolecia mi�dzywojennego rozpoczyna si� wraz z odzyska- niem niepodleg�o�ci w 1918, a ko�czy z wybuchem II wojny �wiatowej. W 1918 Polska staje si� jednolitym organizmem politycznym, scalonym po wielu latach nieistnienia. W rezultacie ustale� traktatu wersalskiego (1919), plebiscyt�w na �l�sku, wojny polsko-bolszewickiej w 1920, Polska obj�a ob- szar, w kt�rego granicach mieszka�a znaczna ilo�� ludno�ci niepolskiej (tylko 69% populacji stanowili Polacy). Ta niejednorodno�� etniczna i brak zdecydo- wanej polityki wobec mniejszo�ci powodowa�y liczne konflikty i napi�cia. Ustrojem pa�stwa by�a demokracja bur�uazyjna. Polska niepodleg�a pod wzgl�dem gospodarczym rozwija�a si� bardzo powoli. Reforma rolna parcelu- j�ca wielkie maj�tki ziemskie nie zosta�a przeprowadzona do drugiej wojny �wiatowej, przemys� i handel by�y w r�kach prywatnych. Najwi�ksze przedsi�- biorstwa przemys�owe znajdowa�y si� w posiadaniu sp�ek mi�dzynarodowych zale�nych od og�lno�wiatowej koniunktury. W latach trzydziestych bardzo odczuwalne sta�y si� skutki �wiatowego kryzysu - rosn�ce bezrobocie dopro- wadzi�o do strajk�w i wybuchu niezadowolenia spo�ecznego. W ci�gu ca�ego dwudziestolecia zmienia�a si� tak�e sytuacja polityczna. Po kilkuletnim okresie w�adzy demokratyczno-parlamentarnej rz�dy przej�a � w wyniku zamachu stanu - grupa wojskowa, kt�rej przewodzi� J�zef Pi�sudski (maj 1926). W latach trzydziestych dosz�o do zaostrzenia rz�d�w autorytarnych (w kierunku ustroju faszystowskiego) zamanifestowanego konstytucj� tzw. kwietniow� z 1935. Druga wojna �wiatowa po�o�y�a kres istnieniu niepodleg�ego pa�stwa. Kr�tki okres pomi�dzy dwiema wielkimi wojnami �wiatowymi to czas niezwykle ekspansywnego rozwoju, wielkiego post�pu cywilizacyjnego. Spo- �ecze�stwa europejskie demokratyzowa�y si�, w wielu krajach definitywnie obalono monarchi�, przez kontynent przetacza�y si� rewolucje, wzros�a rola kobiet w spo�ecze�stwie (uzyska�y mo�liwo�� studiowania, powszechne sta�o si� wykonywanie przez nie pracy zawodowej). Na powszechn� �wiadomo�� zacz�y te� oddzia�ywa� rewolucyjne teorie naukowe � Einsteina (dotycz�ca nowej wizji naukowej wszech�wiata) i Freuda (dotycz�ca psychiki cz�owieka). PROGRAMY I DYSKUSJE LITERACKIE EPOKI DWUDZIESTOLECIA Programy i dyskusje literackie epoki dwudziestolecia �wiadomo�� prze�omu najdobitniej wyrazi�a si� w dyskusjach programo- wych epoki dwudziestolecia - �adna epoka literacka w Polsce nie by�a tak bogata w wypowiedzi programowe, jak w�a�nie ta. Najwi�ksze nasilenie tych wyst�pie� przypad�o na lata 1918-26. Pierwszym znacz�cym manifestem nowej tw�rczo�ci by� odczyt Stefana �eromskiego Literatura a �ycie, wyg�oszony w Zakopanem w 1915. Pisarz przewidy- wa� w swoim wyst�pieniu odrodzenie niepodleg�ej Polski po wojnie i po- stulowa� uwolnienie literatury od konieczno�ci g�oszenia obowi�zk�w obywatelskich, od dydaktyzmu i hase� spo�ecznych. �eromski chcia�, by literatura przesta�a by� instytucj� �ycia zbiorowego, a zaj�a si� tym, do czego jest powo�ana - kwestiami artystycznymi. Skamander, grupa skupiaj�ca takich poet�w jak Jan Lecho�, Antoni S�onimski, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzy�ski, Jaros�aw Iwaszkiewicz, by� bardzo pow�ci�gliwy w tworzeniu programu artystycznego. Na �a- mach czasopism �Pro arte et studio" i �Skamander" g�osi� swoj� antypro- gramowo�� � cz�onkowie grupy chcieli by� poetami codzienno�ci, opisywa� �wiat w jego zmienno�ci i r�norodno�ci. W opozycji wobec skamandryt�w ...
jrachuba