Badanie zdolności kredytowej osób prawnych.
I. Wstęp.
Reforma systemu gospodarczego i prawnego kraju, zapoczątkowana w latach 1989 – 1990, spowodowała głębokie zmiany z systemie bankowym. W wyniku tych przemian oraz nabywania w miarę upływu czasu doświadczenia banki zaczęły w inny niż do tej pory sposób kształtować swoje postępowanie wobec klientów. Na postępowanie to oprócz nowych warunków ekonomiczno-prawnych duży wpływ ma konkurencja na rynku bankowym. Wymienione czynniki w sposób zasadniczy odbiły się na stosunkach między bankiem a kredytobiorcami i ukształtowały je na nowo. Dotyczyło to głównie zasad i trybu udzielania kredytów oraz metod finansowo-ekonomicznej oceny kredytobiorców. W strukturze dochodów banków polskich udział dochodów z tytułu działalności kredytowej stanowi nadal znaczącą pozycje i na tle banków zagranicznych oceniany jest jako wysoki. W związku z tym niezmiernie ważną sprawą dla każdego banku jest struktura i jakość portfela kredytowego.[1]Należy dodać, ze w dzisiejszych czasach w Polsce obserwuje się bardzo wysoki udział złych kredytów, dochodzi on do 80% udzielonych kredytów. Natomiast w grupie wszystkich kredytów 40% stanowią kredyty nie do odzyskania. Sytuacja ta tłumaczona jest ogólną złą sytuacją gospodarki polskiej. Pogarszająca się sytuacja finansowa firm będących klientami banków i rosnąca lawinowo fala bankructw zmusza banki do weryfikacji portfeli kredytowych, zaostrzania kryteriów oceny ryzyka i tworzenia dodatkowych rezerw.
II. Pojecie zdolności kredytowej.
Banki udzielają kredytów podmiotom gospodarczym posiadającym zdolność kredytową, tzn. takim które posiadają zdolność do spłaty zaciągniętych kredytów wraz z odsetkami w umownych terminach płatności. Zdolność kredytową mają podmioty gospodarcze, których bieżące i przewidywane wyniki finansowe oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Banki oceniają zdolność kredytową w okresie do upływu terminu zwrotu kredytu, uwzględniając zasady systemowe oraz wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania ekonomiczne.
W momencie przyznania kredytu nie kończy się proces obserwowania i analizowania sytuacji finansowej kredytobiorcy, wręcz przeciwnie – przez cały czas trwania stosunku kredytowego banki dokonują oceny zdolności kredytowej jednostek gospodarczych korzystających z kredytu. Celem badania zdolności kredytowej przez bank jest stwierdzenie, czy kredytobiorca będzie w stanie zwrócić zaciągnięty kredyt wraz z należnymi odsetkami w terminie ustalonym w umowie.
Zdolność kredytową posiadają przedsiębiorstwa, których efektywność gospodarowania oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność. Efektywność finansowa działalności gospodarczej powinna zapewnić prawidłową działalność eksploatacyjną, a stan majątkowy powinien reprezentować taki stopień płynności składników majątkowych, aby mogły być one w razie potrzeby zamienione na pieniądz.
Badanie zdolności kredytowej ma na celu określenie w każdym postępowaniu o przyznaniu kredytu stopnia ryzyka, na jakie narażony jest bank. Bank przy udzielaniu kredytu narażony jest na dwa rodzaje ryzyk:
1) aktywne:
a) straty
b) utraty płynności
c) utraty ubezpieczenia
2) pasywne:
a) zmiany procentu
b) zmiany kursu walutowego
c) zmiany wartości pieniądza
Ryzyko pasywne jest w dużym stopniu niezależne od banku i w większości przypadków nie może być przez bank skompensowane. Natomiast ryzyko aktywne wynika z niepewności, czy przyszły kredytobiorca jest potencjalnie zdolny do spłaty kredytu wraz z procentami.
III. Zakres badania zdolności kredytowej.
Bank udzielając kredytu musi mieć pewność, że przedsiębiorstwo występujące o kredyt posiada zdolność kredytową oraz że w okresie korzystania z kredytu tej zdolności nie utraci. W przypadku utraty zdolności kredytowej przedsiębiorstwo powinno dysponować takim majątkiem płynnym, który pozwoliłby na pokrycie wszystkich zobowiązań (w tym z tytułu zaciągniętych kredytów bankowych).
W celu określenia zdolności kredytowej trzeba dokonać szeregu analiz, ocen, obliczenia wskaźników. Badanie zdolności kredytowej jest procesem ciągłym, gdyż bank w każdym momencie powinien znać sytuację gospodarczą i finansową przedsiębiorstwa, któremu pożyczył pieniądze.
Generalnie zdolność kredytowa oceniana jest na podstawie danych o działalności przedsiębiorstwa obejmujących okres miniony (2 lub 3 lata wstecz) i teraźniejszy oraz okres przyszły, trwający do przewidywanego momentu zakończenia kredytowania.
Zakres oceny zdolności kredytowej powinien być uzależniony od okresu korzystania z kredytu, a mianowicie:
- w przypadku występowania o krótkoterminowy kredyt obrotowy na sfinansowanie wymagalnych zobowiązań ocena zdolności kredytowej może polegać na ocenie standingu finansowego jednostki ubiegającej się o kredyt w danym momencie (bieżąca zdolność kredytowa),
- przy ubieganiu się o kredyt obrotowy lub inwestycyjny - krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy - należy ocenić oprócz aktualnej zdolności kredytowej także zdolność kredytową w całym okresie korzystania z kredytu.
Wyróżnia się dwa rodzaje zdolności kredytowej:
- bieżąca, zwana również średnioterminową,
- perspektywiczna lub inaczej długoterminowa.
W obu wymienionych rodzajach ze względu na zakres prowadzonej oceny wyróżnia się:
- pełną oceną zdolności kredytowej,
- uproszczoną oceną zdolności kredytowej.
Uproszczoną ocenę bank przeprowadza głównie dla klientów, z którymi współpracuje od dłuższego czasu. Taka ocena może być również dokonywana, gdy kwota kredytu nie jest zbyt wysoka.
Wyodrębnia się dwie kategorie zdolności kredytowej:
- zdolność kredytową pod względem formalno-prawnym, tj. wiarygodność prawną kredytobiorcy, dokonuje się jej poprzez weryfikację formalno-prawnych wniosków kredytowych i towarzyszącej im dokumentacji. Bada się wtedy m.in.: status prawny kredytobiorcy, podstawy funkcjonowania przedsiębiorstwa, pełnomocnictwa dla przedstawicieli kredytobiorcy do składania oświadczeń woli w zakresie jego praw i zobowiązań majątkowych, charakter i przeznaczenie wnioskowanego kredytu:
- zdolność kredytową pod względem merytorycznym, tj. wiarygodność ekonomiczną kredytobiorcy. Zdolność kredytowa pod względem merytorycznym zawiera dwa podstawowe aspekty oceny:
· personalny (zaufanie do osoby kredytobiorcy: charakter, stan rodzinny, stan majątkowy, reputacja, kwalifikacje zawodowe, dotychczasowe doświadczenie, zdolności menedżerskie, ocena etyczno-moralna, solidność i odpowiedzialność osobista kredytobiorcy za interesy prowadzonej firmy).
· ekonomiczny (wskaźniki rentowności, płynności finansowej, sprawności i zadłużenia).
Przy ocenie zdolności kredytowej podmiotów gospodarczych podstawowe znaczenie ma analiza działalności gospodarczej, która może być analizą statystyczno-porównawczą bądź analizą dokumentów źródłowych.
Podczas analizy zdolności kredytowej wykorzystuje się przede wszystkim następujące źródła informacji:
- bilans,
- rachunek wyników,
- rachunek przepływów środków pieniężnych.
Dodatkowo bank może wymagać:
- dokumentów określających status prawny wnioskodawcy,
- planów finansowych,
- danych dotyczących rozpoczętych inwestycji,
- stanu zadłużenia w innych instytucjach kredytowych,
- informacji o kwocie zobowiązań i należności krajowych i zagranicznych,
- oświadczeń o rachunkach otwartych w innych bankach.
Banki korzystają również z innych źródeł, uzyskując informacje uzupełniające. Wykorzystuje się więc:
- informacje zgromadzone w wyniku wizyty w przedsiębiorstwie,
- informacje innych banków na temat solidności kredytobiorcy,
- wyniki własnych badań sytuacji rynkowej określonych działów i branż gospodarki,
- informacje dostarczane przez wywiadownie gospodarcze,
- dane instytucji ubezpieczeniowych.
IV. BADANIE ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ PRZEDSIĘBIORSTW
1. Finansowanie działalności bieżącej firmy
Banki najczęściej badają zdolność kredytową firm w jednym z dwóch sposobów:
· Prowadzenie analizy finansowej, analizy ekonomicznej i analizy finansowanego przedsięwzięcia kolejno po sobie
· Opracowaniu analizy punktowej, w której wykorzystuje się wyniki analizy finansowej, analizy ekonomicznej i analizy finansowanego przedsięwzięcia według opracowanego algorytmu matematycznego.[2]
Badanie zdolności kredytowej zaczyna się zwykle od analizy informacji o wnioskodawcy, co ma stworzyć podstawy do dalszej analizy. Pozwala to także wyeliminować wnioskodawców działających w złej wierze oraz wstępnie oszacować, czy sytuacja firmy stanowi zagrożenie dla banku.
Analiza informacji o wnioskodawcy powinna obejmować:
· Ocenę etyczną – poprzez osobiste rozmowy, zdobycie opinii środowiska i referencji, obserwacja sposobu zachowania się w banku, itp. dokonuje się subiektywnej oceny podmiotu
· Ocenę umiejętności kierowania – poprzez ocenę:
- Dotychczasowych osiągnięć, wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, doświadczenia w branży i biznesie oraz umiejętności organizacyjnych
- Fachowości w zarządzaniu finansowym
- Świadomości ograniczeń i zagrożeń
- Świadomości ryzyka
- Umiejętności komunikowania się – pozwalającej zrozumiale przedstawiać własne pomysły
· Analizę sytuacji w branży – poprzez ocenę takich elementów jak:
- Charakter sektora – stabilny czy rozwojowy
- Wielkość koniecznych środków kapitałowych i szczególnych zdolności
- Cykliczność koniunktur i ich przyczyny
- Istniejąca konkurencja – jej wielkość, siła i stopień rozeznania
- Skala rynku – lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy
- Pozycja firmy na rynku – lider, konkurujący czy maruder
- Strategia firmy – utrzymanie pozycji, innowacje i wzrost czy przetrwania
- Stosowane formy marketingu
- Partnerzy firmy – dostawcy i odbiorcy
· Ocenę sytuacji finansowej firmy
· Cel kredytu:
- Finansowanie działalności bieżącej
- Krótkookresowe sfinansowanie środków obrotowych
- Rozwój prowadzonej działalności
- Pokrycia strat związanych z dotychczasową działalnością
Analiza finansowa.
Kolejnym etapem jest przeprowadzenie analizy finansowej podmiotu, która obejmuje następujące czynności:
· Przedstawienie źródeł, wielkości i struktury przychodów oraz wyniku finansowego
· Wyliczenie relacji zachodzących między poszczególnymi pozycjami bilansu i rachunku wyników
· Określenie zwrotności i opłacalności angażowania kapitałów
· Sprecyzowanie mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń rozwojowych
Do analizy finansowej wykorzystuje się dane liczbowe pochodzące z następujących źródeł: bilanse roczne, rachunki wyników, sprawozdania o stanie i ruchu środków trwałych, sprawozdania z działalności spółki, materiały analityczne dotyczące rentowności sprzedaży poszczególnych towarów, produktów i usług, księgi przychodów i rozchodów, business plan, itp.
Najważniejszym źródłem jest bilans, którego analizę przeprowadza się w układzie pionowym i poziomym. Na podstawie bilansu można stwierdzić:
· Czy podmiot osiągnął zysk, czy poniósł stratę
· W jakim stosunku do kapitałów własnych firmy ukształtował się zysk
· Jaka jest wartość majątku własnego firmy
· Jaka jest sytuacja finansowa podmiotu
· Jakie zmiany nastąpiły w stosunku do poprzedniego okresu i jakie są tendencje zmian
Również rachunek wyników jest istotnym sprawozdaniem finansowym, który zawiera informacje o wyniku finansowym i elementach go kształtujących oraz informuje o działalności podmiotu w sferze przychodów, kosztów i zysku. Może być także analizowany w układzie pionowym i poziomym.
Po przeanalizowaniu tych dwóch źródeł bank przeprowadza ich analizę wskaźnikową. W tym celu wykorzystuje się następujące wskaźniki:
a) Płynności – informują o możliwościach wywiązywania się z zobowiązań (od 1 do 2):
· Kapitał obrotowy netto - suma środków obrotowych, która pozostaje do dyspozycji przedsiębiorstwa i dzięki niej może ono zaciągać nowe kredyty, których spłatę gwarantuje kapitał obrotowy:
aktywa bieżące - zobowiązania krótkoterminowe
gdzie:
aktywa bieżące = gotówka + należności + zapasy + środki na rachunkach bankowych
zobowiązania krótkoterminowe = bieżące zobowiązania z tytułu dostaw, wobec budżetu, z tytułu wynagrodzeń, kredyty krótkoterminowe + bieżąca część kredytów średnio- i długoterminowych.
Wielkość ta ze względu na swój specyficzny charakter nie może być używana w analizie porównawczej różnych firm.
· Stopa płynności (wskaźnik bieżący) - informuje o zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących zobowiązań. Wskazuje ona, ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania:
aktywa bieżące / zobowiązania krótkoterminowe
Wartość tego wskaźnika powinna być wyższa od 1,0; za optymalną uważa się wartość równą 2,0. Bardzo wysoka wartość tego wskaźnika przeważnie świadczy o wysokich zapasach, może oznaczać także nieefektywne windykowanie należności.
Używając tego wskaźnika do analizy porównawczej należy dobierać firmy o podobnej wielkości i dzi...
dasa1