rynek kapitałowy.doc

Geneza rynku. W historii rozwoju społeczeństw ogromne znaczenie mają dwie formy produkcji - gospodarka naturalna i gospodarka towarowa. Naturalną charaktery­zuje przeznaczanie wytworzonych dóbr i usług na zaspokojenie potrzeb głównie ich bezpośrednich wytwórców. Dominującą pozycję w gospodarce towarowej zajmuje produkcja towarów, a więc wytwarzanie różnych dóbr i usług przeznaczonych do wymiany za pomocą operacji kupna-sprzedaży. Produkcja dóbr i usług musiała być dostosowana do po­trzeb odbiorcy. Dla odbiorcy towaru produkt stał się nośnikiem wartości użytkowej, a dla wytwórcy -wymiennej. Później między wytwórcą a kupującym poja­wiła się nowa kategoria ekonomiczna - pieniądz, a z czasem liczni pośrednicy: kupcy, sprzedawcy hurtowi, detaliści. Społeczeństwa przeszły od wymiany bezpośredniej (tzw. barteru) do wymiany pośredniej przy użyciu pieniądza. Oznaczało to skupienie wymiany w oznaczonych miejscach - rynkach. W ten sposób po­wstała gospodarka rynkowa. Rynek nie ograniczył swych funkcji do dystrybucji towarów, oraz usług, lecz stał się również nowym mechanizmem gospo­darczym regulującym procesy rozwojowe. Wzrost znaczenia rynku postępował w miarę rozszerzania się zakresu gospodarki towarowej, a zapotrzebowanie na towary i usługi wyznaczało poziom i kierunki rozwoju gospodarczego. Historycznie rynek rozwinął się w starożytnym Egipcie około 3000 p.n.e., w sumeryjskich państwach-miastach w Mezopotamii i Fenicji. W późniejszym okresie do w starożytnej Grecji, szczególnie w okresie wiel­kiej kolonizacji i starożytny Rzym. Fenicja, Grecja i Rzym prowadziły handel w skali międzynarodowej i zapoczątkowały powstanie rynku światowego. Średniowie­cze było okresem stagnacji gospodarczej. Ożywienie handlu nastąpiło w okresie Wojen Krzyżowych, po nich i po okresie wielkich odkryć geograficznych. Rozwijający się handel wewnętrzny i światowy umocniły role rynku w gospodarce, który stymulo­wał dalszy wzrost produkcji towarowej. W gospodarce niewolniczej i feudalizmie podstawą była produkcja naturalna, a produkcja towarowa - pozycję drugorzędną. Upadek feudalizmu oznaczał upadek gospodarki naturalnej i zastąpienie jej przez produkcję towarową. Rynek stał się podstawą systemu gospo­darki kapitalistycznej, pełniąc funkcję mechanizmu kojarzenia interesów odbiorców i dostawców.

Definicja rynku. 1) forma więzi między uczestnikami życia gospodarczego; 2) forma komunikowania się sprzedawców z nabywcami oraz zawierania trans­akcji kupna-sprzedaży; 3) miejsce dokonywania aktów kupna-sprzedaży; 4) zgrupowanie sprzedawców i nabywców.

Rynek może być określony jako ogół stosunków zachodzących między podmio­tami uczestniczącymi w procesach wymiany. Tymi podmiotami są sprzedawcy i na­bywcy, którzy reprezentują oraz kształtują podaż i popyt, a także wzajemne relacje miedzy nimi. Z definicji rynku wynika, że podstawowym warunkiem jego istnienia i funkcjonowania jest występowanie sprzedawców i nabywców. Rynek jest odzwierciedleniem stosunków, które nie maja jednorodnego charakte­ru. Rynek tworzą bowiem stosunki: - zachodzące miedzy sprzedawcami a nabywcami (stosunki wymiany); - zachodzące miedzy sprzedawcami oraz między nabywcami (stosunki równoległe). Podmioty rynku. Działania podmiotów rynku oraz stosunki między nimi oparte są na istnieniu roz­bieżnych interesów. Podstawowymi podmiotami rynku mogą być przede wszystkim:-gospodarstwa domowe (konsumenci); -przedsiębiorstwa produkcyjne; - przedsiębiorstwa usługowe; - banki; - państwo.

Z formalnego punktu widzenia wszystkie podmioty rynku są równorzędne. Podmioty ryn­ku mogą występować jako sprzedawcy lub jako nabywcy, ale najczęściej jest to wymieszane Poszczególne podmio­ty rynku występu­jąc w roli sprzedawców, nawiązują nieustanne stosunki wymiany z nabywcami i odwrotnie. Podmioty rynku są czynnikiem aktywnym, dynamizu­jącym ogół stosunków towarzyszących procesom wymiany. Sprzedawcy i nabywcy organizują proces przepływu informacji oraz proces uzgad­niania i podejmowania decyzji. Następstwem uzgadniania i podejmowania decyzji, jest przepływ strumieni zasobów rzeczowych (produkty, usługi. praca) i strumieni pieniężnych między podmiotami rynku.

Elementami rynku są:- podaż wyrażająca ujawnione przez sprzedawców zamiary sprzedaży; - popyt wyrażający ujawnione przez nabywców zamiary zakupu; - ceny - wyrażenie wartości wymiennej towaru, usług i pracy. Jest ona uzależniona od dwóch poprzednich elementów.

Podaż, popyt i cena są dynamicznymi elementami rynku, a zatem podlegają nieustannym zmianom pod wpływem decyzji podmiotów rynku. Podaż, popyt i cena są kategoriami abstrakcyjnymi, dopóki nie jest sprecyzowany przedmiot, którego dotyczą. Z przedmiotowego punktu widzenia poszczególne elementy rynku dotyczą przede wszystkim produktów, usług, prac, pieniądza. Poszczególne elementy rynku i jego podmioty, nie funkcjonują w izolacji. Po­daż, popyt i cena tworzą dynamiczny układ powiązań, który decyduje o funkcjono­waniu mechanizmu rynkowego. Rodzaje rynku. Rynek ma niejednorodny charakter, wynikający ze specyfiki przedmiotów wy­miany, specyfiki podmiotów występujących w roli sprzedawców i nabywców. Podstawowymi kryteriami ich wyodrębnienia są: - kryterium przedmiotu wymiany;- kryterium podmiotów rynku; - kryterium przestrzenne. Rynek w ujęciu przedmiotowym wyraża ogół stosunków związanych z danym przedmiotem wymiany. Uwzględniając kryterium przedmiotowe, można wyróżnić przede wszystkim rynki: - produktów; -usług; -pracy; - pieniądza (kapitału pieniężnego). Każdy przedmiot może być dezagregowany. W następstwie tej dezagregacji mogą być wyodrębnione bardziej zdezagregowane rodzaje rynku w obrębie poszczegól­nych przedmiotów wymiany. Różne rodzaje rynku, wyodrębnione na podstawie kryterium przedmiotowego, różnią się nie tylko specyfiką konkretnego przedmiotu wymiany, ale też właściwymi im procesami kształtowania się podaży, popytu i cen. Kryterium podmiotowe nawiązuje zarówno do rodzaju podmiotów, jak i do ich liczby po stronie podaży i popytu. Uwzględniając rodzaj podmiotów, rynek mogą tworzyć relacje między: - przemysłowymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprzedawcami i na­bywcami; - przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprzedawcami (nabywcami) a przed­siębiorstwami usługowymi jako nabywcami (sprzedawcami); -przedsiębiorstwami usługowymi jako sprzedawcami oraz gospodarstwami do­mowymi jako nabywcami;- bankami jako podmiotami oferującymi pieniądz a przedsiębiorstwami i gospo­darstwami domowymi zgłaszającymi popyt na pieniądz; - gospodarstwami domowymi oferującymi pracę, a państwem, przedsiębiorstwa­mi oraz bankami zgłaszającymi popyt na pracę itd.  Ze względu na liczbę podmiotów można wyodrębnić różne rodzaje rynku, które charakteryzują zróżnicowany stopień zmonopolizowania lub stopień konkurencyj­ności stosunków rynkowych. Mieszczą się one w przedziale zawartym między ryn­kiem monopolistycznym a rynkiem doskonale konkurencyjnym. Kryterium przestrzenne nawiązuje bezpośrednio do podmiotów rynku, akcen­tuje przede wszystkim ich przestrzenne usytuowanie. Można wyodrębnić tu przede wszystkim rynki: - lokalny; - regionalny; -krajowy; - kontynentalny; - międzynarodowy.

Przykładem najwyższego stopnia koncentracji przestrzennej sprzedawców i nabywców są targi i giełdy produktów oraz papierów wartościowych. W miarę pogłębiania się społecznego podziału pracy oraz różnicowania przed­miotów wymiany rozszerza się przestrzenny obszar poszczególnych rodzajów ryn­ku. Sprzyja temu doskonalenie środków komunikowania się sprzedawców z nabywcami. Poszczególne rodzaje rynku, wyróżnione na podstawie wymienionych kryteriów, tworzą strukturę ogółu relacji miedzy podmiotami uczestniczącymi w procesach wy­miany. Struktura ta ulega nieustannym zmianom. Pojawiają się nowe, nieznane dotychczas rodzaje usług, tworząc nowe rynki usług. Proces po­wstawania nowych rodzajów rynku powoduje, że zmniejsza się stopień jednorodno­ści rynku jako ogółu stosunków między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany.

1.Rynek pieniężny. Rynek finansowy dzieli się na rynek kapitałłowy, na którym występuje podaż ka­pitałów długoterminowych i na rynek pieniężny, na którym występuje podaż kapita­łów krótkoterminowych. Rynek kapitałowy umożliwia remitentowi papierów wartościowych uzyskanie środków na planowaną przez niego działalność gospodarczą, nabywcy natomiast stwarza możliwość zyskownej lokaty posiadanych środków finansowych lub zabez­pieczenia posiadanego kapitału. Rynek pieniężny jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego na pieniądz banku centralnego. Chroni on banki przed niewypłacalnością, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państwa. Rynek pieniężny wyrównuje nieprzewidzialne dzienne wahania poziomu płyn­ności. W pełni rozwinię­ty rynek pieniężny obejmuje zarówno rynek pierwotny, na którym następuje wpro­wadzenie do obrotu papierów wartościowych, jak i rynek wtórny, który polega na obrocie tymi papierami. Podstawową rolę na rynku pieniężnym spełnia bank centralny. Za pomocą instrumentów(kredyt redyskontowy i lombardowy oraz operacje otwarte­go rynku) bank centralny realizuje swoją politykę pieniężną na rynku pieniężnym: wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredy­tu. Dzięki rynkowi pieniężnemu pieniądz zostaje przekazany z miejsca, w którym jest jego nadmiar, do miejsca zapotrzebowania. Następuje to bądź przez udzielenie kredytu, bądź też przez sprzedaż papierów wart. Rynek pien spełnia następujące funkcje: -krótkoterminowe wyrównanie płynności banków w drodze refinansowania nad­miaru środków pochodzących z operacji klientów bądź też pokrycie niedoboru środków powstałych z tych operacji; - zabezpieczenie koniecznych rezerw pieniężnych przez banki; - średnioterminowe zapewnienie sobie przez banki optymalnego rozwiązania bi­lansu między ryzykiem i dochodem poprzez dążenie do zmniejszenia ryzyka terminowego i ryzyka procentowego z operacji klientowskich, a także optyma­lizacji zysku poprzez zmianę struktury aktywów; - określenie wysokości procentu w krótkoterminowych i średnioterminowych operacjach z klientami;- stworzenie bankowi centralnemu możliwości wywierania wpływu na koniunk­turę poprzez oddziaływanie na wielkość masy pieniężnej. Uczestnikami rynku pien. mogą być banki, państwo, samorządy terytorialne, przedsiębiorstwa czy instytucje ubezpieczeniowe. Rynek ten jest jednak przede wszystkim rynkiem międzybankowym. Podstawowym instrumentem rynku pien są weksle skarbowe. Przedmiotem operacji mogą również być m. in. takie papiery wartościowe jak akcept bankierski czy certyfikat depozytowy.

2.Rynek kapitałowy: a) Międzynarodowy rynek kapitałowy. Rynek kapitałowy można podzielić na: międzynarodowy rynek kapitałowy i ry­nek kapitałowy danego kraju. Rynek, na którym mieszkańcy różnych krajów wymieniają swe aktywa nazy­wany jest międzynarodowym rynkiem kapitałowym. W rzeczywistości między­narodowy rynek kapitałowy nie stanowi jednego rynku - jest to grupa rynków ściśle powiązanych ze sobą, na których dokonuje się wymiana aktywów w skali międzynarodowej. Międzynarodowej wymiany walut dokonuje się na rynku de­wizowym, stanowiącym ważną część międzynar rynku kapit. Głównymi uczestnikami międzynar. rynku kapit. są: banki handlowe, wielkie korporacje, niebankowe instytucje finansowe, banki centralne i inne agencje rządowe. Działalność międzynar. rynków ka­pit. realizowana jest w ramach sieci finansowych centrów świata. Wymiana aktywów na międzynar. rynku kapit. obejmuje akcje i obligacje różnych krajów w uzupełnieniu do depozytów bankowych określonych w in­nych walutach.

Trzy główne kwestie dotyczące międzynar-go rynku kapi­t: 1)sprawnie funkcjonująca globalna sieć fi­nansowa, 2)zwiększona międzynarodowa aktywno­ść finansowa, 3) zminimalizowanie problemów spowodowanych przez światowy rynek kapitałowy, nie zmniejszając radykalnie korzyści z niego wynikających. b) Korzyści z wymiany na międzynar rynku kapitałowym. Wszelkie transakcje dokonywane pomiędzy mieszkańcami różnych krajów da­dzą się zakwalifikować do jednej z trzech kategorii: wymiana dóbr i usług na dobra i usługi, wymiana dóbr i usług na aktywa, wymiana aktywów na inne aktywa. Kraje mogą odnieść korzyści koncentrując się na takiej działalności produkcyj­nej, w jakie] są najbardziej wydajne i używając części swojej produkcji jako zapłaty za import innych produktów z zagranicy. Ten rodzaj korzyści z handlu pociąga za sobą wymianę dóbr lub usług na inne dobra lub usługi. Drugi rodzaj korzyści z handlu wynika z wymiany międzyokresowej, stanowiącej wymianę dóbr i usług na roszczenia w odniesieniu do przyszłych dóbr i usług, tzn. na aktywa. Kiedy kraj mniej rozwinięty pożycza za granicą, to angażuje się w wymianę między okre­sową. Kraj biorący pożyczkę odnosi korzyści z tej wymiany, ponieważ otrzymuje aktywa, które przynoszą dochód większy od tego, jaki jest osiągalny w kraju. Ostatnia kategoria transakcji międzynarodowych, tj. wymiana aktywów na aktywa. Handel aktywami pomiędzy krajami pojawia się dlatego, że międzynarodowa wy­miana aktywów, podobnie jak wymiana produktów i usług, może przynieść korzyści wszystkim jej uczestnikom. c) Niechęć do ryzyka. Ludzie wolą unikać ryzyka. Te właściwość ludzkiej preferencji ekonomiści nazywają niechęcią do ryzyka. Jeśli ludzi cechuje niechęć do ryzyka, to cenią oni gromadzone aktywa nie tylko na podstawie przewidzianych dochodów, ale także na podstawie stopnia ich ryzykowności. Kierując się zasadą unikania ryzyka ogól­nie rzecz biorąc, mniej chętnie widziany jest portfel, który przynosi dochód ulegają­cy gwałtownym fluktuacjom z roku na rok, niż taki, który oferuje taki sam średni dochód z małymi tylko odchyleniami rocznymi. Międzynarodowa wymiana aktywów może polepszyć sytuację obu partnerów uczestniczących w wymianie, po­zwalając im na zmniejszenie stopnia ryzyka odnoszącego się do dochodu, jaki przy­nosi ich bogactwo. Dokonuje się to przez umożliwienie obu partnerom zróżnicowa­nia ich portfeli. Ważną funkcją międzynarodowego rynku kapitałowego jest właśnie umożliwienie takiego zróżnicowania. d)Struktura międzynarodowego rynku kapitałowego. Głównymi aktorami międzynarodowego rynku kapitałowego są banki handlowe, niebankowe instytucje finansowe, banki centralne i inne agendy rządowe. l. Banki handlowe. Znajdują się w centrum międzynarodowego rynku kapitałowe­go, Pasywa banku składają się głów­nie z depozytów o różnych terminach płatności, podczas gdy ich aktywa składają się głównie z pożyczek, depozytów w innych bankach oraz obligacji. Podstawowa cecha charakterystyczna bankowości międzynarodo­wej sprowadza się do tego, że banki mają możność prowadzenia za granicą takiej działalności, której nie mogłoby prowadzić w swych własnych krajach. Ten rodzaj asymetrii w przepisach regulujących działalność banków bardzo przyśpieszył roz­wój bankowości międzynarodowej w ostatnich dwu dekadach. 2. Niebankowe instytucje finansowe. Instytucje nie będące bankami, w rodzaju towarzystw ubezpieczeniowych, fun­duszów emerytalnych i inwestycyjnych, stały się ważnymi partnerami na międzyna­rodowym rynku kapitałowym, kiedy zainteresowały się aktywami w celu zdywersyfikowania swych portfeli Szczególnie ważne są banki inwestycyjne, takie jak Frist Boston Corporation, specjalizują się w subskrypcji akcji i obligacji emitowanych przez korporacje i przez rządy.

3. Banki centralne i inne agendy rządowe. Banki centralne rutynowo włączają się w międzynarodowe rynki finansowe po­przez procesy interwencji walutowych. Ponadto inne agendy rządowe często poży­czają za granicą. Na przykład obcokrajowcy nabywają obligacje rządowe Stanów Zjednoczonych.

3. Rynek kapitałowy - krajowy: 1) Podmioty i instrumenty rynku kapitałowego. Krajowy rynek kapitałowy jest rynkiem papierów wartościowych długoterminowych, tzn. takich w odniesieniu do których okres zwrotu przekracza jeden rok, lub też w ogóle nie jest określony. Dwie grupy podmiotów: 1) remitenci papierów wartościowych;2) podmioty dysponujące oszczędnościami (gospodarstwa domowe), które inwe­stują posiadane oszczędności w instrumenty rynku kapitałowego. Instrumenty rynku kapitałowego można podzielić na dwie grupy: - papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu (potwierdzające istnienie sto­sunku kredytowego); - papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu (reprezentujące tytuł wła­sności). W ramach papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu występują zarów­no długoterminowe zobowiązania (obligacje) skarbu państwa, samorządów lokal­nych, przedsiębiorstw jak i ludności (głównie kredyt hipoteczny). Przynoszą one swemu posiadaczowi pewny (znany) dochód. Zasada stałości oprocentowania obligacji może nie być w sensie dosłownym przestrzegana, co najczęściej ma miejsce w warunkach wysokiej inflacji. W tej sytuacji na­bywca obligacji z góry wie jak będą się kształtować jego dochody, gdyż są określone warunki i sposoby dokonywania zmian oprocentowania  Do grupy papierów wartościowych o zmiennym oprocentowaniu należą przede wszystkim akcje przedsiębiorstw. Ich posiadacz ma prawo do dochodu rezydualnego, tj. tej części zysku, która pozostaje po zaspokojeniu roszczeń wierzycieli przedsiębiorstwa. Dochód posiadacza akcji nie może być ex ante określony i ulega wahaniom wraz z wahaniami wielkości zysku. Akcje można podzielić na akcje uprzywilejowane i akcje zwykłe. Uprzywilejo­wanie akcji może dotyczyć różnych kwestii, takich jak: liczba głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, pierwszeństwo w nabywaniu akcji nowych emisji, pierw­szeństwo w wypłatach dywidendy, która jest wypłacana z góry i w określonej wyso­kości, pierwszeństwo (przed akcjami zwykłymi) roszczeń w stosunku do majątku likwidowanego przedsiębiorstwa. Akcje uprzywilejowane stanowią formę pośrednią pomiędzy tymi dwoma podstawowymi rodzajami instrumentów rynku kapitałowego: akcjami zwykłymi i obligacjami.

2) Segmenty rynku kapitałowego. Podstawowymi jego segmentami według instrumentów finansowych są:a)rynek papierów wartościowych; b)rynek hipoteczny;c)rynek skryptów dłużnych;d)rynek kontraktów terminowych. Rynek papierów wartościowych. Papiery wartościowe kapitałowe-doku­menty, stwierdzające prawo współwłasności firmy bądź udzielenia pożyczki okre­ślonemu podmiotowi (instytucji rządowej, lokalnej, firmie) i uzyskania praw do świad­czeń z tego tytułu w przyszłości. Istnieje wiele rodzajów dokumentów potwierdzających i gwarantujących prawa majątkowe. Można wśród nich wyróżnić papiery wartościowe towarowe, jak na przy­kład kwity załadowcze, składowe, konosamenty, czy też. papiery wartościowe pie­niężne (czeki, weksle, bony skarbowe). Nie zalicza się ich jednak do rynku kapitało­wego, gdyż nie potwierdzają one wartości kapitałowych w formie średnio- i długo­terminowych dokumentów majątkowych. Podstawowymi rodzajami papierów wartościowych są: -papiery potwierdzające wierzytelność (pożyczki publiczne, obligacje komunal­ne, obligacje zamienne i inne obligacje); -papiery potwierdzające współwłasność (akcje, udziały, certyfikaty inwestycyj­ne). Cechy papierów wartościowych kapitałowych zalicza się: - masowy i szybki obrót; - duże rozproszenie współwłasności wśród ich posiadaczy; - łatwą wzajemną wymienialność; - proste procedury przenoszenia wartości (np. kapitał - obligacje - akcje - kapi­tał). Rynek hipoteczny. Rynek hipoteczny obejmuje różne formy pisemnego zabezpieczania zaciąganego długoterminowego długu w postaci obciążenia hipoteki. Zabezpieczenie spłaty długu na nieruchomości dłużnika następuje przez wpisa­nie kwoty długu do księgi wieczystej, co zapewnia wierzycielowi prawo przejęcia danej nieruchomości, jeśli dłużnik nie wywiąże się terminowo ze swoich zobowią­zań. na zaspo­kojenie roszczeń z nieruchomości także wówczas, gdy zmieni się jej właściciel. Kredyty hipoteczne mają postać celowych pożyczek średnio- oraz długotermino­wych stosowanymi głównie przez banki hipoteczne. Z reguły kredyty hipoteczne udzielane są na cele inwesty­cyjne i wykorzystywane do finansowania budownictwa mieszkaniowego.

Rynek skryptów dłużnych. Obejmuje on papiery dłużne krótkoterminowe, nazywane często bonami, c...