Peru, Republika Peru, państwo położone w północno-zachodniej części Ameryki Południowej, nad Oceanem Spokojnym. Na północnym zachodzie graniczy z Ekwadorem, na północnym wschodzie z Kolumbią, na wschodzie z Brazylią i Boliwią, na południu z Chile. Powierzchnia 1,3 mln km2 (łącznie z wyspami Lobos, Chichita i in.). Stolica Lima. Większe miasta: Arequipa, Callao, Trujillo, Chiclayo, Piura. Języki urzędowe: hiszpański i keczua, w użyciu także ajmara. Jednostka monetarna 1 nuevo sol = 100 centavos.
Ludność. Skład etniczny: Indianie Keczua (47,1%), Metysi (32%), biali (12%), Indianie Ajmara (5,4%). Religia: chrześcijanie (98%), w tym katolicy (92,5%) i protestanci (5,5%). Średnia długość życia: mężczyźni 60,8 lat, kobiety 64,7 lata.
Warunki naturalne Peru dzieli się na trzy duże jednostki fizycznogeograficzne (od zachodu):
1) strefę przybrzeżną - Costa, obejmującą wąski pas (o średniej szerokości 40-80 km) nizin nadmorskich (ok. 8% powierzchni kraju), ciągnący się od Ekwadoru po Chile, składający się z piaszczystych plaż, z żyznymi pasami namułów naniesionych przez rzeki spływające z Andów. W tej części kraju mieszka większość ludności Peru.
2) górski obszar Andów - Sierra (ok. 27% powierzchni) obejmujący kordyliery Zachodnią (Huascarán, 6768 m n.p.m. w paśmie Cordilliera Blanca), Kordylierę Wschodnią (Nudo Ausangate, 6384 m n.p.m.) oraz położone między tymi górami wyżyny wewnętrzne (Altiplano) o wysokości ok. 4000 m n.p.m., zwane paramos lub punas. W tej części przy granicy z Boliwią znajduje się największe, wysokogórskie jezioro świata - Titicaca (3812 m n.p.m.). Obszar aktywny sejsmicznie, a na południu czynne wulkany.
3) przedgórza i równiny na wschodzie - Selva lub Montana (ok. 60% powierzchni), obejmujące rozległe równiny przedgórskie i leżącą na północy kraju zachodnia część niziny Amazonki. Ta część kraju jest praktycznie nie zamieszkana.
Klimat: na wybrzeżu suchy, miejscami pustynny (40-250 mm opadów rocznie) z charakterystyczną mgłą (garua), powodowaną płynącym u wybrzeży, zimnym Prądem Peruwiańskim, w Andach - wysokogórski, ze średnią temperaturą powietrza ok. 10°C i 600-1000 mm opadów rocznie, na Nizinie Amazonki - tropikalny, ze średnią miesięczną temperaturą 24-26°C w ciągu całego roku.
Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu 22°C i 1 mm, w lipcu 15°C i 8 mm. Okresowo u wybrzeży Peru występuje zjawisko El-Niño, powodujące gwałtowne powodzie i zanik planktonu w wodach oceanu, co przyczynia się do zmniejszenia się ławic ryb i wyginięcia ptactwa morskiego.
Główne rzeki: Ucayali i Marañón, tworzące po połączeniu Amazonkę, oraz Urubamba i Apurimac, będące źródłowymi potokami Ucayali.
Flora i fauna jest bardzo urozmaicona: pas nadbrzeży porastają kaktusy i krzewiaste zarośla, w górach powyżej 4000 m rosną zbiorowiska trawiaste i półpustynne suchorośla, tzw. puna, gdzie żyją m.in. szynszyle, lamy i kondory, we wschodniej części kraju zaś lasy z mahoniowcem, drzewem cedrowym i kauczukowcem. Zimny prąd sprzyja rozwojowi planktonu i przyciąga wiele ptaków, m.in. takich jak pelikany, głuptaki.
Gospodarka. Peru jest słabo rozwiniętym, rolniczo-przemysłowym krajem o bogatych złożach mineralnych. Rolnictwo ograniczone jest niewielkim udziałem gruntów ornych (ok. 3% powierzchni) zlokalizowanych głównie na wybrzeżu, gdzie uprawia się (przy użyciu sztucznego nawadniania) ryż, trzcinę cukrową, pszenicę, jęczmień, kukurydzę, ziemniaki, kawę, a w górach również krzewy kokainowe. Hoduje się owce, lamy, alpaki.
Najważniejszymi bogactwami mineralnymi są: rudy miedzi oraz złoża srebra (pierwsze miejsce na świecie), rudy żelaza, ropy naftowej, wanadu, bizmutu, cynku, molibdenu, ołowiu, uranu, antymonu, węgla kamiennego.
Przemysł przetwórczy koncentruje się wokół Limy i głównego portu morskiego - Callao, są to m.in. zakłady przetwórstwa ropy naftowej, włókiennicze, spożywcze, chemiczne. Peru jest światowym producentem mączki rybnej.
Lima, stolica Peru nad rzeką Rimac, położona na równinie nadbrzeżnej u podnóża Kordyliery Nadbrzeżnej. Historia Pierwotnie Ciudad de los Reyes, "miasto królów", założone w 1535 przez F. Pizarra. Do 1821 stolica wicekrólestwa Peru, następnie republiki. Miasto wielokrotnie niszczone przez trzęsienia ziemi. Największe miasto i główny ośrodek przemysłowy, handlowy, kulturalny i naukowy kraju. Mieszczą się tu zakłady włókiennicze, spożywcze, skórzane, samochodowe, rafineria ropy naftowej Główny węzeł komunikacyjny państwa z międzynarodowym lotniskiem. Kilkakrotnie niszczona wskutek trzęsienia ziemi, m.in w 1687, 1746, 1966. Liczne wyższe uczelnie, m.in. najstarszy w Ameryce Południowej uniwersytet założony w 1551 oraz instytuty i muzea. Zabytki: katedra Santo Domingo (1540-1625), budowle architektury sakralnej (XVI-XVIII w.), m.in. Santuario de Santa Rosa de Lima, kościoły: San Francisco, La Merced, San Augustin, San Pedro.
Arequipa, miasto w południowym Peru, w Kordylierze Zachodniej, u podnóża wulkanu El Misti (5822 m n.p.m.), przy Drodze Panamerykańskiej, w departamencie Arequipa.
Historia: w czasach przedinkaskich zasiedlona przez Indian Aymara znad jeziora Titicaca. Jako miasto założone 1540 przez Hiszpanów. 1600 zniszczone prawie całkowicie przez trzęsienie ziemi, częściowo podczas kolejnych w 1687, 1868, 1958 i 1960, odbudowane.
Drugie co wielkości miasto kraju. Przemysł włókienniczy, skórzany, chemiczny, spożywczy. Ośrodek handlowy regionu uprawy bawełny, pszenicy, cukru, ryżu (targi wyrobów wełnianych - zwłaszcza z wełny alpaki - i skórzanych), połączony z portem morskim w Mollendo. Węzeł komunikacyjny. Uniwersytet (założony 1828). Muzea. Zabytki: klasztor Sta Catalina (1580, XVII w.), katedra (1656, odbudowana po pożarze 1844 i trzęsieniu ziemi 1868), kościoły: S. Francisco (XVI w.), La Campania (1654), klasztor Franciszkanów La Recoleta (1648, przebudowany), domy z czasów kolonialnych, m. in. Casa Ricketts (1738).
Callao, miasto w zachodniej części Peru, na północny zachód od Limy, nad Oceanem Spokojnym. Największy port morski skupiający większą część handlu zagranicznego Peru, ważny w świecie port rybacki. Miasto posiada rozwinięty przemysł przetwórstwa spożywczego (głównie rybnego), włókienniczy, chemiczny, elektromaszynowy, hutniczy (hutnictwo metali nieżelaznych) i stoczniowy. Ponadto spełnia funkcje miejscowości wypoczynkowej.
Trujillo, miasto w północno-zachodnim Peru, na nizinie nad Oceanem Spokojnym, stolica stanu Trujillo. 509 tys. mieszkańców (1993). Założone 1536 przez F. Pizarra. W XVII i XVIII w. często niszczone przez trzęsienia ziemi. Przemysł chemiczny, włókienniczy, skórzany, maszynowy, spożywczy. Ośrodek handlowy regionu uprawy trzciny cukrowej i ryżu. Węzeł drogowy. Port lotniczy. 2 uniwersytety. Ośrodek turystyczny. Zabytki: katedra (1646-1647, 1759-1781), kościół El Belén (ok. 1759). Klasztory z kościołami (2. połowa XVI - 2. połowa XVIII w.): San Agustín, San Francisco, Santa Teresa, la Merced. Domy mieszkalne (XVII-XIX w.). Na zachód od Trujillo ruiny Chanchan z okresu prekolumbijskiego.
Chiclayo, miasto w północnej części Peru, nad Oceanem Spokojnym, na styku niziny nadbrzeżnej i pasma górskiego Kordyliery Zachodniej. Siedziba władz administracyjnych prowincji. Największe znaczenie posiada rozwinięty przemysł przetwórstwa spożywczego i włókienniczy (głównie bawełniany). Ważny ośrodek kulturalny i naukowy kraju, siedziba uniwersytetu. Węzeł drogowy m.in. przez Chiclayo przebiega Droga Panamerykańska), port lotniczy.
Piura, miasto w północno-zachodnim Peru, nad rzeką Piura (uchodzi do Oceanu Spokojnegostolica departamentu Piura. Założona w 1532 przez F. Pizarra pod nazwą San Miguel de Piura, była pierwszym stałym osiedlem hiszpańskim na terenie Peru. Ze względu na nieodpowiednie warunki klimatyczne kilkakrotnie zmieniano lokalizację miasta. 1588 ostatecznie ulokowana w obecnym miejscu. Ośrodek przemysłowo-handlowy regionu rolniczego (uprawa bawełny, ryżu i trzciny cukrowej). Przemysł włókienniczy, odzieżowy i spożywczy. Port lotniczy. Zabytki: katedra (1588), kościoły - San Francisco (XVII w.), San Sebastian (XVII w.), Carmen (XVII w.).
Ukajali, rzeka w Peru. Długość 1950 km. Rzeki źródłowe Urabamba i Aqurimac w Andach Środkowych. Po połączeniu się z Marañón tworzy Amazonkę. Główne dopływy: Tapiche, Pachitea. Większe miasta: Cumaria, Pucallpa, Contamana, Requena. Wykorzystywana do żeglugi. W dolinie Ukajli znajdują się złoża gazu ziemnego. Niekiedy uważana za źródłowy bieg Amazonki.
Madre de Dios, rzeka w Peru i Boliwii. Długość 1100 km. Źródła w kordylierze Wschodniej, w pasmie Cordiliera de Carabaya. Przepływa przez obszary pokryte tropikalnymi lasami deszczowymi, uchodzi do rzeki Beni. Główne dopływy: Rio de las Piedras, Inambiri. Większe miasta: Puerto Maldonado, Puerto Heath. Żeglowna na odcinku ok. 1000 km, poniżej wodospadów w Puerto Heath. Ważny szlak komunikacyjny. W lasach wzdłuż rzeki zbiera się kauczuk.
Maciejka2761