wyżyna gujańska.doc

WYŻYNA GUJAŃSKA

Wyżyna Gujańska rozciąga się między Niziną Orinoko na zachodzie
a Oceanem Atlantyckim na wschodzie, zajmując powierzchnię około
1,2 min km2. Wyżyna zbudowana jest z silnie pofałdowanych gnejsów i

łupków krystalicznych, porozcinanych instruzjami granitów i porfirów.

Prekambryjskie, krystaliczne podłoże przykrywają płytowo zalegające
skały paleozoiczne i mezozoiczne. Szczególnie grube ławice tworzą pias-
kowce kredowe 'w zachodniej części wyżyny, z których zostały ukształ-
towane klasyczne góry stołowe. Płaskie powierzchnie gór stołowych się-
gają wysokości 2000 m. Najwyższym wzniesieniem na Wyżynie Gujań-
skiej jest Auyan Tepui (2953 m n.p.m.). W części wschodniej wyżyna po-
siada mniejsze wysokości. Przedstawia ona starą powierzchnię zrównania,
ponad którą wznoszą się pojedyncze twardzielce sięgające do 1000 m
n.p.m. Twardzielce te mają zaokrąglone kształty, przypominające kopuły
i wydłużone równoleżnikowo pasma. Jedyne na Wyżynie Gujańskiej pas-
mo granitowe tworzy Serra Pacaraima, ciągnąca się łukiem w części za-
chodniej. Ku północy wyżyna opada w stronę niziny nadbrzeżnej o sze-
rokości 25 - 80 km. Na nizinie tej wyróżnić można dwie zasadnicze czę-
ści: wyższą, piaszczystą, stanowiącą resztki wybrzeża morza górnotrze-
ciorzędoweg'0, i niższą, pokrytą współczesnymi osadami nanoszonymi
przez opływające ją prądy morskie. W sąsiedztwie brzegu morskiego,
w wyłaniających się na powierzchnię skałach krystalicznych występują
bogate zasoby złota i boksytów.

Wyżyna Gujańska stanowi dział wodny rzek płynących bezpośrednio
do Atlantyku i lewobrzeżnych dopływów Amazonki. Rzeki żłobią doliny

w podłożu o nierównej odporności, tworząc wodospady i progi. Niosą
one duże ilości zawiesiny, którą osadzają na nizinach nadbrzeżnych i na-
pływowych.

Na wyżynie występują dwie pory deszczowe: od kwietnia do sierp-
nia i od listopada do stycznia. Dzięki dużym opadom atmosferycznym
i wysokiej temperaturze wyżyna posiada bujne lasy tropikalne, wystę-
pujące obok sawann i lasów parkowych na terenach- mniej wilgotnych,
przeważnie w części zachodniej. Na wybrzeżach rosną lasy mangrowiowe.

WYŻYNA PATAGOŃSKA

Wyżyna Patagońska zajmuje najbardziej południowo-zachodnią część
Ameryki Południowej o powierzchni około 800 tyś. km2. W podłożu za-
lega stare krystaliczne podłoże, które miejscami wydostaje się na po-
wierzchnię w postaci łagodnych wzniesień osiągających wysokość do
1500 m n.p.m. Krystaliczne podłoże pokrywają płytowo ułożone skały
mezozoiczne i trzeciorzędowe oraz skały porfirowe i bazaltowe. Wyżyna
ma charakter równiny, która terasowato opada w stronę Oceanu Atlan-
tyckiego, gdzie urywa się stromym skalistym brzegiem. W wyżynę wcię-
te są głębokie doliny rzeczne, dzieląc ją na szereg płaskowyżów, zwanych
„mesatas". Płaskowyże te pokryte są materiałem fluwioglacyjnym wy-
niesionym z Andów. Rzeki wyżyny są krótkie. Wiele z nich nie dociera
do morza, pomieważ woda wsiąka w suche podłoże. W profilu podłuż-
nym rzek występują porohy i wodospady. Pod stokami Andów znajduje
się wiele jezior zamkniętych morenami. Lata są tu gorące, zimy ostre,
ze spadkami temperatur do —35°C. Wschodnia część wyżyny otrzymuje
bardzo mało opadów atmosferycznych, których ilość wzrasta ku zachodo-
wi. Wyżyna znajduje się pod wpływem wiatrów zachodnich, stąd wpły-
wy Atlantyku obejmują jedynie nadbrzeżną nizinę. Szata roślinna jest
uboga, reprezentowana głównie przez trawy, zioła i szczeciniaste krze-
wy. Na terenach podmokłych rosną wierzby i topole. Nad Zatoką San
Jorge występują złoża ropy naftowej.

Podobną budowę, jak Wyżyna Patagońska, ma Ziemia Ognista,
oddzielona od kontynentu Cieśniną Magellana. Starą tarczę krystaliczną
od południa i zachodu ograniczają struktury Andów. Wyspy pokryte są
lodowcami, spływającymi fiordowymi zatokami do oceanu. Klimat jest
tu ostry. Roślinność skąpa, tundrowa.

Około 500 km na wschód, na szelfie leży archipelag Falklan-
dów o łącznej powierzchni około 12 tyś. km2. Wyspy zbudowane są ze
skał krystalicznych. Ich powierzchnia wznosi się średnio do 700 m n.p.m.
Na wybrzeżu znajdują się liczne fiordy. Wyspy mają klimat chłodny,
morski. Średnia temperatura stycznia wynosi około 10°C, lipca 2°C.
Na wyżej położonych terenach w zimie leży śnieg. Roślinność reprezen-
tują wysokie trawy i krzewy.