nizina amazonki.doc

NIZINA AMAZONKI

Nizina Amazonki (Amazonia) to szeroka nizina nadrzeczna o długości
około 3500 km. Jest ona klasyczną niziną aluwialną, związaną nierozer-
walnie z systemem rzeki Amazonki. Powierzchnia niziny jest równinna
i płaska, w najwyższych punktach osiągająca ponad 100 m n.p.m. W
ukształtowaniu jej powierzchni rysują się dwie zasadnicze formy: roz-
ległe międzyrzeczne wysoczyzny i niżej położone szerokie, podmokłe do-
liny z korytami rzek i starorzeczami. Jedynie w jej częściach marginal-
nych spotykane są pojedyncze wzniesienia o charakterze ostańcowym,
wznoszące się do wysokości 300 m n.p.m. Nizina zajmuje starą synkli-
nalną formę prekambryjską wypełnioną utworami paleozoicznymi, me-
zozoicznyn'i trzeciorzędowymi, na całej powierzchni zalegają młode
aluwia w postaci żwirów, piasków i mułkó'w, jedynie na wyspie Marajó
u ujścia Amazonki wyłaniają się na powierzchnię stare skały krysta-
liczne, osłonięte utworami paleozoicznymi.

Środkiem płynie najobfitsza w wodv na kuli ziemskiej rzeka Amazon-
ka. Jej dolina jest bagnista, zajęta przez liczne ramiona rzeki głównej,
rozlewiska i jeziora. W czasie wysokich stanów wód dolina jest zalewana
przez wody rzeki, W dolinie Amazonki wykształciły się różne typy kraj-
obrazu.

Równikowy klimat Niziny Amazonki charakteryzuje się małymi wa-
haniami temperatur i dużą sumą rocznych opadów atmosferycznych.
Między grudniem i majem deszcze padają codziennie. W gorących i wil-
gotnych warunkach klimatycznych rozwijają się bujne lasy równikowe,
zwane „selwas". Są to piętrowe lasy typu „hylea" niecgraniczane rytmem
wegetacyjnym. Jednakże charakter tych lasów zmienia się w zależności
od wilgotności i żyzności podłoża. Na terenach zalewanych przeważa ro-
ślinność bagienna złożona z sitowia, kauczukowców (Hevea) oraz palm,

zwana „igapo", wyżej położone aluwia, okresowo zalewane, porasta ro-
ślinność złożona z endemicznych krzewów i palm oraz roślin z nadziem-
nymi korzeniami, zwana ,,varzea" lub „vargem", zaś tereny niezalewane
porasta wilgotny las wielopiętrowy, zwany „guaza" lub „etę". Z roślinno-
ścią tą związany jest bogaty świat zwierząt z licznymi gatunkami małp,
licznym ptactwem, pancernikami, mrówkojadami, leniwcami oraz tapi-
rami, pekari, drapieżnym jaguarem i pumą. W wodach żyją krokodyle.

NIZINA ORINOKO

Nizina Orinoko rozciąga się między Andami, nadbrzeżnymi Górami
Antylskimi i Wyżyną Brazylijską. Zajmuje ona obszerne obniżenie o po-
wierzchni około l min km2. Nizina jest obszarem równinnym łagodnie

nachylonym ku wschodowi i nosi nazwę Lianos. W podłożu niziny zale-
gają stare utwory, na nich od strony południowo-wschodniej złożone są
osady triasowe, a od zachodu skały kredowe. Na powierzchni w części
południowej nizina pokryta jest osadami trzeciorzędowymi i czwartorzę-
dowymi. Są to głównie gruboziarniste piaskowce i konglomeraty pocho-
dzące z Andów oraz gliny, iły i aluwia rzeczne.

Nizina Orinoko pokryta jest roślinnością trawiastą ze sporadycznie
spotykanymi palmami. Na terenach suchych przeważa roślinność uboga,
zwana „llanos altos"; w wilgotnych obniżeniach pojawia się nieco bogat-
szy skład roślinny, zwany „llanos bajos" (llanos esteros). Na nizinie za-
znacza się wyraźna pora sucha i deszczowa. Deszcze padają latem. Są to

opady obfite, napełniła j ące rzeki, które wylewają i zatapiają znaczne
obszary. W porze bezdeszczowej, trwającej na południu od listopada do
marca, a na północy od grudnia do lutego, rzeki wysychają za wyjątkiem
największych dopływów Orinoko, wypływających z Andów. Największą
rzeką niziny jest Orinoko, zepchnięta przez andyjskie dopływy ku Wy-
żynie Gujańskiej.

Ze względu na zróżnicowaną budowę geologiczną i rzeźbę na Nizinie
Orinoko wyróżnia się szereg mniejszych jednostek fizycznogeograficznych.
U ujścia Orinoko leży rozległy obszar deltowy tej rzeki, zajmujący po-
wierzchnię około 40 tyś. km2. Rzeka, rozgałęziając się, osadza wleczony
materiał między ramionami. W klimacie gorącym i wilgotnym rosną tu
lasy mangrowiowe.

Na zachód od delty rozciąga się Lianos Maturina, obszar po-
kryty żwirami i zróżnicowany pod względem rzeźby. Są to przeważnie
tereny suche, porośnięte kserofilnymi krzewami. Na północy nizinę ogra-
niczają wzniesienia Gór Atlantyckich, na południu krawędź Wyżyny Gu-
jańskiej. W południowej części płynie rzeka Orinoko.

Rozległa równina Apure leży w dorzeczu Apure, dopływu Ori-
noko. W podłożu równina zbudowana jest z czerwonych i żółtych pia-
skowców pokrytych aluwiami. Równinny obszar nachylony jest ku wscho-
dowi. W części zachodniej, sąsiadującej 'z Andami, gdzie opady są więk-
sze, rosną lasy, ku wschodowi przeważają trawy zajęte pod pastwiska.

Między rzekami Meta i Guaviare, dopływami Orinoko, rozciąga się
Lianos Martini. Na zachodzie stanowi ona równinę wyniesioną śred-
nio do 500 m n.p.m. Ku wschodowi równina obniża się i jest rozczłon-
kowana na podłużne grzędy. Podłoże równiny zbudowane jest z trzecio-
rzędowych piaskowców, spod których miejscami wyłania się podłoże gra-
nitowe. Podobny charakter posiada równina Guaviare położona na
południu od rzeki Guaviare. Równina ta rozcięta jest dolinami rzek do-
rzecza Orinoko i Amazonki. Najwyższe wzniesienia sięgają tu ponad
500 m n.p.m. Ze względu na suche warunki równina porośnięta jest sa-
wanną.