WYŻYNA GUJAŃSKA
Wyżyna Gujańska rozciąga się między Niziną Orinoko na zachodziea Oceanem Atlantyckim na wschodzie, zajmując powierzchnię około1,2 min km2. Wyżyna zbudowana jest z silnie pofałdowanych gnejsów i
łupków krystalicznych, porozcinanych instruzjami granitów i porfirów.
Prekambryjskie, krystaliczne podłoże przykrywają płytowo zalegająceskały paleozoiczne i mezozoiczne. Szczególnie grube ławice tworzą pias-kowce kredowe 'w zachodniej części wyżyny, z których zostały ukształ-towane klasyczne góry stołowe. Płaskie powierzchnie gór stołowych się-gają wysokości 2000 m. Najwyższym wzniesieniem na Wyżynie Gujań-skiej jest Auyan Tepui (2953 m n.p.m.). W części wschodniej wyżyna po-siada mniejsze wysokości. Przedstawia ona starą powierzchnię zrównania,ponad którą wznoszą się pojedyncze twardzielce sięgające do 1000 mn.p.m. Twardzielce te mają zaokrąglone kształty, przypominające kopułyi wydłużone równoleżnikowo pasma. Jedyne na Wyżynie Gujańskiej pas-mo granitowe tworzy Serra Pacaraima, ciągnąca się łukiem w części za-chodniej. Ku północy wyżyna opada w stronę niziny nadbrzeżnej o sze-rokości 25 - 80 km. Na nizinie tej wyróżnić można dwie zasadnicze czę-ści: wyższą, piaszczystą, stanowiącą resztki wybrzeża morza górnotrze-ciorzędoweg'0, i niższą, pokrytą współczesnymi osadami nanoszonymiprzez opływające ją prądy morskie. W sąsiedztwie brzegu morskiego,w wyłaniających się na powierzchnię skałach krystalicznych występująbogate zasoby złota i boksytów.
Wyżyna Gujańska stanowi dział wodny rzek płynących bezpośredniodo Atlantyku i lewobrzeżnych dopływów Amazonki. Rzeki żłobią doliny
w podłożu o nierównej odporności, tworząc wodospady i progi. Niosąone duże ilości zawiesiny, którą osadzają na nizinach nadbrzeżnych i na-pływowych.
Na wyżynie występują dwie pory deszczowe: od kwietnia do sierp-nia i od listopada do stycznia. Dzięki dużym opadom atmosferycznymi wysokiej temperaturze wyżyna posiada bujne lasy tropikalne, wystę-pujące obok sawann i lasów parkowych na terenach- mniej wilgotnych,przeważnie w części zachodniej. Na wybrzeżach rosną lasy mangrowiowe.
WYŻYNA PATAGOŃSKA
Wyżyna Patagońska zajmuje najbardziej południowo-zachodnią częśćAmeryki Południowej o powierzchni około 800 tyś. km2. W podłożu za-lega stare krystaliczne podłoże, które miejscami wydostaje się na po-wierzchnię w postaci łagodnych wzniesień osiągających wysokość do1500 m n.p.m. Krystaliczne podłoże pokrywają płytowo ułożone skałymezozoiczne i trzeciorzędowe oraz skały porfirowe i bazaltowe. Wyżynama charakter równiny, która terasowato opada w stronę Oceanu Atlan-tyckiego, gdzie urywa się stromym skalistym brzegiem. W wyżynę wcię-te są głębokie doliny rzeczne, dzieląc ją na szereg płaskowyżów, zwanych„mesatas". Płaskowyże te pokryte są materiałem fluwioglacyjnym wy-niesionym z Andów. Rzeki wyżyny są krótkie. Wiele z nich nie docierado morza, pomieważ woda wsiąka w suche podłoże. W profilu podłuż-nym rzek występują porohy i wodospady. Pod stokami Andów znajdujesię wiele jezior zamkniętych morenami. Lata są tu gorące, zimy ostre,ze spadkami temperatur do —35°C. Wschodnia część wyżyny otrzymujebardzo mało opadów atmosferycznych, których ilość wzrasta ku zachodo-wi. Wyżyna znajduje się pod wpływem wiatrów zachodnich, stąd wpły-wy Atlantyku obejmują jedynie nadbrzeżną nizinę. Szata roślinna jestuboga, reprezentowana głównie przez trawy, zioła i szczeciniaste krze-wy. Na terenach podmokłych rosną wierzby i topole. Nad Zatoką SanJorge występują złoża ropy naftowej.
Podobną budowę, jak Wyżyna Patagońska, ma Ziemia Ognista,oddzielona od kontynentu Cieśniną Magellana. Starą tarczę krystalicznąod południa i zachodu ograniczają struktury Andów. Wyspy pokryte sąlodowcami, spływającymi fiordowymi zatokami do oceanu. Klimat jesttu ostry. Roślinność skąpa, tundrowa.
Około 500 km na wschód, na szelfie leży archipelag Falklan-dów o łącznej powierzchni około 12 tyś. km2. Wyspy zbudowane są zeskał krystalicznych. Ich powierzchnia wznosi się średnio do 700 m n.p.m.Na wybrzeżu znajdują się liczne fiordy. Wyspy mają klimat chłodny,morski. Średnia temperatura stycznia wynosi około 10°C, lipca 2°C.Na wyżej położonych terenach w zimie leży śnieg. Roślinność reprezen-tują wysokie trawy i krzewy.
Maciejka2761