Teoria równowagi ogólnej w ujęciu szkoły neoklasycznej wywodzi się z prawa rynków Say’a.
Prawo Say’a oznacza makroekonomiczne przekonanie, że podaż tworzy swój własny popyt, to znaczy, że ogólna podaż zawsze równa się popytowi na te dobra i usługi. W takiej sytuacji ani ogólna nadprodukcja ani niedostateczna produkcja nie są możliwe. Jeśli bowiem właściciele dochodów wydają więcej na inwestycje, to mniej wydają na konsumpcję (i na odwrót).
Ta globalna równowaga zakłada pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych , a więc brak bezrobocia (przymusowego).
Części składowe teorii (założenia):
1. Funkcjonalna zależność między płacą realną a wielkością zatrudnienia. Związek ten znajduje uzasadnienie w krańcowej produkcyjności pracy (reakcja pracodawców) oraz we wzroście wartości czasu wolnego, gdy spada płaca realna (reakcja pracowników).
· Gdy płaca realna rośnie zmniejsza się popyt na pracę ze strony przedsiębiorstw. Zatrudnienie dodatkowych pracowników staje się nieopłacalne. Gdy płaca realna spada rośnie popyt na pracę.
· Zgodnie z krańcową produkcyjnością pracy, płaca realna może rosnąć wówczas, gdy krańcowa produkcyjność rośnie, a dzieje się to, gdy zmniejsza się stan zatrudnienia.
· Inaczej na zmianę poziomu płacy realnej reagują pracownicy. Gdy płaca realna spada zmniejsza się liczba chętnych do podjęcia pracy, spada podaż pracy. Odwrotna reakcja przy wzroście płacy realnej.
d - popyt na pracę
s– podaż pracy
w– poziom płacy realnej
d
w2
s
w
d1
=
d2
· Wg teorii neoklasycznej, stawki płac w gospodarce będą kształtować się na takim poziomie, który zapobiega bezrobociu. W krótkim okresie czasu mogą pojawić się przejściowe stany nierównowagi, ale w długim okresie powstanie odpowiednia liczba miejsc pracy, umożliwiająca zatrudnienie wszystkich chętnych do podjęcia pracy i zapewniająca równowagę.
· Bezrobocie będzie występowało tylko wtedy, gdy państwo zakłóci tę równowagę np. przez wprowadzenie płacy minimalnej, lub gdy związki zawodowe nie dopuszczą do swobodnego kształtowania się płacy. Wg neoklasyków, bezrobocie w gospodarce rynkowej ma charakter dobrowolny, a nie przymusowy.
2. Zależność między stopą procentową ( r ) i inwestycjami ( I ). Stopa procentowa kształtuje się na poziomie równowagi gdy I = S, co dokonuje się przez zmianę „r”
przy r 2 S>I
przy r 1 S<I
przy r S=I, czyli oszczędności automatycznie przekształcają się w inwestycje
r2
r
r1
r - realna stopa procentowa
I - inwestycje
S – oszczędności
Gdy r spada, rośnie popyt na kredyt i inwestycje
Gdy r spada, spadają oszczędności
Wg neoklasyków stopa procentowa jest rekompensatą za rezygnację z konsumpcji bieżącej.
Stopa procentowa kształtuje się na poziomie równowagi gdy:
To znaczy, gdy oszczędzający odkładają taką część dochodów, która może być przez przedsiębiorców wykorzystana na inwestycje. Sytuację taką ilustruje punkt przecięcia krzywej S z krzywą I
3. Pionowy charakter funkcji podaży, połączony z przyjętą hipotezą elastycznych cen i płac
P
realny Y max
Zgodnie z prawem rynków Say,a, równowaga występuje w punkcie E, gdzie popyt globalny AD pokrywa się z dochodem (Y) przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i przeciętnym poziomie cen (P).
Jeśli wzrośnie popyt globalny, i krzywa AD przesunie się w prawo będą rosły ceny oraz płace nominalne, ale płace realne nie ulegną zmianie. Zmieni się położenie krzywej, ale popyt realny nie ulegnie zmianie. Dochód realny (Y) i zatrudnienie pozostaną na tym samym poziomie.
Jeśli popyt globalny spadnie, a wraz z nim zaczną spadać ceny, to spadną także płace nominalne (płace realne nie ulegną zmianie). Nie zmieni się więc Y i poziom zatrudnienia.
Pieniądz w gospodarce jest neutralny, to znaczy zmiany jego podaży mogą oddziaływać jedynie na wielkości nominalne, nie zmieniając wielkości realnych.
W jaki zatem sposób ekonomiści tłumaczyli Wielki Kryzys (1929-1933)?
Kryzys został wywołany złą polityką pieniężną. Bank Centralny chcąc zahamować wzrost cen, spowodował znaczne ograniczenie podaży pieniądza, co spowodowało silniejszy spadek cen niż spadek płac nominalnych, w rezultacie czego płace realne były wyższe od krańcowej produkcyjności pracy.
Prawo Keynes’sa oznacza makroekonomiczne przekonanie, że popyt tworzy swą własną podaż, to znaczy, że popyt na dobra i usługi tworzy równą produkcję tych dóbr i usług.
Keynes wykazał, że:
1. Oszczędności oznaczają powstrzymanie się od wydawania części zarobionych pieniędzy, a więc nie jest prawdziwa teza, że produkcja zawsze stwarza dla siebie odpowiedni rynek zbytu. Zbyt wysoka skłonność do oszczędzania staje się przyczyną niedostatecznego popytu konsumpcyjnego, który wraz z niską skłonnością do inwestowania prowadzi do niskiego stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych
2. We współczesnej gospodarce nie ma doskonałej konkurencji, bo:
- ceny i płace wykazują duży stopień sztywności (monopole utrzymują wysoki poziom cen)
- związki zawodowe uniemożliwiają obniżkę płac nominalnych
3. Krzywa podaży nie jest linią pionową, lecz odwróconą literą „L”
4. Możliwa jest równowaga przy bardzo różnym stopniu wykorzystania aparatu produkcyjnego i różnym poziomie bezrobocia
q oszczędności stanowią stałą część otrzymywanych dochodów – krańcowa skłonność do oszczędzania,
q oszczędności nie przekształcają się automatycznie w inwestycje jak twierdzili ekonomiści neoklasyczni,
q inwestycje charakteryzują się dużą zmiennością, gdyż są narażone na zmiany w oczekiwaniach przedsiębiorców.
W związku z tym może zaistnieć sytuacja:
S > I luka depresyjna
Rozbieżności między S i I wynikają z różnych motywów jakimi kierują się oszczędzający i inwestujący (rozbieżności ex ante). Dotyczą one niezgodności zamierzeń (planów) w oszczędzaniu i inwestowaniu.
Ex post I zawsze są równe S
Produkcja w punkcie równowagi
S >I
bojan997