13.03.2009
13 marca 2009
13:22
Autorytet epistemiczny
Gr. autoritas.
Pojęcie autorytetu jest kategorią historyczną i niejednoznaczną. Znane jest ono i rozwijane od starożytności. Pierwotnie związane było z rozwijaniem praktyk społecznych - opinia starszych, rola ojców, obyczaje, mówiono o przedmiotach kultu. Wraz z pojawieniem się nauki i argumentacji racjonalnej koncepcja autorytetu zaczęła rozwijać się zasadniczo w dwóch nurtach:
1. Retoryczno-filozoficzny: Arystoteles, Cyceron.
2. Prawno-społeczny.
Podstawowe rozumienie autorytetu jest następujące:
Autorytetem jest osoba (lub zespół osób), która dzięki jakiejś szczególnej kompetencji w jakiejś dziedzinie ma możliwość wpływania na kształtowanie się sądów i postępowanie innej osoby lub grupy osób.
Autorytet dotyczy więc relacji międzyosobowych. Ogólna charakterystyka autorytetu zawiera więc kilka elementów, takich jak:
· Człony relacji.
· Samą relację.
· Powód zaistnienia relacji.
· Przejawianie się relacji.
W znaczeniu pochodnym terminu tego możemy używać na określenie tworów zastępujących osobę (wytwory, symbole, funkcje, władze instytucjonalne). W takim znaczeniu autorytetem może być czyjś rozum, sumienie, grupa społeczna (rodzina, naród, rasa), władza i instytucje społeczne (państwo, kościół, partia).W sensie wtórnym można też mówić o systemach ideologicznych, nauce, języku, wytworach kultury (obyczaj, moda, telewizja), zjawiskach natury.
Bliższej analizy tego zagadnienia dokonał Bocheński. [lektura: J. M. Bocheński, Co to jest autorytet?, [w:] tenże, Logika i filozofia. Wybór pism, Warszawa 1993, ss. 187-324]
Twierdzi on, że relację możemy traktować jako trójczłonową: podmiot autorytetu - dziedzina autorytetu - przedmiot autorytetu. Dziedziną autorytetu mogą być zdania lub dyrektywy. Te pierwsze mówią, co jest, te drugie, jak ma być. Relacja ta przy ustalonej dziedzinie jest dwuargumentowa: podmiot - przedmiot. Jest ona wtedy po pierwsze azwrotna - nikt nie jest autorytetem dla samego siebie. Po drugie - asymetryczna. Po trzecie - przechodnia (mocny porządek). Rozróżnia się zasadniczo dwa rodzaje autorytetów:
· Epistemiczny - nazywany jest autorytetem "wiedzącego" lub autorytetem "tego, który jest wiarygodny". Jego dziedziną są zdania.
· Deontyczny - jest nazywany autorytetem "przełożonego" lub autorytetem "tego, który jest zaufania godny". Jego dziedziną są dyrektywy. Np. słysząc dyrektywę "oddaj mi pieniądze" i wykonując ową czynność, powołujemy się na autorytet bandyty.
Metodologia nauk zajmuje się zasadniczo autorytetem epistemicznym. Głosi on prawdę w obydwu znaczenia słowa "prawda": zgodnie z tym, co sądzi i zgodnie z tym, co jest. Oczekuje się więc od niego prawdomówności i stosownej nieomylności w zakresie swej kompetencji.
Uzasadnianie pośrednie
Wynikanie
Jest ono wieloznaczne. Najogólniej można je określić:
Ze zdania Z1 wynika Z2 wtedy i tylko wtedy, gdy: po pierwsze - implikacja zbudowana ze zdania Z1 jako poprzednika i ze zdania Z2 jako następnika jest prawdziwa oraz po drugie - prawdziwość tej implikacji opiera się na jakimś związku między tym, co głosi zdanie Z1 a tym, co głosi zdanie Z2.
Związek, o którym mowa w pkt 2 może mieć różny charakter. Możemy tu wyróżnić następujące zależności:
· Związek przyczynowy (kauzalny), np. Jeśli nagle pogarszają się warunki atmosferyczne, zwiększa się ilość wypadków drogowych. Niekoniecznie poprzednik jest przyczyną a następnik skutkiem.
· Związek strukturalny, np. Jeśli dziś jest piątek, to jutro będzie sobota. Zależność między zdaniami wynika z pewnej struktury.
· Związek tetyczny (powstający z czyjegoś ustanowienia), np. Jeśli ktoś z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, to wg artykuły 415 kodeksu cywilnego obowiązany jest do jej naprawienia.
· Związek analityczny (związany z samym sensem użytych słów), np. Jeśli Jan jest starszy od Adama, to Adam jest młodszy od Jana.
Wynikanie logiczne umieszcza się jako rodzaj zależności analitycznej. Jeżeli z poprzednika implikacji wynika jej następnik, to poprzednik nazywa się racją a następnik - następstwem. Mogą być 3 przypadki:
· Racja i następstwo są prawdziwe.
· Racją fałszywa, następstwo prawdziwe.
· Racja fałszywa i następstwo fałszywe.
Pojęcie wynikania w logice
· Po pierwsze mówimy o wynikaniu inferencyjnym:
Z formuł F1 do Fn-1 wynika inferencyjnie formuła Fn, gdy formułę Fn można uzyskać z formuł F1 do Fn-1 przez jedno lub wielokrotne zastosowanie jednej lub wielu reguł wnioskowania (przy czym wolno skorzystać ze skończonej ilości reguł i z każdej tylko skończoną ilość razy).
W przypadku, gdy formuły nie zawierają zmiennych wolnych, możemy powiedzieć, że:
Ze zdań A1 do zdań An-1 wynika inferencyjnie zdanie An, gdy uzyskuje się je z tych zdań przez zastosowanie skończoną ilość razy reguł wnioskowania.
· Kolejny sposób rozumienia wynikania w logice to wynikanie implikacyjne (materialne):
Ze zdań A1 do zdań An-1 wynika implikacyjnie zdanie An, gdy nie prawda, że zdania A1 do An-1 są prawdziwe a zdanie An jest fałszywe.
Można tu mówić o wynikaniu materialnym i formalnym. Wynikanie formalne to implikacja wynikająca w formule typu jeżeli alfa to beta poprzedzona dużymi kwantyfikatorami dla wszystkich zmiennych wolnych w alfa i beta.
Bliższe określenie wynikania analitycznego:
Ze zdania A1 wynika analitycznie (implikacyjnie) zdanie A2, gdy z uwagi na samą tylko strukturę tych zdań oraz znaczenie występujących w nich wyrażeń nie może być tak, aby zdanie A1 było prawdziwe a jednocześnie zdanie A2 fałszywe.
· Wynikanie logiczne:
Ze zdań A1 do An-1 wynika logiczny zdanie An, gdy zdanie o postaci A1 i … i An-1 to An jest prawdą logiczną (tzn. interpretacją tautologii).
Nie każde zdanie prawdziwe jest prawdą logiczną. Niekiedy implikacja jeżeli A to B jest prawdziwa a mimo to brak odpowiedniego wynikania logicznego. Np. A: Niektórzy ludzie są śmiertelni. B: Każdy człowiek jest śmiertelny. Nie ma tu SiP to SaP.
· Wynikanie pragmatyczne:
Ze zdań A1 do An-1 wynika pragmatycznie dla osób x zdanie An, gdy zdanie o postaci jeżeli A1 i ... I An-1 uchodzi w tej grupie za prawdę.
· Wynikanie semantyczne:
Z formuł F1 do Fn-1 wynika semantycznie formuła Fn, gdy dla każdego modelu nie istnieje taka interpretacja, żeby formuły F1 do Fn-1 były spełnione a formuła Fn nie była spełniona przy tej interpretacji w tym modelu.
Porównując te różne rodzaje wynikania, można po pierwsze powiedzieć, że na gruncie węższego rachunku kwantyfikatorów (pierwszego rzędu) wynikanie inferencyjne jest równoważne wynikaniu semantycznemu - to zapewniają nam dwa twierdzenia: o dedukcji i twierdzenia Godla. Po drugie - dla zdań pojęcie wynikania implikacyjnego jest najszersze, zaś pojęcie wynikania inferencyjnego i semantycznego są równoważne.
Własności wynikania logicznego zdań
· Ze zdań prawdziwych wynikać mogą logicznie tylko zdania prawdziwe (ex vero nomisi verum).
· Jeśli fałszywe zdanie B wynika logicznie z zespołu zdań C. D, E… to przynajmniej jedno ze zdań C, D, E… jest fałszywe.
· Ze zdań fałszywych może wynikać zdanie prawdziwe.
· Z zespołu zdań wewnętrznie sprzecznych wynika każde zdanie (ex impossibili sequitur quodlibet).
filozofiauksw