08.05.2009
8 maja 2009
13:21
· Fallacia secundum quid et simpliciter - od mówienia czegoś warunkowo do mówienia po prostu.
Przykład:
Skoro 30% wypadków na drogach powodują kierowcy nietrzeźwi, to w takim razie 70% wypadków powodują kierowcy trzeźwi, zatem oni stanowiąc największe zagrożenie w ruchu drogowym.
Jest to błąd wynikający z nadania przyjętym przesłankom w trakcie prowadzenia wywodu znaczenia odmiennego od tego, które było im przypisywane w chwili uznawania ich za prawdziwe, na skutek pominięcia domyślnych warunków tych przesłanek.
· Wnioskowanie z reguły na wyjątek.
· Wniosek z wyjątku na regułę.
· Nieznajomości dowodzonej tezy - ignoratio elenchi.
Polega on na uzasadnianiu w rozumowaniu innej tezy, niż ta, która miała być w nim uzasadniania.
Wybrane rodzaje rozumowań
Istnieje pewien tradycyjny podział rozumowań. Rozumowania w tym podziale można podzielić na 3 rodzaje:
1. Dedukcyjne - od ogółu do szczegółu.
2. Indukcyjne - od szczegółu do ogółu (uogólniające). Podstawowymi odmianami są:
a. Indukcja enumeracyjna.
i. Zupełna - zachodzi, gdy uznaje się coś o całym zbiorze na podstawie uznania o wszystkich elementach tego zbioru. Schemat:
Ostatnia przesłanka: nie istnieją takie jednostkowe obiekty będące s, dla których prawdziwe byłoby stwierdzenie, iż nie należą one do klasy obiektów s.
W tym rozumieniu indukcja enumeracyjna jest niezawodna.
Pułapki związane z ostatnią przesłanką:
· Zastępuje się ją trochę innymi przesłankami: nie stwierdzono istnienia innych obiektów danej klasy poza obiektami {x1,…,xn} lub: brak jest danych, które świadczyłyby o tym, iż istnieją inne obiekty poza obiektami {x1,…,xn} [kiedy wypowiadamy się o zbiorze S nieskończonym].
b. Niezupełna - jest rozumowaniem zawodnym. Czasami mówi się o niej jako o "wnioskowaniu przez wyliczenie". W jego poszczególnych przesłankach wylicza się obiekty, którym przysługują określone wartości. Schemat:
Czasami robi się tak, by występowała w nim przesłanka, która w sposób jednoznaczny wskazuje na przynależność poszczególnych obiektów jednostkowych do pewnej klasy obiektów. Dodatkowa przesłanka (przesłanka kwalifikująca):
Zawodność tego rozumowania wynika z tego, że w poszczególnych przesłankach wypowiadamy się jedynie o niektórych obiektach przynależących do określonej klasy obiektów. Konkluzja dotyczy natomiast wszystkich obiektów tej klasy. Żeby wykazać zawodność takiego rozumowania, wystarczy podać taki przykład elementu należącego do S, który nie jest P. Przykład:
P1: Jan jest studentem filozofii i Jan zna język hiszpański.
P2: Piotrek jest studentem filozofii i nie zna języka hiszpańskiego.
W: Nieprawda, że każdy student zna język hiszpański.
Schemat falsyfikacji:
b. Indukcja eliminacyjna - w zależności od rozumienia będzie rozumowaniem zawodnym lub niezawodnym. Jest to rozumowanie uogólniające, w którym jedna z przesłanek jest (wielokrotną) alternatywą zdań ogólnych, a pozostałe przesłanki są zdaniami jednostkowymi obalającymi wszystkie człony tej alternatywy z wyjątkiem jednego - nieobalony człon jest tu zarazem wnioskiem. Schemat:
Kojarzy się ją raczej z kanonami Milla. U swych początków ma ona koncepcje Bacona, Milla - odkrywanie pewnych związków przyczynowych. Termin "przyczyna" może być tu rozumiany w dwojaki sposób: 1) przyczyną zjawiska b jest takie zjawisko a, po którym b stale występuje (warunek dostateczny zajścia b, nie ma a bez b); 2) przyczyną zjawiska b jest takie zjawisko a, które stale poprzedza b (warunek konieczny zajścia b, nie ma b bez a).Pierwsze rozumienie jest zgodne z wywodami Milla. Poszukiwanie związków przyczynowych sprowadza się do poszukiwania przyczyn a dla zjawiska b, bądź do poszukiwania skutków b danego zjawiska a. Jeżeli poszukujemy przyczyny a dla danego zjawiska b, wymieniamy wszystkie okoliczności {a1,…,an}, o których przypuszczamy, że są poszukiwaną przyczyną b. Analogicznie w przypadku poszukiwania skutków danego zjawiska a, wymieniamy wszystkie zjawiska {b1,…,bn}, o których mniemamy, że są skutkiem a. Na podstawie odpowiednio dobranej obserwacji, wykazuje się fałszywość wszystkich członów powyższej alternatywy z wyjątkiem jednego. W ten sposób wykazuje się, że wszystkie wymienione okoliczności, z wyjątkiem jednej, nie są poszukiwaną przyczyną. Zjawisko niewyeliminowane spośród wymienionych na początku, przyjmuje się jako poszukiwaną przyczynę (ew. skutek).
Indukcja eliminacyjna Milla obejmuje 5 schematów zwanych kanonami bądź metodami Milla. Przedstawiona są one w 8 rozdz. 3 tomu System of logic (rozdz. O czterech metodach badania eksperymentalnego - niektórzy tłumaczą ten błąd jakoby jeden ze schematów nie był eliminacją).
· Kanon jednej (jedynej) zgodności - jeżeli jakaś okoliczność stale towarzyszy występowaniu określonego zjawiska, to jest ona jego przyczyną lub skutkiem.
Schemat:
Inna wersja (niewystępowanie dwóch zjawisk):
Możemy mieć też zjawisko i szukać jego skutków:
Na jakie błędy narażony jest ten kanon? Że w sferze przyczynowej można popełnić błąd nieuwzględnienia wśród nich pewnego zjawiska, które również stale występuje w sferze przyczynowej i było rzeczywistą przyczyną powstania skutku F.
· Kanon jedynej różnicy - jeżeli jakaś okoliczność zachodzi, gdy określone zjawisko występuje, a nie zachodzi, gdy dane zjawisko nie występuje, a wszystkie pozostałe okoliczności są takie same, to okoliczność ta jest przyczyną lub skutkiem badanego zjawiska.
Inna wersja:
Jest może bardziej skuteczny, niż kanon jedynej zgodności.
· Połączony kanon jedynej zgodności i jedynej różnicy - w kanonie tym najpierw ustala się przy pomocy kanonu jedynej zgodności, że określone zjawisko A jest określoną przyczyną zjawiska D, a następnie stosuje się kanon jedynej różnicy w celu weryfikacji tego twierdzenia. Kanon ten pozwala na wysunięcie wniosku z dużo większą pewnością, niż w przypadku poprzednich kanonów. Wnioskowanie oparte na tym kanonie jest również zawodne.
· Kanon reszt - kanon ten wyraża przeświadczenie, że to, co pozostaje niewyjaśnione w sferze skutkowej jest wynikiem oddziaływania tego, co pozostaje niewyjaśnione w sferze przyczynowej.
· Kanon zmian współtowarzyszących - jeżeli jedno zjawisko zmienia się wraz ze zmianą drugiego zjawiska, podczas gdy towarzyszące im okoliczności nie ulegają zmianie, to pomiędzy tymi zjawiskami zachodzi związek przyczynowy.
W odróżnieniu od innych kanonów nie dochodzi do eliminacji jakiegoś zjawiska w sferze przyczynowej, ale zmienia się siłę oddziaływania poszczególnych zjawisk.
· Indukcja matematyczna - ma postać dwóch przesłanek, w których jedna zawiera warunek przechodniości. Schemat:
Jest to rozumowanie niezawodne i zachodzi w zbiorze dobrze uporządkowanym (liniowy porządek na zbiorze, którego każdy niepusty podzbiór ma element pierwszy).
F(n): Suma kolejnych liczb nieparzystych poczynając od 1 równa się n^2. [1+3+5+…+(2n-1)=n^2]
F(1)=?
F(k)=?
Cechą wspólną jest to, że w tych rozumowaniach z przesłanek mających charakter zdań szczegółowych (przynajmniej niektóre przesłanki) wyprowadza się wniosek mający postać zdania ogólnego. Konkluzja stanowi w nich uogólnienie, które polega na swoistym przeniesieniu własności wyrażonych w jednostkowych opisach odpowiednio na wszystkie obiekty przynależące do rozpatrywanej klasy obiektów (przedmioty, zjawiska, sytuacje). Podstawą do uznania konkluzji jest tu przede wszystkim zgodność opisów zrealizowanych dla poszczególnych jednostkowych obiektów.
Uwaga:
Chronologicznie indukcja enumeracyjna była pierwsza, z tym że eliminacyjną współcześni nazywają właściwą.
filozofiauksw