Formy państwowe:
· unitarne – wszystkie jednostki administracyjne są ściśle podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy; jednorodny system prawodawczy, wykonawczy i sądowniczy; w państwach unitarnych scentralizowanych instytucje i organy regionalne pełnią powołani przez władze urzędnicy (Holandia), a w państwach zdecentralizowanych urzędnicy są powoływani niezależnie od władz (Wielka Brytania).
· złożone – ograniczona lub pełna suwerenność części składowych, z których każda ma własne systemy prawodawcze, wykonawcze i sądownicze (Niemcy). Najczęściej spotyka się:
o federacje - państwo związkowe, w którym jego części mają znaczną samodzielność gospodarczą i prawną a ograniczoną polityczną (np. Niemcy, Stany Zjednoczone)
o konfederacje - związek kilku państw bez ograniczenia ich suwerenności, powoływana najczęściej do wspólnej realizacji określonych celów (obecnie nie istnieje na świecie żadna konfederacja w myśl niniejszej definicji)
o państwo regionalne - związek kilku regionów (np. prowincji), które uznają cechy wspólne dla narodowości przez, co na arenie międzynarodowej funkcjonują jako pojedynczy byt państwowy, natomiast organizacja wewnętrzna przypomina państwo związkowe z tą różnicą, że części składowe mają mniejsze uprawnienia (np. Hiszpania)
o unia personalna - związek kilku państw ze wspólną głową państwa, odrębne systemy organizacyjno-instytucjonalne kilku państw (Zjednoczone Królestwo i Kanada)
o unia realna - związek kilku państw tworzących jeden podmiot prawa międzynarodowego, w ramach którego następuje wspólna realizacja spraw finansowych, zagranicznych i obronnych (np. unia angielsko-szkocka z 1707 roku).
Reżim polityczny - składowa część formy państwa, ogół metod, jakich używa władza państwowa w stosunkach ze społeczeństwem i zasad, jakimi się w tych stosunkach kieruje.W politologii pojęcie "reżimu politycznego" nie jest wartościujące, służy jedynie określeniu zasad, reguł gry politycznej i zależności pomiędzy podmiotami polityki. Czasem jest utożsamiane z systemem politycznym. W istocie obejmuje ono wszystkie instrumenty regulujące stosunki w państwie. Przykłady reżimów politycznych to: reżim demokratyczny, reżim totalitarny, reżim autorytarny, reżim parlamentarny, reżim konsensularny, reżim westminsterski.
System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi. Termin pojawił się w literaturze w roku 1953, w pracy Davida Eastona pod tym samym tytułem, zastępując używany do tej pory "system rządów".
Ustrój polityczny - ogólna nazwa dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać o zasady określone w dokumentach prawnych lub o tradycję. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie.
Każdy ustrój polityczny oparty jest na specyficznej ideologii i tradycji historycznej. Na tej podstawie funkcjonują mechanizmy zdobywania oraz sprawowania władzy, system gospodarczy oraz prawny.
Ważniejsze formy ustrojowe wyróżniane w naukach politycznych:
· autokracja
o absolutyzm
§ absolutyzm oświecony
o despotyzm
§ despotyzm oświecony
o dyktatura
§ dyktatura wojskowa
§ junta
o monarchia
§ monarchia absolutna
§ monarchia konstytucyjna
§ księstwo
· monarchia elekcyjna (Malezja, Kambodża, Watykan )
§ emirat (Arabia Saudyjska)
§ monarchia dziedziczna
· demokracja
o demokracja bioregionalna
o demokracja obradująca
o demokracja bezpośrednia
o demokracja ludowa
o demokracja partycypacyjna
o demokracja przedstawicielska
§ system westminsterski
§ system parlamentarny
§ Consensus government
§ system prezydencki (system kongresowy)
§ system półprezydencki
· federacja
· republika
o republika federalna
o wspólnota
o republika ludowa
o republika socjalistyczna
o republika demokratyczna
· teokracja
o republika islamska
o Stolica Apostolska
o sułtanat
Autorytaryzm to system rządów monopartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w I połowie XX w., powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.
Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli.
Warto zwrócić uwagę, że wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni. Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet. Najlepszym przykładem przywódcy autorytarnego jest prezydent Białorusi, Aleksander Łukaszenka.
Dyktatura - (łac. dictare - dyktować) jest to forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym, bądź totalitaryzmem. Znaczenie tego terminu zmieniało się przez wieki.
Z czasem rozumienie dyktatury jako urzędu poczęło zanikać. W jego miejsce pojawiła się dyktatura, pojmowana jako rządy jednostki, bądź grupy osób, które do władzy doszły z pominięciem (lub pogwałceniem) procedur demokratycznych. Nie oznacza to koniecznie zamachu stanu (choć występuje on dość często przy wprowadzaniu dyktatury), ale naginanie przepisów prawa (konstytucji), albo jej odpowiednie formułowanie (d...
WOS