Handel międzynarodowy a wzrost gospodarczy.
Wzrost gospodarczy to proces ilościowego zwiększania wielkości produkcji w wyniku postępu technicznego bądź też przyrostu zasobów czynników produkcji ( kapitału, pracy, technologii i bogactw naturalnych ).
Czynniki wzrostu gospodarczego:
1) Postęp techniczny - Proces doskonalenia środków produkcji, metod wytwórczości i warunków produkcji, pozwalający wyprodukować w tym samym czasie większą ilość dóbr przy mniejszym nakładzie czynników produkcji.
a) P. kapitałooszczędny – polega na większej obniżce nakładu kapitału niż pracy na jednostkę produkcji, choć zużycie obu czynników się obniża.
b) P. pracooszczędny – występuje w sytuacji gdy w wyniku postępu technicznego następuje spadek zarówno kapitału, jak i pracy potrzebnej do wytworzenia jednostki produkcji, ale spadek nakładu pracy następuje w szybszym tempie.
c) P. neutralny – jest wtedy gdy dochodzi do zmniejszenia w jednakowym stopniu nakładu kapitału i pracy potrzebnych do wytworzenia jednostki produkcji.
2) Zasoby produkcji
a)Praca – zasadniczą rolę odgrywa wejście nowych roczników w wiek produkcyjny, zwiększenie czasu pracy ( np. w wyniku przesunięcia wieku emerytalnego), zatrudnienie imigrantów, zmiana kwalifikacji pracowników.
b) Kapitał – zasadniczą rolę odgrywają inwestycje finansowane z oszczędności krajowych bądź ze źródeł zagranicznych (inwestycje bezpośrednie, kredyty inwestycyjne). W wyniku tych inwestycji może nastąpić zwiększenie kapitału rzeczowego (liczby urządzeń produkcyjnych) bądź finansowego (akcji, obligacji itp..)
c) Technologia – zwiększenie zasobów technologii oznacza zwiększenie liczby urządzeń technicznych służących do produkcji towarów
d) Bogactwa naturalne – zwiększenie bogactw naturalnych może być rezultatem nowych odkryć zasobów, wzrostu wydobycia zasobów już eksploatowanych bądź ich importu z zagranicy.
3) Twierdzenie Rybczyńskiego
W kraju małym wzrost zasobów tylko jednego czynnika wytwórczego przy niezmienionych zasobach drugiego czynnika prowadzi do zwiększenia produkcji dobra zużywającego czynnik, którego zasoby powiększają się i zmniejszenia produkcji dobra zużywającego przede wszystkim czynnik nie zwiększający się.
Do produkcji obu tych towarów potrzebne są dwa czynniki, tj. zarówno ten, którego zasoby rosną (np. praca ludzka), jak i ten, którego zasoby nie zwiększają się (kapitał).
Mnożnik inwestycyjny i eksportowy
Współczynnik określający przyrost dochodu narodowego z tytułu wzrostu gospodarczego (przyrostu inwestycji, eksportu). Mnożnik (inwestycyjny, eksportowy) może kształtować się w przedziale od jedności do nieskończoności.
ki = Δ Y/Δ I
Δ Y – zmiana dochodu narodowego
Δ I - zmiana rozmiarów inwestycji
Δ Y/Δ I > Δ Y/I - Jeżeli mnożnik inwestycyjny jest większy od średniej efektywności inwestycji, to przyrost inwestycji inicjujący mechanizm mnożnikowy wpływa pozytywnie na średnią efektywność inwestycji i przyspiesza wzrost dochodu narodowego z tytułu wszystkich inwestycji.
Δ Y/Δ I < Δ Y/ I - efekty są odwrotne. Zapoczątkowana inwestycja działa hamująco na wzrost dochodu narodowego realizowanego w skali kraju z tytułu wszystkich inwestycji.
Mnożnik ( inwestycyjny, eksportowy) występuje wyłącznie w gospodarce rynkowej charakteryzującej się niewykorzystanymi możliwościami produkcyjnymi ( rezerwami aparatu produkcyjnego i wolnymi zasobami pracy) w efekcie przewagi podaży nad popytem.
Mnożnik inwestycyjny informuje, o ile wzrośnie (spadnie) dochód narodowy, jeśli wydatki inwestycyjne wzrosną (zmniejszą się) o jedną jednostkę pieniężną (przy założeniu, że jedyną przyczyną zmiany dochodu narodowego są inwestycje).
Mnożnik eksportowy
Współczynnik określający, o ile zwiększy się dochód narodowy, jeśli eksport wzrośnie o jednostkę
Δ Y = ke × Δ E
gdzie: Δ Y - przyrost dochodu narodowego, Δ E - przyrost eksportu,
ke - mnożnik eksportowy.
Wielkość mnożnika wyraża równanie:ke = Δ Y / Δ E
Wzrost eksportu pobudza wzrost efektywnego popytu na rynku wewnętrznym danego kraju i w warunkach niepełnego zatrudnienia i niepełnego wykorzystania zdolności wytwórczych, powoduje kumulatywny proces wzrostu produkcji, zatrudnienia i dochodu narodowego. W rezultacie ostateczny wzrost dochodu narodowego jest większy od pierwotnego wzrostu eksportu o mnożnik eksportowy.
Mnożnik eksportowy jest wprost proporcjonalny do krańcowej stopy konsumpcji towarów krajowych i odwrotnie proporcjonalny do krańcowej stopy konsumpcji towarów importowanych
Supermnożnik
Współczynnik określający przyrost dochodu narodowego z tytułu wzrostu eksportu (inwestycji autonomicznych) oraz inwestycji pobudzonych brakiem podaży towarów konsumpcyjnych na rynku krajowym
Supermnożnik – inwestycje pobudzone
Inwestycje pobudzone - mają na celu rozszerzenie mocy wytwórczej, zmiany struktury aparatu wytwórczego, powstają przez ożywienie gospodarcze, tworzą, nowy, dodatkowy potencjał produkcyjny, pojawiają się nowe strumienie popytu
Międzynarodowy handel usługami
Cechy usług (A. Kuźnar):
Niematerialność – nie można usługi ani zobaczyć ani dotknąć, natomiast namacalne są efekty działalności usługowej;
Niejednolitość – usługi nie poddają się standaryzacji. Każda usługa zakwalifikowana do tej samej grupy jest inna, gdyż wymagają tego indywidualne cechy człowieka, na rzecz którego jest świadczona;
Nierozdzielność – polega na tym, iż świadczenie i konsumpcja usług odbywają się w tym samym czasie;
Nietrwałość – dotyczy świadczenia usługi a nie jej efektów.
Usługa (Por. T.P. Hill) – produkowanie, a więc świadczenie usługi oznacza oddziaływanie na konsumenta i nie może być od tego konsumenta oddzielone, co odróżnia usługę od towaru. Świadczenie usług wymaga przy tym zgody, współpracy i uczestnictwa konsumenta.
Późna liberalizacja – przyczyny:
1) Niewielki udział usług w handlu międzynarodowym towarami i usługami (ani producenci usług, ani ich konsumenci nie opuszczają swoich krajów. Pozostałe trzy rodzaje usług pojawiły się na rynku w szerszym zakresie dopiero pod koniec XX w.);
2) Przyporządkowanie sektora usług regulacjom prawie wyłącznie krajowym, a nie międzynarodowym (podstawowe usługi np. zdrowotne, edukacyjne świadczone były na zasadach monopolowych przez państwo);
3) Sprzeciw krajów słabo rozwiniętych (ochrona rynków wewnętrznych przed ekspansją producentów i eksporterów usług z krajów wysoko uprzemysłowionych).
Przeszkody w negocjacjach w ramach Rundy Urugwajskiej GATT
1) Brak danych statystycznych dotyczących międzynarodowego handlu usługami wynikający z nieprecyzyjnego zdefiniowania usług;
2) Brak jasno sformułowanych reguł międzynarodowego handlu usługami;
3) Brak akceptacji większości uczestników negocjacji zakresu usług, który miałby podlegać liberalizacji (liberalizacja dla wszystkich usług i wszystkich państw, czy tylko te zgłoszone przez zainteresowane kraje);
4) Nieprzystosowanie Układu Ogólnego w sprawie Taryf i Handlu (GATT – Generat Agreement on Tariffs and Trade) do negocjacji w sprawie liberalizacji międzynarodowego handlu usługami.
GATS:
- zinstytucjonalizował negocjacje w sprawie liberalizacji międzynarodowego handlu usługami;
- sprecyzował obowiązki krajów członkowskich;
- zewidencjonował bariery międzynarodowego handlu usługami i sposoby jego liberalizacji.
Na brak sukcesu w negocjacjach wpływ miały dwa różne stanowiska:
1) reprezentowany przez kraje wysoko uprzemysłowione (główni eksporterzy usług) – zainteresowanie jak największym rynkiem zbytu;
2) reprezentowane przez kraje słabo rozwinięte (więksi importerzy usług niż ich eksporterzy) – zainteresowanie ochroną rynków wewnętrznych przed konkurencją zagraniczną rujnującą rodzimą produkcję usług i obrona suwerenności narodowej w sektorze usług .
(Efektem dotychczasowych negocjacji w ramach GATS jest przede wszystkim zdefiniowanie międzynarodowego handlu usługami, uwzględniające wymienione wyżej cztery kryteria tego handlu. Powstanie GATS stworzyło też możliwość instytucjonalizacji wielostronnych rokowań liberalizacyjnych.)
Teorie korzyści z międzynarodowego handlu usługami
Teoria międzynarodowego handlu usługami – uniwersalne zasady prowadzenia handlu usługami, opłacalnego dla podmiotów uczestniczących w tym handlu. Ma ona wyłącznie postać hipotez gdyż prace nad nią rozpoczęto pod koniec lat 80-tych XX wieku.
Dotychczasowa wiedza wypracowana przez wiele pokoleń ekonomistów zarówno na podstawie doświadczeń praktyki, jak i też opierając się na dyskusjach prowadzonych między przedstawicielami różnych szkół myśli ekonomicznej; dzieli teorię na dwie części:
Stara się wykorzystać na swoje potrzeby teorię międzynarodowego handlu towarami i
kierując specyfiką MHU, sięga do dorobku teorii zajmującej się przepływami międzynarodowych czynników produkcji bądź poszukuje własnych oryginalnych konstrukcji myślowych.
Teorie dotychczasowe można podzielić na:
1) Teoria czerpiąca z klasycznych i neoklasycznych teorii handlu towarami;
2) Teoria czerpiąca ze współczesnych teorii handlu towarami (kierując się specyfiką międzynarodowego handlu usługami, sięga do dorobku teorii zajmującej się przepływami międzynarodowych czynników produkcji bądź poszukuje własnych oryginalnych konstrukcji myślowych);
3) Alternatywne teorie międzynarodowego handlu usługami.
1) Teoria czerpiąca z klasycznych i neoklasycznych teorii handlu towarami
Stara się wykorzystać na swoje potrzeby teorie międzynarodowego handlu towarami.
Teorie klasyczna (D. Ricardo) i neoklasyczna (Heckschera – Ohlina uzupełniona później przez Samuelsona) mówią o traktowaniu usług podobnie do towarów - dlatego nie ma potrzeby tworzyć nowych teorii. Teorie te zakładają brak przepływu czynników produkcji.
Ich zdaniem teorię międzynarodowego handlu towarami a międzynarodowego handlu usługami nie wiele różni więc można przyjąć za podstawę określenia korzyści z handlu usługami teorię kosztów względnych.
2) Teoria czerpiąca ze współczesnych teorii handlu towarami
Kierując się specyfiką międzynarodowego handlu usługami, sięga do dorobku teorii zajmującej się przepływami międzynarodowych czynników produkcji bądź poszukuje własnych oryginalnych konstrukcji myślowych.
Przedstawiciele teorii czerpiących ze współczesnych teorii handlu skupiają swoją uwagę na międzynarodowym handlu usługami który wymaga przepływu czynników produkcji.
Teorie czerpiące z teorii klasycznych i neoklasycznych zakładają handel międzynarodowy który nie przewiduje przepływu czynników produkcji. Ciężko więc na ich przykładzie wyjaśnić dlaczego produkcja jednych usług jest tańsza w jednym kraju a w drugim droższa oraz dlaczego niektóre usługi są importowane a inne eksportowane w warunkach przepływu czynników produkcji.
2a) Teorie podażowe
Przedstawiają wpływ absolutnej i względnej przewagi w dostępności do zasobów naturalnych na rozwój międzynarodowego handlu usługami.
Teorią tą próbuje się między innymi wyjaśnić przyczyny przewagi jednych krajów nad innymi w międzynarodowym handlu usługami.
2b) Teorie popytowe
Dotyczą szczególnie:
- teorii podobieństwa preferencji,
- teorii różnicowania produktów,
- teorii handlu wewnątrzgałęziowego.
Interpretują międzynarodowy handel towarami. Są wykorzystywane przy formułowaniu teorii międzynarodowego handlu usługami.
3) Alternatywne teorie międzynarodowego handlu usługami
Teorie ta koncentrują się na:
- powiązaniach wewnątrzgałęziowych i ich wpływie na międzynarodowy handel usługami,
- braku wolnego rynku i wolnego handlu usługami.
Teoria ta jednak jasno nie wyjaśniła korzyści z międzynarodowego handlu usługami i tego jakie usługi państwo powinno produkować i eksportować a jakie importować i w końcu jaka powinna być polityka rządów dotycząca usług.
Różnice w zasobach i wydajności czynników produkcji
Przewaga w zasobach pracy bądź kapitału jest powodem do ich odpływu. Przewaga w wydajności czynników produkcji zachęca do ich przypływu. Motywem jest dążenie do uzyskania wyższej płacy w przypadku siły roboczej lub wyższego zysku w przypadku kapitału.
Duże ograniczenia w przypływie czynników produkcji
Przyczyną są rozbieżności między korzyściami z przepływu czynników produkcji liczonymi w skali globalnej a korzyściami poszczególnych krajów, a zwłaszcza eksporterów i importerów tych czynników.
Migracja - przenoszenie się ludności przez granice narodowe na dłuższe okresy nie krótsze niż jeden rok.
Emigracja – opuszczanie przez ludzi ich dotychczasowego miejsca zamieszkania.
Imigracja – napływ ludności z zagranicy do danego kraju na pobyt stały lub długookresowy.
Motywy pozaekonomiczne migracji – religijne, ideologiczne (systemo-we), polityczne.
Motywy ekonomiczne – chęć znalezienia pracy, nadzieja na lepiej płatne zatrudnienie, zamiar poprawy statusu zawodowego przez podniesienie kwalifikacji, zdobycie fachowego wykształcenia, uzyskanie dostępu do specjalistycznej aparatury badawczej.
Rodzaje migracji:
-tradycyjna- migrowały osoby niewykształcone, nie znające języków obcych, bez kwalifikacji, opuszczające kraje bez sprecyzowanego docelowego miejsca migracji.
-współczesna- obejmuję ludność wykształconą, wysoko kwalifikowanych specjalistów znających przynajmniej podstawy języka kraju imigracji. Emigracja do określonych państw, regionów, miast i skupisk społecznych.
Rodzaje migracji współczesnej:
-mały ruch przygraniczny
-sezonowa migracja pracownicza
-wyjazd do pracy za granicą na określony czas
-wyjazdy na stałe.
Skutki dla kraju emigracji:
-pozytywne- możliwość zwiększenia zasobów dewizowych dzięki przekazom pieniężnym przesyłanym rodzinie przez emigrantów. Łagodzi też negatywne skutki bezrobocia, zmniejszając liczbę osób poszukujących pracy, wpływa pozytywnie na poziom kwalifikacji ludności powracającej z zagranicy.
-negatywne- utrata specjalistów opuszczających kraj w którym zdobyli wykształcenie i wysokie kwalifikacje. Podnosi średnią wieku ludności pozostającej w kraju, podnosząc na ludzi zatrudnionych w kraju koszty utrzymania emerytów i rencistów.
Skutki dla kraju imigracji:
-pozytywne- napływ tanich pracowników o relatywnie wyższych kwalifikacjach niż pracownicy krajowi. Możliwość obniżenia nakładów na kształcenie w kraju.
-negatywne- zwiększenie liczby ludności poszukującej pracę. Wzrost bezrobocia. Nowe obyczaje cywilizacyjne i religijne, rodzi zjawiska patologii społecznej. Obciąża bilans płatniczy w związku z masowym przesłaniem części zarobków rodzinom w kraju emigracji.
Międzynarodowy przepływ kapitału – ruchy kapitału przez granicę odnotowane w bilansie płatniczym.
Przepływ komercyjny – przynosi zyski eksporterowi i importerowi kapitału. Odpłatne i zwrotne transfery kapitału.
Przepływ niekomercyjny – nie przynosi zysków eksporterowi i importerowi. Bezzwrotne i nieodpłatne transfery kapitału.
Formy międzynarodowych przepływów kapitału:
-kredyty- oddanie do dyspozycji kredytoodbiorcy określonych środków kapitałochłonnych, które mogą być wykorzystane w różnych celach. HANDLOWE udzielane są przez eksportera towarów importerowi lub przez importera towarów eksporterowi. FINANSOWE przekazanie środków finansowych przez kredytodawce do dyspozycji kredutoodbiorcy, bez ograniczeń dotyczących sposobów ich użytkowanie.
-bezpośrednie inwestycje kapitałowe- podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą, nabycie większościowego pakietu akcji lub całkowite przejęcie istniejącego już przedsiębiorstwa. Rodzaje: fuzje i przejęcia.
Motywy eksportu kapitału: możliwość efektywniejszego wykorzystania kapitału za granicą, możliwość przedłużenia życia produktu, korzyści lokalizacji i internalizacji, rozwijanie powiązań wielonarodowych między firmami spokrewnionymi kapitałowo.
Motywy importu kapitału: możliwość zwiększenia zasobów kapitałowych, oczekiwanie że kapitał ten spowoduje obniżkę bezrobocia, oczekiwanie że kapitał ten wpłynie na wzrost poziomu technicznego produkcji.
-inwestycje portfelowe- lokaty kapitału w zagraniczne papiery wartościowe (obligacje, akcje) dokonywane przez osoby prywatne albo przedsiębiorstwa lub inwestycje publiczne w celu osiągnięcia dochodu wyższego niż z krajowych papierów wartościowych w postaci dywidend i odsetek czy efektów gry giełdowych i dochodów z tytułu różnic kursów walutowych.
Międzynarodowe przepływy technologii – przekazywanie wiedzy technicznej przez jedne kraje innym krajom.
-nieodpłatne przekazania wiedzy technicznej- forma pomocy technicznej udzielonej przez jedne kraje innym krajom słabo rozwiniętych technicznie i przemysłowo.
-odpłatne przekazanie wiedzy technicznej- ma charakter komercyjny, przynosi dochody krajom przekazującym wiedzę i obciąża wydatkami kraje uzyskujące dostęp do tej wiedzy.
Przepływ wiedzy ogólnej – przekazywanie dorobku intelektualnego powstałego w trakcie badań podstawowych i stosowanych oraz doświadczeń w toku procesów produkcyjnych.
Wiedza konkretna- przekazywanie wiedzy technicznej i umiejętności jej stosowania przy produkcji określonych wyrobów.
Handlowe formy przekazu wiedzy technicznej –
-zakup za granicą produktu, który planuje się produkować w danym państwie;
-przepływ osób, które posiadają wiedzę i umiejętności dotyczące danego procesu produkcji i mogą je przekazać w innym kraju;
Produkcyjne formy przekazu wiedzy technicznej-
-tworzenie korporacji transnarodowych;
-zakładanie spółek o kapitale mieszanym, czyli łączy się kapitał kraju, który posiada daną technologię-z kapitałem państwa, któremu udostępnia się technologię;
-kooperacja przemysłowa - polega na nawiązaniu długotrwałej współpracy pomiędzy spółkami z różnych krajów;
-sprzedaż patentów i licencji - dany kraj zdobywa technologie produkcji danego dobra poprzez nabycie praw w postaci licencji i patentów;
-leasing - specyficzny sposób pozyskiwania wiedzy technologicznej.
Skutki międzynarodowych przepływów technicznych
-importer wiedzy-obciąża swój bilans płatniczy w krótkim okresie, poprawia go natomiast w okresie długim.
-eksporter wiedzy- w krótkim okresie poprawia swój bilans płatniczy dzięki wpływom ze sprzedaży wiedzy technicznej. W długim okresie wpływa na pogorszenie bilansu płatniczego.
KapitanNavi