Plautus

[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Titus Maccius Plautus (urodzony około połowy III w. p.n.e., zmarł w 184 p.n.e.) - komediopisarz rzymski, jeden z najstarszych (obok Katona Starszego) pisarzy rzymskich, których utwory zachowały się w czymś więcej niż fragmentach, a przy tym jeden z dwóch (obok Terencjusza) komediopisarzy rzymskich, których komedie znamy z autopsji.

O życiu Plauta nie wiemy prawie nic. Według przekazów starożytnych urodzić się miał w miasteczku Sarsina (dzisiejsze Saraceno) w Umbrii. Na pisaniu komedii dorobił się sporego majątku, który następnie zainwestował w handel morski, w wyniku czego zbankrutował i został bez środków do życia. Żeby się utrzymać, podobno zatrudnił się we młynie przy obracaniu żaren (była to praca, jaką normalnie wykonywali niewolnicy). W czasie wolnym od harówki przy żarnach napisał trzy komedie, a wystawiwszy je odzyskał samodzielność finansową. Datę śmierci Plauta przekazuje Cyceron, który twierdzi, że Plaut zmarł za konsulatu Publiusza Klaudiusza Pulchra i Lucjusza Porcjusza Licynusa, czyli w roku 184 p.n.e.

W okresie średniowiecza i w czasach nowożytnych sądzono przez długi czas, że Plaut nazywał się Marcus Accius Plautus lub Marcus Actius Plautus, gdyż w bliżej nieokreślonym momencie pomiędzy VI a IX wiekiem n.e. niezwykłe (zapewne umbryjskiej proweniencji) nazwisko Maccius w procesie kopiowania manuskryptów rozpadło się na M. Accius. Dopiero w pierwszej połowie XIX wieku, dzięki odnalezionemu w roku 1815 palimpsestowi z VI wieku, udało się ustalić, jak się właściwie poeta nazywał.

] Twórczość

Komedie Plauta, o czym sam zresztą pisze w prologach, to przeróbki i adaptacje komedii greckich należących do nowej komedii attyckiej. Autorem większości opracowanych przez Plauta fabuł był Menander. Utwory pisane są językiem dosadnym, zbliżonym do potocznej łaciny tamtego okresu, przedstawiają wiele realistycznych sytuacji z życia w starożytności.

[edytuj] Problem autentyczności

Komedie Plauta cieszyły się w starożytności wielkim powodzeniem, samo nazwisko Plauta było gwarancją sukcesu przedstawienia. Z tego powodu, czy to niektórzy komediopisarze zaczęli sprzedawać własne sztuki pod nazwiskiem Plauta, czy to teatry pod szyldem Plauta wystawiały co popadnie, faktem jest, że wkrótce zaczęło krążyć mnóstwo podróbek. Do ogólnego zamieszania w tym względzie mogły przyczyniać się też zwykłe błędy, mamy np. przekaz, że obok Plauta (łac. Plautus) istniał też komediopisarz Plaucjusz (łac. Plautius), co w wyniku pewnej właściwości języka łacińskiego w połączeniu z przyjętym w starożytności stylem tytułowania książek mogło powodować pomyłki w obie strony - lecz z powodu sławy Plauta kierunek tych przekłamań, jak się można domyślić, był zasadniczo jeden.

] Kanony

W efekcie już w czasach późnej republiki znano pod nazwiskiem Plauta około stu trzydziestu komedii. Zdawano sobie przy tym świetnie sprawę, że część z nich jest fałszywie Plautowi przypisywana. Dodatkowo jasne było, że Plaut mógł też dokonywać adaptacji sztuk innych rodzimych komediopisarzy (jak np. Newiusza) dokładnie w ten sam sposób, jak to robił z komediami Menandra, co tylko komplikowało sprawę. Niemniej podjęto wysiłki, żeby ustalić kanon sztuk, które wyszły spod ręki Plauta bez żadnej wątpliwości. Różni uczeni uzyskiwali przy tym różne wyniki, uznając autentyczność różnej liczby sztuk spośród owych stu trzydziestu. Słyszymy np. o kanonie niejakiego Lucjusza Eliusza, który uznawał autentyczność 25 komedii Plauta.

[edytuj] Kanon warroński

Najbardziej znanym kanonem był tzw. kanon warroński, ustalony przez Marka Terencjusza Warrona. Warron podzielił zbiór przypisywanych Plautowi komedii na trzy części:

·         komedie autentyczne, co do których żaden z uczonych nie wątpi, że są autorstwa Plauta. Warron wydzielił tu 21 utworów.

·         komedie o wątpliwej autentyczności. Ich liczba jest nieznana, w tekstach źrodłowych pada kilka tytułów jak np. Saturio, Addictus, Fretum (lub Fretus), Neruolaria.

·         komedie nieautentyczne, jak Boeotia, Gemini lenones, Condalium, Bis, Agroecus, Commorientes.

Autorytet Warrona sprawił, że do naszych czasów zachowało się w stanie mniej więcej nieuszkodzonym tych 21 komedii, które uznał on za autentyczne. Są to:

·         Amfitrion (Amphitruo)

·         Komedia ośla (Asinaria)

·         Skarb (Aulularia)

·         Siostry (Bacchides)

·         Jeńcy (Captivi)

·         Panna młoda (Casina)

·         Komedia skrzynkowa (Cistellaria)

·         Wołek zbożowy (Curculio)

·         Epidikus (Epidicus)

·         Bracia (Menaechmi)

·         Kupiec (Mercator)

·         Żołnierz samochwał (Miles gloriosus)

·         Strachy (Mostellaria)

·         Pers (Persa)

·         Punijczyk (Poenulus)

·         Pseudolus

·         Rudens

·         Stichus

·         Trzy grosze (Trinummus)

·         Truculentus

·         Vidularia