POCHODZENIE SYSTEMU FONETYCZEGO SCS
System ten kontynuuje system prasłowiański. Wiemy o tym, dzięki porównaniom różnych grup języków indoeuropejskich.
Wokalizm. W języku praindoeuropejskim występowały:
a. monoftongi (samogłoski pojedyncze): i, i, e, e, a, a, o, o, u, u
b. dyftongi (dwugłoski) – a, o, a, o
c. połączenia dyftongiczne (należące do tej samej sylaby – tautologiczne- połączenia monoftongu ze spółgłoską nosową m, n lub płynną r, l – em, en, om, on – mogły być długie lub krótkie
d. sonanty – r, l, r`, l` - mogły być długie lub krótkie.
W rozwoju systemu wokalicznego ps. działały dwie tendencje
a. tendencja do przechodzenia różnić ilościowych w jakościowe
b. tendencja do unikania sylab zamkniętych.
Ad a.
- pie. *ĕ ≥ ps. *e ≥ scs. e
łac. fero, gr. ferō, ps. *berǫ ≥ scs. berǫ `dzikie zwierzę, bestia`
- pie. *ē ≥ ps. *ĕ ≥ scs. ĕ (JAT` `1)
łac. sēmen, ps. *sĕmę ≥ scs. sĕmę `ziarno, nasiono`
- pie. *ĭ ≥ ps. *ь ≥ scs. ь
łac. hostis, ps. *gostь ≥ scs. gostь
- pie. *ī ≥ ps. *i ≥ scs. i (I 1)
łac. vivus, lit. gỳvas, ps. * živъ ≥ scs. živъ
- pie. *ǒ ≥ ps. *o ≥ scs. o
łac. oculus, lit. Akis, ps. *oko ≥ scs. oko
- pie. *ō ≥ ps. *a ≥ scs. a
łac. (g)nōtus, ps. *znati ≥ scs. znati
- pie. *ă ≥ ps. *o ≥ scs. o
łac. axis, ps. *osь ≥ scs. osь `oś`
- pie. *ā ≥ ps. *a ≥ scs. a
łac. Frater, ps. *bratrъ ≥ scs. bratrъ
- pie. *ŭ ≥ ps. *ъ ≥ scs. ъ
lit. sunủs, ps. *synъ ≥ scs. synъ
- pie. *ū ≥ ps. *y ≥ scs. y
W efekcie zamiast dziesięciu praindoeuropejskich samogłosek o różnej długości pojawiło się osiem nowych o zróżnicowanej artykulacji.
Ad. B.
W wyniku tendencji do otwierania sylab spotykamy w ps. następujące zjawiska:
1. zanik wygłosowych spółgłosek
2. monoftongizacja dyftongów i połączeń dyftongicznych
3. metateza
1. Zanik wygłosowych spółgłosek
pie. *ghŏstĭs ≥ ps. *gostь ≥ scs. gostь
pie *dǒmǔs ≥ ps. *domъ
2. Monoftongizacja dyftongów oraz połączeń dyftongicznych
Ponieważ j zamykała sylabę dyftongiczną, dyftongi monoftongizowały się w samogłoski przed sylabami rozpoczynającymi się spółgłoską, a sylaba otwierała się.
W ten sposób a àĕ2, o à ĕ2, i2, a à u, o à u.
Em, en à ę, om, on à ǫ
Goc. Snai|ws, ps. *snĕgъ ≥ scs. snĕgъ
Lit. Kai|na, ps. *cĕna ≥ scs. cĕna
Metateza
W języku scs zaświadczone są wyrazy, w których składzie znajdują się otoczone spółgłoskami połączenia r lub l +samogłoska a lub ĕ (trat, tlat, trĕt, tlĕt, gdzie t oznacza dowolną spółgłoskę).
Gdy zestawimy wyrazy scs z ich późniejszymi odpowiednikami w innych językach słowiańskich (np. polskim czy rosyjskim) od razu zauważalne są pewne prawidłowości.
SCS
JĘZYK POLSKI
JĘZYK ROSYJSKI
krava
krowa
korova
vrana
wrona
vorona
brĕg
brzeg
bereg
Natomiast gdy porównamy analogiczne wyrazy w językach niesłowiańskich (ale indoeuropejskich), to okaże się że połączenia trat, tlat, trĕt, tlĕt są wtórne, ponieważ w językach niesłowiańskich połączenia te przybierają taką postać *talt, *tart, *tert, *telt (a ponieważ taka postać pojawia się w wielu językach różnych rodzin indoeuropejskich, jest pierwotniejsza), np.
Lit. karve `krowa`
Lit. varna `wrona`
Niem. berg `brzeg`
Tak więc w języku pie występowały sylaby zamknięte w tych wyrazach (*korva, *bergъ), które następnie otwarły się zgodnie z dominującą tendencją.
W grupie południowosłowiańskiej (także scs) następowała metateza i wzdłużenie samogłoski: *tort à *trot à *trat; *tolt à *tlat; *tert à trĕt; *tert à *tlĕt
*korva à scs. krava
*bergъ à scs. brĕg
W grupie zachodniosłowiańskiej metateza, ale bez wzdłużania samogłoski: *tort à *trot; *tolt à *tlot; *tert à tret; *telt à *tlet
*korva à krowa
*bergъ à brzeg
W grupie wschodniosłowiańskiej ma miejsce tzw. pełnogłos, czyli reduplikacja samogłoski przed i po r lub l.
*korva à korova
*bergъ à bereg
chocolate-brown