kara za niepowiadomienie o wypadku.pdf

Odpowiedzialność karna za niezawiadomienie...

Robert Widzisz

Odpowiedzialność karna za niezawiadomienie

o wypadku przy pracy

Przepis art. 221 k.k. wprowadza skomplikowaną strukturę normatywną –

obejmuje ona dwie odmiany, w jakich możliwe jest popełnienie czynu zabro-

nionego, a każda z odmian posiada trzy znamiona alternatywne (przestęp-

stwo wieloodmianowe). Pierwsza z odmian dotyczy nie zgłoszenia wypadku

przy pracy, a także nie sporządzenia i nie przedstawienia wymaganej doku-

mentacji wypadku przy pracy. Druga dotyczy analogicznego zachowania

sprawcy, tyle że w odniesieniu do choroby zawodowej.

Takie konstruowanie typu czynu zabronionego musi spotkać się z krytyką

doktryny prawa karnego, gdyż różnice, w szczególności dotyczące zakresu

podmiotowego i elementów strony przedmiotowej, są tak znaczne, iż odmia-

ny te powinny stanowić dwa odrębne typy. Niezawiadomienie (nie sporzą-

dzenie lub nie przedstawienie wymaganej dokumentacji) w odniesieniu do

wypadku przy pracy oraz w odniesieniu do choroby zawodowej, nawet

w sytuacji tożsamości podmiotowej po stronie sprawcy, przy jednoczesnej

tożsamości podmiotowej po stronie poszkodowanego pracownika, winny

stanowić dwa odrębne typy oraz być oceniane w kategorii realnego zbiegu

przestępstw, i to zbiegu różnorodnego, a nie jednorodnego (z uwagi właśnie

na owe istotne różnice). Prawidłowego konstruowania opisu czynów zabro-

nionych domaga się również funkcja wewnętrzna określoności czynu zabro-

nionego 1 .

Dlatego de lege ferenda analizowany przepis powinien mieć następujące

brzmienie:

„Art. 221.

§ 1. Kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego or-

ganu o wypadku przy pracy lub nie sporządza albo nie przedstawia wyma-

ganej dokumentacji, podlega grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze

ograniczenia wolności.

1 Por. A. Z o l l, (w:) K. B u c h a ł a, A. Z o l l, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Kra-

ków 1998, s. 29.

Prokuratura

i Prawo 5, 2007

R. Widzisz

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia

w terminie właściwego organu o chorobie zawodowej albo jej podejrzeniu

lub nie sporządza albo nie przedstawia wymaganej dokumentacji”.

Przy takiej redakcji przepisu postulat jego zwięzłości nie zostałby w zna-

czącym stopniu naruszony, natomiast jego adresaci mieliby pewność, że

wypełniając znamiona zawarte w § 1 i w § 2, popełniają w rzeczywistości

dwa różne przestępstwa.

Warto również w tym miejscu podkreślić, że w przypadku popełnienia

przestępstwa z art. 221 k.k. zawsze wystąpi pokrzywdzony w rozumieniu art.

49 k.p.k. Jest nim nie tylko – jak chce W. Radecki 2 – pracownik, którego

prawo do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

zostaje zagrożone (naruszone), ale także organ uprawniony do otrzymania

określonych, związanych z wypadkiem lub chorobą informacji.

Dodatkowo na wstępie wypadnie również zauważyć, że przepis art. 221

k.k. jest przepisem blankietowym. Ponieważ wypadki przy pracy i choroby

zawodowe to problematyka z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, nie

ulega wątpliwości, jaką materią normatywną należy ów blankiet wypełnić –

punkt odniesienia stanowią przepisy bhp, ale także szeroko rozumiane

ustawodawstwo pracy. Jak zobaczymy, w wysokim stopniu komplikuje to

obraz czynu zabronionego, wprowadzonego analizowaną regulacją.

Przestępstwo z art. 221 k.k. jest indywidualnym przestępstwem skutko-

wym z zaniechania, dlatego stosuje się do niego w pełni reguła wynikająca

z art. 2 k.k.

Refleksje zawarte w niniejszej pracy dotyczą odpowiedzialności karnej

wynikającej z niedopełnienia obowiązku zawiadomienia o wypadku przy

pracy, jest to bowiem zagadnienie, które rodzi najwięcej problemów teore-

tycznych i praktycznych, związanych ze stosowaniem przepisu art. 221 k.k.

II.

Z treści przepisu art. 221 k.k. wynika, że odpowiedzialności karnej podle-

ga ten, kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego orga-

nu o wypadku przy pracy. Konieczne staje się udzielenie odpowiedzi na na-

stępujące pytania: Kto jest obowiązany do zawiadamiania o wypadku przy

pracy? Jaki jest termin i forma wypełnienia ww. obowiązku? O jakich orga-

nach jest mowa w art. 221 k.k.? I wreszcie – jaka jest definicja wypadku przy

W. R a d e c k i, (w:) A. W ą s e k (red.), Kodeks karny. Komentarz, t. I, Warszawa 2004,

s. 1185. Autor jednocześnie zauważa, że przedmiotem ochrony jest „poziom informacji o wy-

padkach przy pracy i chorobach zawodowych, którą (...) powinny dysponować właściwe or-

gany” (s. 1177), co właśnie powoduje, że poszkodowanym jest również organ uprawniony do

otrzymania owych informacji.

Prokuratura

i Prawo 5, 2007

Odpowiedzialność karna za niezawiadomienie...

pracy, a także, czy wszystkie wypadki podlegają obowiązkowi zawiadomie-

nia? Pytania te dotyczą, jak się okazuje, zarówno zakresu podmiotowego,

jak i strony przedmiotowej. Wskazują one ponadto drogę analizy, która moż-

liwa stanie się dopiero po uwzględnieniu materii normatywnej służącej do

wypełnienia analizowanego blankietu.

Podstawowym przepisem, jaki należy uwzględnić jest przepis art. 234 § 2

k.p. Zgodnie z nim pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić

właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbio-

rowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał

wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za

wypadek przy pracy. Schemat konstrukcji normatywnej wynikającej z art.

234 § 2 k.p. można łatwo przedstawić za pomocą poniższej ryciny.

Pracodawca

jest obowi ą zany

zawiadomi ć

wypadku przy

pracy

niezwłocznie

o ś miertelnym,

ci ęż kim lub

zbiorowym

prokuratora

i inspektora

pracy

ka ż dym innym wypadku maj ą cym

zwi ą zek z prac ą , je ż eli mo ż e by ć

uznany za wypadek przy pracy

Ryc. 1. Schemat normatywny art. 234 § 2 k.p.

1. Podmiot zobowiązany – podmiot przestępstwa

Przepis art. 234 § 2 k.p. jest jedynym przepisem, który określa, jaki pod-

miot obowiązany jest zawiadomić o wypadku przy pracy. Podmiotem tym

jest pracodawca, który staje się w ten sposób jednocześnie podmiotem

przestępstwa z art. 221 k.k. Poprzestanie na tym stwierdzeniu jest jednak –

z punktu widzenia praktyki – niewystarczające. Dzieje się tak z uwagi na

skomplikowaną konstrukcję prawną pracodawcy przyjętą przez polskiego

ustawodawcę. Wynika ona z art. 3 k.p. oraz z art. 3 1 k.p. Przepisy te okre-

ślają, kto jest pracodawcą (osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna,

choćby nie posiadała osobowości prawnej, jeżeli zatrudniają pracowników –

art. 3 k.p.), a także to, kto posiada zdolność do podejmowania czynności

w sprawach z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy. W przypadku

Prokuratura

i Prawo 5, 2007

R. Widzisz

pracodawcy będącego jednostką organizacyjną, a także w przypadku pra-

codawcy – osoby fizycznej nie wykonującej osobiście czynności w sprawach

z zakresu prawa pracy, czynności te podejmuje osoba (organ) zarządzająca

albo inna wyznaczona do tego osoba (art. 3 1 k.p.) 3 .

Jeżeli pracodawcą jest osoba fizyczna osobiście wykonująca wszystkie

czynności z zakresu prawa pracy sprawa jest prosta – jest ona podmiotem

zdatnym do ponoszenia odpowiedzialności karnej z art. 221 k.k.

Inaczej ma się rzecz w przypadku pracodawców o skomplikowanej

strukturze personalnej. W danej jednostce organizacyjnej może zaistnieć np.

sytuacja, że praca pracownika, który uległ wypadkowi, nadzorowana jest

kolejno przez brygadzistę, kierownika zmiany, dyrektora zakładu. Oprócz

tego w strukturze personalnej danego pracodawcy może występować dy-

rektor ds. personalnych, dyrektor marketingu, dyrektor innego zakładu pro-

dukcyjnego, prezes zarządu itd. (podobna sytuacja może zaistnieć u praco-

dawcy – osoby fizycznej nie wykonującej osobiście czynności w sprawach

z zakresu prawa pracy).

Powstaje pytanie, kogo spośród tych osób powinien w praktyce oskarżyć

prokurator o popełnienie przestępstwa z art. 221 k.k.?

Wobec wielości podmiotów, które posiadają status prawny pracodawcy

w rozumieniu art. 3 1 k.p. w zw. z art. 3 k.p., konieczne staje się eliminowanie

spośród nich tych, które nie posiadają pewnej koniecznej cechy. Podmiot

zdatny do ponoszenia odpowiedzialności karnej z art. 221 k.k. musi bowiem

nie tylko posiadać status prawny pracodawcy „w ogóle” w danej strukturze

personalnej, ale musi posiadać choćby ogólne zwierzchnictwo w zakresie

bhp nad pracownikiem, który uległ wypadkowi przy pracy (ogólne obowiązki

w tym zakresie). Dzieje się tak dlatego, że odpowiedzialność ma zawsze

charakter wtórny względem obowiązku. Jeżeli np. osoba prawna prowadzi

dwa zakłady produkcyjne, to dyrektor zakładu innego, niż ten, w którym za-

trudniony jest poszkodowany pracownik, nie ma względem poszkodowanego

żadnych obowiązków z zakresu bhp. Nie ma więc również obowiązku za-

wiadamiać o wypadku, któremu poszkodowany uległ. Inaczej mówiąc, osoba

odpowiedzialna musi posiadać status prawny pracodawcy skonkretyzowany

względem pracownika, który uległ wypadkowi.

Każda sytuacja faktyczna wymaga odrębnej analizy, często z zakresu

podmiotowego przestępstwa z art. 221 k.k. wykluczeni zostaną z wyżej wy-

mienionych względów np. dyrektorzy marketingu, dyrektorzy ds. finanso-

wych itp. Możliwa jest również sytuacja, w której wystąpi wielość sprawców

Na temat konstrukcji prawnej pracodawcy i jej znaczenia dla odpowiedzialności karnej za

przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową zob. R. W i d z i s z,

Odpowiedzialność za naruszenie bezpieczeństwa i higieny pracy w świetle art. 220 kodeksu

karnego, Prok. i Pr. 2005, nr 4.

Prokuratura

i Prawo 5, 2007

Odpowiedzialność karna za niezawiadomienie...

(w szczególności w konfiguracji sprawstwa polecającego), co podlega ogól-

nym regułom kodeksowym.

Dodatkowo osoba wchodząca w skład struktury personalnej danego pra-

codawcy (w rozumieniu art. 3 1 k.p. w zw. z art. 3 k.p.) musi posiadać jeszcze

jedną dodatkową cechę, aby mogła ponieść odpowiedzialność karną z art.

221 k.k. Musi posiadać kompetencję do dokonywania czynności w sprawach

z zakresu prawa pracy „na zewnątrz” struktury personalnej danego praco-

dawcy. Jeżeli np. brygadzista kieruje grupą pracowników w trakcie pracy,

decyduje, kto i kiedy otrzyma urlop wypoczynkowy itp., to posiada w tym

zakresie status prawny pracodawcy po myśli przywołanych wyżej przepisów

Kodeksu pracy. Jeżeli jednak nie posiada kompetencji do dokonywania

czynności w sprawach z zakresu prawa pracy „na zewnątrz”, a więc nie po-

siada kompetencji do reprezentowania pracodawcy, nie poniesie odpowie-

dzialności karnej z art. 221 k.k. Dzieje się tak dlatego, że obowiązek zawia-

damiania o wypadku przy pracy jest pierwotnie obowiązkiem z zakresu pra-

wa pracy (art. 234 § 2 k.p.) i skierowany jest do osób posiadających kom-

petencje do reprezentowania pracodawcy względem podmiotów zewnętrz-

nych. Dopiero w dalszej kolejności obowiązek ten „wzmocniony” jest normą

sankcjonowaną dekodowaną z przepisu art. 221 k.k. (sprzężoną z normą

sankcjonującą). Owe kompetencje do reprezentowania pracodawcy „na ze-

wnątrz” mogą wynikać z formalnego, jak i nieformalnego (faktycznego) ich

podziału.

W sytuacji gdy jedna z osób posiadających status prawny pracodawcy

zawiadomiła o wypadku właściwe organy, pozostali w razie niezawiadomie-

nia nie poniosą odpowiedzialności z art. 221 k.k., ponieważ nie posiadają już

obowiązku w tym zakresie (obowiązek w rozumieniu art. 234 § 2 k.p. został

spełniony). Tymczasem po myśli art. 221 k.k. odpowiedzialności podlega

ten, kto nie zawiadomił o wypadku „wbrew obowiązkowi”. Ponadto niezawia-

domienie przez pozostałe osoby nie może w tej sytuacji naruszyć przed-

miotu ochrony art. 221 k.k.

Oczywiście wykluczone jest stwierdzenie, że w strukturze personalnej

danego pracodawcy w ogóle brak jest osoby obowiązanej do zawiadomienia

o wypadku.

2. Zawiadomienie o wypadku

Termin do zawiadomienia o wypadku przy pracy został określony w art.

234 § 2 k.p. nieostrym zwrotem „niezwłocznie”. Zwrot ten, wchodząc do

kompletu znamion przestępstwa z art. 221 k.k., stanowi znamię ocenne. Jak

zauważa W. Radecki „znamię niezwłocznie to tyle co «bez nieuzasadnionej

zwłoki», jeżeli zatem zwłoka była uzasadniona, spóźnione zawiadomienie

Prokuratura

i Prawo 5, 2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: