CO TO JEST UZALEŻNIENIE?

Uzależnienie od substancji jest to psychiczny, a niekiedy fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancją, charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania leku w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jego wpływu na psychikę, a niekiedy aby uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi leku. Tolerancja może wystąpić, ale nie musi. Osoba może być uzależniona od więcej niż jednej substancji".

Z pojęciem uzależnienia od substancji psychoaktywnej związane są takie pojęcia jak: zależność psychiczna, zależność fizyczna i tolerancja.

Zależność Psychiczna to potrzeba, pragnienie przyjmowania danej substancji. Pragnienie może mieć charakter przymusu i często jest najsilniejszym czynnikiem prowadzącym do powtórnego przyjmowania substancji psychoaktywnych.

Zależność fizyczna to wynik adaptacji ośrodkowego układu nerwowego do danej substancji psychoaktywnej. Nagłe jej odstawienie wywołuje wystąpienie zespołu abstynencyjnego (zespołu odstawienia), będącego grupą objawów o zmiennym przebiegu i nasileniu. Pojawienie się objawów i przebieg zespołu abstynencyjnego są ograniczone w czasie i zależą od typu substancji psychoaktywnej oraz dawki stosowanej bezpośrednio przed zaniechaniem lub ograniczeniem przyjmowania środka.

Tolerancja polega na tym, że w celu uzyskania tych samych efektów konieczne jest zwiększenie przyjmowanej dawki.

Tolerancja krzyżowa polega na powstaniu tolerancji w stosunku do pokrewnego typu substancji psychoaktywnej, na przykład heroina wykazuje tolerancję krzyżową w stosunku do morfiny, alkohol w stosunku do barbituranów i benzodiazepin.

OPIOIDY (OPIATY) F.11

Do opioidów zaliczamy substancje uzyskiwane z przetworów maku lekarskiego oraz syntetyczne środki przeciwbólowe, uznawane za narkotyki, działające na receptor opioidowy: opium, morfina, papaweryna, kodeina, heroina (w tym kompot, makiwara, „zielone”; mleczko makowe)

Działanie ogólne

Opioidy działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy: przeciwbólowo, zmniejszają lęk i depresję towarzyszące bólowi, dają uczucie wewnętrznego spokoju, niekiedy euforii. Powodują szybkie narastanie zależności fizycznej, psychicznej oraz powstawanie tolerancji. Po osiągnięciu wysokiej tolerancji doznania euforyczne zmniejszają się - wówczas opioidy przyjmowane są w celu uniknięcia objawów abstynencyjnych i głodu psychicznego.

Formy występowania i sposoby przyjmowania

Opioidy mogą być przyjmowane doustnie, dożylnio (najintensywniejsze stany euforii), domięśniowo, podskórnie, palone, wciągane przez nos.

Skutki jednorazowego przyjęcia

·        euforia (błogostan),

·        zmniejszenie uczucia głodu, bólu i potrzeb seksualnych,

·        nudności i wymioty,

·        niepokój ruchowy lub spowolnienie psychoruchowe i senność (podsypianie),

·        subiektywne odczuwanie ciepła przy niewielkim obniżeniu temperatury ciała

Wyżej wymienione objawy cofają się po kilku godzinach, czasami po kilku dniach.

OPIOIDY (OPIATY) F.11

Przewlekłe przyjmowanie

·        wyniszczenie,

·        uszkodzenie narządów miąższowych, 

·        przewlekłe zaparcia,

·        zaburzenia hormonalne, menstruacji, 

·        zaawansowana próchnica zębów, 

·        zmiany zapalne skóry,

·        zanik żył powierzchniowych.

·        ryzyko zakażeń bakteriami (posocznica bywa częstą przyczyną śmierci), wirusami (zapalenia wątroby typu B, HIV) oraz na przedawkowanie opioidów.

Pacjenci przyjmujący przewlekle wysokie dawki są tuż po zażyciu środka spowolniali lub podsypiający, trudno z nimi nawiązać kontakt, poruszają się z trudem, niezdarnie, często doznają urazów. Znacznie pogarsza ich funkcjonowanie częste łączenie opioidów z innymi substancjami psychoaktywnymi (alkohol, leki nasenne, amfetaminy). Poza negatywnymi konsekwencjami somatycznymi przewlekłe przyjmowanie opioidów powoduje znaczne upośledzenie funkcjonowania psychicznego i społecznego.

Zespół abstynencyjny

Odstawienie przewlekłego przyjmowania opioidów powoduje głód fizyczny i psychiczny. Występują wówczas następujące objawy:

·        "gęsia skórka",

·        łzawienie oczu, wysięk z nosa, ziewanie, kichanie,

·        rozszerzenie źrenic,

·        nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka,

·        dolegliwości bólowe, zwłaszcza kończyn dolnych i kręgosłupa,

·        zaburzenia snu,

·        zmiany nastroju - od przygnębienia, apatii do drażliwości i napadów złości,

·        głód psychiczny narkotyku - poszukiwanie i dążenie do zdobycia opioidów.

Zespół abstynencyjny rozwija się w ciągu 8-12 godzin po przyjęciu ostatniej dawki środka, w 2-4 dobie osiąga szczyt, po czym dolegliwości stopniowo ustępują. Średnio nasilony zespół abstynencyjny trwa 7-10 dni.

KONOPIE INDYJSKIE F.12

Zawierają one kilkadziesiąt aktywnych biologicznie substancji, z których najważniejszymi są tetrahydrokannabinole (THC).

Działanie ogólne

Konopie indyjskie uzyskały nazwę "narkotyku rekreacyjnego". Doznania wynikłe z przyjęcia THC zależą od cech osobowości, wielkości dawki, drogi przyjęcia, stanu emocjonalnego w momencie przyjęcia, obecności innych ludzi oraz - bardzo często - od współdziałania tej substancji z innymi, np. z alkoholem. (dla wzmocnienia działania euforyzującego).

Przetwory konopi indyjskich używa się w celu intensyfikowania przyjemności. Wywołują one uczucie euforii. Konopie powodują wystąpienie przede wszystkim zależności psychicznej. Zależność fizyczna jest słaba. Większość prac eksperymentalnych wykazuje wzrost tolerancji, ale niektóre zawierają informacje o tzw. tolerancji odwrotnej, to znaczy, że przy systematycznym przyjmowaniu THC dochodzi do nadwrażliwości na ten związek.

Formy występowania i sposoby przyjmowania

Marihuana jest mieszaniną suchych liści i kwiatostanów żeńskich.

Haszysz jest żywicą z kwiatostanów żeńskich, które miesza się z kwitnącymi szczytami i pędami roślin żeńskich (większa zawartość THC niż w marihuanie)

Olej haszyszowy jest wyciągiem z konopi i zawiera aż 70% THC.

Skutki jednorazowego przyjęcia

Powszechnie uważa się, ze działanie THC zależy od przyjętej dawki. Przy dawce do 3 mg nie stwierdza się efektów subiektywnych, przy dawce 3-30 mg występują objawy euforii, powyżej 30 mg mogą wystąpić objawy dysforii i omamy.

Wyróżnia się następujące fazy działania THC, między którymi występują okresy uspokojenia i "wyciszenia psychicznego":

·        faza dobrego samopoczucia z wielomównością, napadami śmiechu

·        faza nadwrażliwości zmysłowej, zwłaszcza słuchu i wzroku z zaburzeniami poczucia czasu i przestrzeni, niekiedy napadami ostrego lęku, zmiana percepcji czasu i odległości, zmiana obrazu ciała,

·        faza ekstatyczna,

·        faza snu i przebudzenia.

Objawy działania THC utrzymują się do 48 godzin. Metabolity THC - do kilku miesięcy.

KONOPIE INDYJSKIE F.12

Przewlekłe przyjmowanie

Używający THC są w znacznie większym stopniu narażeni na urazy (wypadki w pracy, komunikacyjne) z powodu obniżonej sprawności psychofizycznej.

U niektórych osób pojawiają się zaburzenia psychiczne najczęściej w postaci ostrych napadów lęku, któremu towarzyszy poczucie umierania, „utraty zmysłów”. Zjawisko „flashbacks”, czyli nawrotów objawów psychotycznych utrzymujących się od kilku sekund do kilku minut: omamy wzrokowe, którym towarzyszą napady lęku, zaburzenia percepcji czasu i doznań zmysłowych, występuje wyłącznie w okresach abstynencji i mija samoistnie.

Przewlekłe, wieloletnie przyjmowanie konopi indyjskich powoduje zaburzenia snu, wychudzenie, przewlekłe zapalenie krtani i oskrzeli, spadek ogólnej aktywności, apatia (osłabienie woli, bezczynność, zobojętnienie uczuciowe, ograniczenie kontaktów z ludźmi), spadek zainteresowań, ogólnej aktywności, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, trudności w przyswajaniu nowych wiadomości i rozwiązywaniu problemów, osłabienie zachowań intuicyjnych.

Zespół abstynencyjny

Zależność fizyczna jest słabo wyrażona. Po odstawieniu konopi mogą wystąpić zaburzenia snu, drażliwość, lęk, spadek łaknienia, wzmożona potliwość, dolegliwości gastryczne, niewielki wzrost temperatury ciała, dreszcze. Występuje natomiast głód psychiczny narkotyku.

Stwierdzone objawy, oprócz bezsenności, ustępują po kilku dniach

Część badaczy uważa, że THC mogą być czynnikiem wyzwalającym "ukryte psychozy".

SUBSTANCJE USPOKAJAJĄCE I NASENNE F.13

(benzodiazepiny i barbiturany)

Działanie ogólne

Leki nasenne - Barbiurany działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Zależnie od dawki - działają uspokajająco, nasennie, przeciwlękowo, przeciwbólowo, przeciwdrgawkowo. Powodują zależność psychiczną, fizyczną, wzrost tolerancji oraz tolerancję krzyżową, np. z alkoholem i opiatamni. Są nadużywane ze względu na ich działanie tłumiąco-uspokajające. Dają wiele objawów niepożądanych, stwarzają możliwość łatwego przedawkowania. Mają duży potencjał uzależniający.

Leki uspokajające – pochodne benzodiazepin powodują zależność psychiczną, fizyczną, obserwuje się zjawisko tolerancji i tolerancję krzyżową z alkoholem i opiatami. Mają właściwości przeciwlękowe, uspokajające, przeciwdrgawkowe, nasenne i zwiotczające mięśnie.

Formy występowania i sposoby przyjmowania

Leki nasenne i uspokajające są produkowane legalnie przez przemysł farmaceutyczny w postaci tabletek, czopków oraz płynów do iniekcji domięśniowych i dożylnych.

Skutki jednorazowego przyjęcia

Benzodiazepiny. Skutki jednorazowego zażycia są zależne od profilu farmakologicznego działania leku. Może dominować działanie uspokajające lub też nasenne. Zażycie jednorazowej terapeutycznej dawki powoduje:

·        uspokojenie,

·        złagodzenie lęku,

·        relaksację,

·        obniżenie napięcia mięśni szkieletowych,

·        wpływ przeciwdrgawkowy,

·        niekiedy uczucie euforii,

·        osłabienie pamięci,

Niektóre osoby reagują paradoksalnie na tę grupę leków - przeżywają niepokój lub stają się agresywne.

SUBSTANCJE USPOKAJAJĄCE I NASENNE F.13

Przewlekłe przyjmowanie

Przewlekłe przyjmowanie barbituranów i/lub benzodiazepin, nawet w dawkach farmaceutycznych, może prowadzić do uzależnienia - niezależnie od celu, w jakim leki te były przyjmowane. Dochodzi dość szybko do konieczności przyjmowania coraz większych dawek.

Benzodiazepiny. Zaburzenia nastroju (okresy drażliwości, smutku), senność, apatia, zaburzenia pamięci i koncentracji, spadek zainteresowań oraz zmniejszenie ogólnej sprawności intelektualnej mogą pojawiać się już po kilku miesiącach systematycznego przyjmowania benzodiazepin. Często dołączają się w różnym nasileniu dolegliwości somatyczne, takie jak: zaburzenia koordynacji ruchowej, osłabienie siły mięśniowej, drżenia kończyn, zawroty głowy.

Prawdopodobieństwo uzależnienia od benzodiazepin/barbituranów można ustalić na podstawie następujących objawów: spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia koordynacji ruchowej, zamazana mowa, zasinienia (po krwiakach), głównie na kończynach, brak zapachu alkoholu z ust.

Zespół abstynencyjny

Benzodiazepiny. Zespół abstynencyjny w przypadku odstawienia benzodiazepin ma zdecydowanie lżejszy przebieg w porównaniu z zespołem abstynencyjnym barbituranowym. Objawy mogą pojawiać się już po miesięcznym stosowaniu benzodiazepin i występują w okresie 1-10 dni po ich odstawieniu, a utrzymują się do 15 dni. Są to:

·        zaburzenia nastroju, lęk, niepokój, drażliwość, dysforia, apatia,

·        zaburzenia pamięci, koncentracji uwagi, bóle głowy,

·        nudności, wymioty, wzmożona męczliwość,

·        spadek łaknienia, utrata ciężaru ciała,

·        drżenie mięśniowe, wzrost napięcia mięśniowego,

·        podwójne widzenie,

·        nadwrażliwość na hałas, dotyk, zapachy,

·        mrowienie, palenie skóry,

·        zaburzenia snu, bezsenność, koszmarne sny,

·        napady drgawkowe, zaburzenia świadomości (majaczenia), objawy psychotyczne: depersonalizacja, derealizacja, urojenia, iluzje, omamy (rzadko).

KOKAINA F.14

Działanie ogólne

Kokaina to środek silnie pobudzający ośrodkowy układ nerwowy - wywołuje euforię pobudzenie ruchowe i seksualne, obniża łaknienie. Powoduje uzależnienie psychiczne. Zależność fizyczna jest bardzo słaba - niektórzy badacze wręcz negują fakt jej występowania. Zjawisko tolerancji też jest kontrowersyjne - część użytkowników przyjmuje stałą dobową dawkę kokainy nie doznając spadku euforii.

Formy występowania i sposoby przyjmowania

W celach niemedycznych podawana jest dożylnie, do nosa, palona, rzadziej doodbytniczo, dopochwowo.

Skutki jednorazowego przyjęcia

Po zażyciu kokainy, przy dawce umiarkowanej, pojawiają się objawy:

·        euforia z uczuciem ustąpienia zmęczenia fizycznego i psychicznego, jasność myślenia i wyostrzenie spostrzegania,

·        wzmożona samoocena i pewność siebie,

·        przyspieszenie wykonywania zadań fizycznych i intelektualnych (w stosunku do prostych aktywności),

·        brak potrzeby snu, ogólny wzrost aktywności.

·        potrzeba kontaktu emocjonalnego z ludźmi, zmniejszenie lęku społecznego,

·        pobudzenie seksualne, któremu mogą towarzyszyć akty agresji seksualnej,

Po dawce jednorazowo przyjętej dożylnie euforia trwa do 30 minut (rzadko kilka godzin), po paleniu (crack) - kilkadziesiąt sekund do kilku minut.

Przewlekłe przyjmowanie

W przebiegu uzależnienia od kokainy występują objawy psychotyczne, w których dominują

·        zaburzenia nastroju, stany lękowe, urojenia prześladowcze,

·        omamy wzrokowe i słuchowe, majaczenia (u uzależnionych i nie)

·        niekiedy pseudoomamy cenestetyczne ("robaczki pod skórą"),

·        zaburzenia snu, zaburzenia koncentracji uwagi,

·        napady drgawkowe, zaburzenia krążenia (zawały serca, mózgu)

·        przemiennie brak i wzrost łaknienia, wyniszczenie

KOKAINA F.14

Zespół abstynencyjny

Zespół abstynencyjny jest mało charakterystyczny. Dominują:

·        lęk,

·        obniżenie nastroju,

·        głód kokainy

·        bezsenność, a następnie zwiększona potrzeba snu,

·        znużenie, zmęczenie

·        depresja i towarzyszący jej niepokój ruchowy.

·        anhedonia

Wszystkie te objawy mogą prowadzić do prób samobójczych. Trwają do ok. 10 dni. Anhedonia, lęk, drażliwość utrzymują się przez wiele tygodni.

Ostre zatrucie

Objawy ostrego zatrucia występują w ciągu kilkudziesięciu  minut od przyjęcia zbyt dużej dawki kokainy i są to:

·        silny lęk,

·        urojenia, omamy,

·        wybitnie nasilone pobudzenie ruchowe (do miotania się),

·        zaburzenia świadomości (od przymglenia, przez majaczenie do śpiączki),

·        drżenia mięśn...