Jerzy Mellibruda „Pułapka nie wybaczonej krzywdy”
1. Poczucie krzywdy – wstępny opis zjawiska
- to jedno z podstawowych doświadczeń osobistych
- kojarzy się z poczuciem rozżalenia, niezasłużonej przykrości i niesprawiedliwości, związanym np. z podziałem dóbr materialnych lub emocjonalnych, albo z poczuciem zawodu wobec nie spełnionych oczekiwań
- są syt gdy krzywda nie wpływa na życie, i mimo iż pozostaje w pamięci, ulega asymilacji i włączeniu do całości bagażu doświadczeń życiowych (dzieje się tak w wyniku upływu czasu i późniejszych przyjemnych i konstruktywnych doświadczeń); czasem może jednak pozostawić głębokie destruktywne ślady w psychice i mieć negat. wpływ na życie; często nie jesteśmy tego świadomi – wspomnienie krzywdy może ulec zatarciu i uaktywnić się dopiero w sprzyjających okolicznościach; to właśnie zjawisko, kiedy krzywda wpływa przez wiele lat na myśli i działania czł oraz na jego uczucia, nazywamy pułapką nie wybaczonej krzywdy, jest ona skutkiem takiego doświadczania poczucia krzywdy, kt utrwalił się w strukturze osobowości czł
- wokół poczucia krzywdy może ukształtować się specyficzna formacja psychiczna, bolesna pułapka zamykająca czł. na wiele lat
- nie zawsze ten kto krzywdzi łamie prawo lub zasady etyczne (ale przeważnie tak jest); czasem os ma subiektywne poczucie krzywdy
- poczucie krzywdy jest złożonym stanem psychicznym; składa się z kilku elementów, kt wzajemnie się dopełniają i tworzą zwartą całość; szczególnie negatywnie wpływa na życie gdy jest uczuciem długotrwałym
- 3 perspektywy, z kt można postrzegać i analizować psychiczne funkcjonowanie czł:
· czł jako istota przeżywająca różnorodne uczucia; zdolność do przeżywania uczuć to jeden z warunków zdrowia psychicznego à w syt krzywdy życie uczuciowe czł zostaje zdominowane przez cierpienie i napięcie trudne do zniesienia, pojawia się potrzeba jakiejś formy obrony i poradzenia sobie z bólem
· czł jako istota, kt poszukuje mocy osobistej i pragnie jej używać; jest to związ z jedną z podstawowych potrzeb czł - możliwością działania i wywierania wpływu na otaczający świat i samego siebie à w syt krzywdy czł w drastyczny sposób zostaje pozbawiony możliwości zaspokojenia tej potrzeby, traci zdolność wywierania wpływu na swoją sytuację i obrony przed zagrożeniem; pojawia się poczucie bezsilności, bezbronności wobec cierpienia i towarzyszącego mu zagrożenia
· czł pragnie posiadać pewien trwały układ odniesienia, wyraźny i zrozumiały obraz własnego życia, tworzący podstawę porządku i bezpieczeństwa osobistego; dzięki temu czł zyskuje subiektywne poczucie kontroli nad swoim życiem przynajmniej częściowo może przewidzieć jego bieg à syt krzywdy burzy ten porządek i niszczy ważne elem. obrazu życia czł; może np. nastąpić naruszenie porządku fizycznego ( brutalna kara dla małego dziecka => naruszone poczucie integranosci cielesnej i zagrozenie unicestwienia) lub porządku psychicznej tożsamości (gdy naruszone są elem. obrazu Ja i związków ze znaczącymi osobami => upadek zasad moralnych i wartości społ)
- poczucie krzywdy powstaje gdy w doświadczeniu jedn łączą się 3 ważne zjawiska: cierpienie, poczucie bezsilności i wrażenie burzenia się ustalonego porządku osobistego
2. Źródła krzywd trudnych do wybaczenia
- rany psychiczne à powstają gdy czł poddany jest wpływowi brutalnych działań lub dramat. wydarzeń uderzających w podstawy jego bezpieczeństwa i integralności psych lub fiz.; to często skutek gwałtów, napadów, brutalnie wymierzanych kar; często są to losowe straty osób bliskich, zdrady os znaczących lub ciosy wymierzane podczas kłótni os żyjących w trwałych związkach – nikt nie rani tak jak kochana os;
- życie w opresji à życie pod naciskiem okoliczności zagrażających bezpieczeństwu osobistemu i uniemożliwiających zaspokajanie ważnych potrzeb; czasem jest to syt systematycznego znęcania się lub dręczenia wynikająca z jawnej wrogości lub z patologii;
trudniejsze do rozpoznania są krzywdzące okoliczności występ w syt nie naruszających praw, ale czasem równie mocno dotkliwych, należą do nich syt powstające w autorytarnych systemach wychowawczych, w kt surowość i dyscyplina maskują okrutne i uszkadzające psychicznie formy oddziaływań wychowawczych; często os z takich środowisk nie mają poczucia krzywdy bo wówczas nie pojawia się u nich świadomość, że są traktowane niesprawiedliwie, nienormalnie
- czł doznaje krzywd w każdym okresie swego życia ale szczególnie często w dzieciństwie; dziecko jest bezbronne i ma bardzie plastyczną strukturę życia psychicznego, co potęguje efekty czynników krzywdzących i sprzyja powstawaniu trwalszego zapisu ich skutków; bezbronność i brak środków zaradczych czyni dziecko bardziej podatnym na doznanie poczucia krzywdy
- patologia rodzinna, znęcanie się nad dziećmi itp. występ nie tylko u os z marginesu społ.!!!
- niektóre sposoby radzenia sobie z krzywdą są czasem bardziej szkodliwe niż zagrożenie, przed kt miały bronić i one właśnie tworzą pułapki
3. Krzywda i przebaczenie w różnych tradycjach kulturowych
- tradycja chrześcijańska à tu cierpienie jest nieodłącznym elem bytu i służy nawróceniu, zbawieniu; tezie tej towarzyszy obietnica, że skrzywdzeni i poniżeni będą wywyższeni i nagrodzeni; postulat wybaczania krzywd! – wybaczanie to nie tylko cnota ale i obowiązek chrześcijański; presja moralna i religijna skłaniająca do wybaczania; pod warunkiem , że czł ma poczucie więzi z ważnym źródłem oparcia, nie straci go oraz nie przestanie wierzyć, iż jego męka ma głębszy sens i znaczenie w trwałym i wartościowym porządku jego świata i życia
- tradycja rewolucyjna à podmiot doznający krzywd to nie jednostka lecz cała warstwa lub klasa społ; cierpienie i krzywda ludu to coś poniżającego i wymagającego bezpośredniego działania, kt usunie źródło krzywd; celem jest wzbudzenie gniewu i skierowanie go przeciw wrogom, odrzuca się tu bierną postawę; odmowa przebaczenia dla krzywdzicieli, kt należy się zemsta i kara (są one symbolami nadchodzącego nowego porządku); przebaczanie jako oznaka słabości; tu budowanie nowego porządku tłumaczy używanie przemocy, co uruchamia następny cykl przekazywania dalej krzywdy i cierpienia
- tradycja wschodnia à główne źródło ludzkich cierpień to nadmierne przywiązanie, a nawet uzależnienie od własnych wyobrażeń, wizji i sądów na temat tego jaki jest i jaki powinien być czł, inni, życie i cały świat; cierpimy bo jesteśmy nałogowo przywiązani do obrazu własnego Ja i własnej pozycji w świecie; jeśli ktoś potrafi się uwolnić od tych przywiązań, jeśli uzyska bezpośredni kontakt z rzeczywistością wszechświata to wówczas może odczuwać błogostan określany jako satori, oświecenie czy nirwana i jest zabezpieczony przed doznawaniem poczucia krzywdy
- wzorce kulturowe tylko w niewielkim stopniu określają sposób przeżywania poczucia krzywdy oraz gotowość do wybaczania, decydującą rolę odgrywa osobiste doświadczenie i indywidualne poszukiwania wyjścia z pułapki nie wybaczonej krzywdy
4. O utrwalaniu się poczucia krzywdy
- okoliczności i syt zew mogą potęgować lub osłabiać świadomość i znaczenie różnych problemów wew drzemiących w wewnętrznym świecie poszczególnych os
- wiele os, kt doznały w dzieciństwie krzywdy nie chce się pogodzić z aktualnym i bolesnym poczuciem bezsilności i niesprawiedliwości i tym trudniej przychodzi im uzyskiwanie zdolności do przebaczenia dawnym krzywdzicielom
- co powoduje utrwalenie się śladu poczucia krzywdy osobistej?
· do pułapki... prowadzi wiele różnych dróg i nie można wskazać jednego czynnika
· 1 ważnym procesem sprzyjającym utrwalaniu się poczucia krzywdy jest nawarstwienie się różnych form tłumienia i powstrzymywania bolesnych uczuć związ z krzywdzącymi okolicznościami, przynosi to doraźne korzyści (chroni przed cierpieniem) więc ludzie przyzwyczajają się do takiego sposobu radzenia sobie; poza tym tamowanie uczuć spowodowane jest często zew przyczynami; w wyniku tłumienia uczuć powstaje węzeł emocjonalny (zamrożone uczucia) zniekształcający życie uczuciowe czł; jest on nieświadomy co utrudnia rozładowanie tych uczuć
· 2 źródło – z bolesnej utraty posiadanej uprzednio mocy (możliwości wywierania wpływu na otoczenie) lub z chronicznego deficytu w tym zakresie wyłania się zwątpienie, niewiara, niepokój dot wew zasobów (osobistej energii), kt może być używana do wywierania wpływu; to stan psych niemocy, impotencji; czł towarzyszy stała obawa przed doświadczeniem bezsilności w obliczu przeszkód, nie może się uwolnić od poczucia podatności na skrzywdzenie, brak mu podstawowego zaufania co do przyszłego biegu zdarzeń; energia czł koncentruje się wokół obrony przed utratą mocy i nie można jej już spożytkować do osiągania pozyt celów
· 3 źródło – uszkodzenia obrazu własnej osoby i jej miejsca w świecie spowodowane zburzeniem fundamentów, na których opierało się poczucie stabilności i bezpieczeństwa osoby skrzywdzonej; przemoc, zaniedbywanie itp. jako czynniki kształtujące destruktywny sposób myślenia o sobie i własnym życiu à wiara w to, że nie zasługuje się na miłość, szacunek, dobra materialne, pomoc; czł dostosowuje swój obraz życia do zrujnowanego krzywdą porządku osobistego po to by uniknąć dysonansu; czł wierzy w to co mówi o nim os krzywdząca, wierzy w to że zasługuje na takie traktowanie
ZAPIS DOŚWIADCZENIA KRZYWDY
5. Między znieczuleniem a nadwrażliwością (wzorce reagowania powstające wokół poczucia cierpienia)
- syt skrzywdzenia tworzy szczególnie sprzyjające okoliczności do ukształtowania się specyficznej struktury reagowania emocjonalnego, kt można nazwać blizną emocjonalną lub skurczem emocjonalnym; utrwalenie się takiej struktury powoduje deformację życia emocjonalnego; deformacja ta przybiera głównie 2 formy:
· globalne znieczulenie emocjonalne à ogólne zmniejszenie intensywności i różnorodności przeżywanych uczuć; uruchomiony zostaje proces „zamrażania” doznań emocjonalnych, co pozwala obniżyć intensywność doznawanego cierpienia, ale niestety rozciąga się też na inne rodzaje uczuć; pojawia się zobojętnienie, odrętwienie, kt jest bardzo negatywnym i trudnym do zniesienia stanem, pociąga za sobą zmniejszenie bogactwa i sensu życia; przytłumione i słabo zróżnicowane odczuwanie własnych stanów emocjonalnych utrudnia prawidłową orientację w znaczeniu i ważności różnych syt osobistych (orientacja opiera się tylko na rozważaniach intelektualnych)
· pobudzenie emocjonalne; nadwrażliwość à słabe bodźce wzbudzają reakcje, wszelkie kontakty z rzeczywistością stają się drażniąco bolesne; we wszystkich syt widoczne bolesne „podrażnienie”, kt powoduje stałe zniekształcenie barwy i jakości doznawanych stanów emocjon i utrudnia orientację w sprawach życiowych, kt są związ z przeżywaniem uczuć; trudno odróżnić poszczególne rodzaje uczuć
- 2 ww wzorce tworzą podstawowe warianty, w kt utrwala się zapis emocjonalnego aspektu poczucia krzywdy; wzorce mogą się przeplatać
6. Między dążeniem do mocy a używaniem słabości (wzorce reagowania powstające wokół poczica bezsilności)
- doświadczanie krzywdy (a tym samym poczucia bezsilności) wywołuje szczególne napięcie i koncentrację psychiczną wokół pragnień i postaw związ z możliwością działania i wywierania wpływu; czł staje się szczególnie wrażliwy na syt związ z używaniem siły i powstaje w nim gotowość do krańcowych odmian postępowania związanych z wywieraniem wpływu, są to:
· uporczywe dążenie do mocy, poczucia siły à może utrwalić się jako dominująca form orientacji osobistej i kształtować różne rodzaje ludzkiej aktywności; czł stara się uzyskać w różnego rodzaju syt mażliwie jak największy wpływ i kontrolę nad sobą i otoczeniem; może prowadzić do prób podporządkowywania a nawet zniewolenia ludzi; możliwość paowania nad innymi pozwala uniknąć syt, w kt czł ponownie mógłby przeżywać poczucie bezsilności; jednak nawet udane próby zapanowania nad innymi nie przynoszą ulgi bo czł cały czas obawia się że wyrządzona mu kiedyś krzywda może się powtórzyć; szczególnie ważną odmianą dążenia do mocy są różne formy przemocy wobec innych os (krzywda jest przekazywana innym w formie przemocy dokonywanej przez byłe ofiary, często z pokolenia na pokolenie)
· unikanie przejawów osobistej siły i wycofywanie się z prób wywierania bezpośredniego wpływu na swoją syt i otoczenie à os zanurzona na stałe w poczuciu własnej słabości; zachowuje się tak by nie ryzykować możliwości porażki; taka orientacja życiowa jako źródło udręki i poczucia bezsensu życia, os czuje się bezradna, zdana na kaprysy losu i innych ludzi; os, kt używają takiej strategii wykorzystują własną słabość w celu skrytego i pośredniego zaspakajania niektórych potzreb osobistych (ludziom słabszym pomaga się!) - utrwaliła się pozycja bezsilnej i skrzywdzonej istoty, ale równoczesnie powstało oczekiwanie, ze za swą krzywdę otrzyma się zadośćuczynienie od świata zew; czasem os manipuluje innymi, wzmaga u nich poczucie winy i moralnej powinności aby szybciej osiągnąć swój cel
- oba powyższe wzorce tworzą najbardzie typowe struktury psych, w kt trwale zapisało się doświadczenie bezsilności związ z poczuciem krzywdy; wzorce mogą współwystępować (na zew czł twardy, nieugięty a w środku słaby i domagający się pomcy)
7. Między dogmatycznym myśleniem a chaosem (wzorce reagowania powstające wokół poczucia burzenia się porządku osobistego)
- burzenie się porządku osobistego jest zjawiskiem decydującym o głębokości i zasięgu utrwalania się zapisu doświadczenia krzywdy
- wstrząs w wyniku zburzenia porządku osobistego wyzwala potężną obawę o powtórzenie się podobnej syt i głębokie pragnienie uniknięcia tego wydarzenia => 2 wzory zabezpieczania się:
· dogmatyczne myślenie à budowanie obrazu świata z niewielkiej liczby prostych i konkretnych elem i umieszczanie ich w sztywnej konstrukcji; kształtuje się sztywny i uproszczony schemat postrzegania i rozumienia rzeczywistości; tendencja do tworzenia czarno-białego obrazu świata, w kt każdy elem ma swoje proste i nie budzące wątpliwości wyjaśnienie; zamknięcie przed wpływami z zew; jeśli coś w tej rzeczywistości nie pasuje do porządku to jest postrzegane jako źródło zagrożenia; postawie tej towarzyszy nieufność wobec ludzi, niechęć o analizowania samego siebie oraz skłonność do przypisywania innym odpowiedzialności i winy za własne kłopoty; u podłoża przekonanie, że czł jest z natury zły i musi być kontrolowany z zew; myślenie takie zniekształca kontakty z rzeczywistością
· chaos à utrwalenie stanu rozpadu tego, co było uporządkowane; poszczególne elem obrazu rzeczywistości mają nietrwały i przemijający kształt oraz pozostają ze sobą w przypadkowych i zmiennych związkach; czł pozbawiony jest trwałego syst orientacji, wszystko jest względne i niczego nie można przewidzieć, nie grozi mu już zburzenie porządku ale brak jest uporządkowanej wizji świata i wyraźnego wizerunku własnej os; angażowanie się w twórczość artystyczną jako próba choćby chwilowej integracji wizji świata (dzieła zawierają elem doświadczeń z przeszłości)
8. Ugrzęźnięcie w przeszłości i uwikłanie w walkę à skutki utrwalonej krzywdy
- ugrzęźniecie w przeszłości à subiektywne odnoszenie aktualnych spraw życiowych do minionej syt/okresu życia; różne formy przeżywania jako echo minionych wydarzeń, m.in. skłonność by czuć się os słabą i bezbronną w obliczu bieżących trudności (mimo, że cechy aktualnej syt i poziom kompetencji nie tworzą do tego podstawy), tendencja do odczuwania smutku i osamotnienia (w środku świetnej zabawy), utrwalona postawa nieufności i poczucia zagrożenia w kontaktach z ludźmi, kt mogą skrzywdzić (mimo braku wrogich zamiarów z ich str); może się to też przejawiać przywiązaniem do różnych postanowień i planów, kt zostały podjęte w przeszłości w związ z doświadczoną krzywdą, oraz chęcią ich realizacji pomimo, że nie pasują do obecnych realiów;
gdy krzywda w dzieciństwie => czł może zatrzasnąć się na wiele lat w zamkniętym kręgu „pokoju dziecinnego” (jakaś część jego osoby pozostaje taka jak w dzieciństwie); powodem dla kt wielu dorosłych nie opuszcza swego „pokoju dziecinnego” jest nadzieja i oczekiwanie, że kiedyś otrzymają zadośćuczynienie za swoje krzywdy, że osoba krzywdząca przeprosi ich;
- uwikłanie w sprawy walki i obrony à jako częsta cecha strategii życiowych, kt kształtują ludzie by zabezpieczyć się przed ponownym doświad krzywdy lub by uzyskać zadośćuczynienie, strategie te przez wiele lat są źródłem wskazówek postępowania i osobistych kryteriów wydarzeń; nastawienie na walkę i obronę to źródło stałego napięcia i mobilizacji, co podwyższa poziom stresu i czasem przekształca go w stan chroniczny; repertuar reagowania i oceniania wydarzeń zawęża się do porażki lub zwycięstwa, do nieustannego zmagania się ze światem
- zablokowanie zdolności do uczenia się z doświadczeń osobistych à w wyniku opanowania przeżyć przez wspomnienia z odległej przeszłości a tym samym zniekształcenia w istotnym stopniu sposobu doświadczania codziennych syt; jeśli mimo wszystko os próbuje uczyć się to niestety robi to w sposób zafałszowany, powtarzając stare przyzwyczajenia i błędy
9. Labirynty wybaczenia
- pułapka nie wybaczonej krzywdy NIE stanowi żadnej jednostki chorobowej czy specyficznego zab.emocjonalnego; to zjawisko uniwersalne
- patrząc na problem przebaczenia trzeba oddzielić zdolność wybac...
AnnaMaria72