Język czeski

4

Wymowa czeskich samogłosek według The Handbook of the International Phonetic Association.

Podstawowe wiadomości             

Język czeski należy do grupy języków zachodniosłowiańskich i jest używany przez ok. 10 mln Czechów, Morawian i Ślązaków, zamieszkujących Republikę Czeską, gdzie jest językiem urzędowym oraz kilkaset tysięcy osób (niektóre źródła mówią nawet o dwóch milionach) w innych krajach (Słowacja, Austria, Niemcy, Polska, Ukraina, USA).

Wyróżnia się 4 główne zespoły jego dialektów: czeskie właściwe, hanackie, wschodniomorawskie i laskie.

Język ten jest na tyle podobny do języka polskiego, że Polacy mogą się w prostych sprawach porozumieć z Czechami bez większych trudności.

Historia języka czeskiego

Czesko-słowacka podgrupa etniczno-językowa wyodrębniła się w wieku IX, kiedy to migracje Madziarów odcięły ją od Słowian południowych i spowodowała jej zwrócenie się w kierunku Słowian zachodnich.

Najstarsze zabytki języka czeskiego pochodzą z XII w. (Kronika Kosmasa). W XIII i XIV w. rozwija się religijne (hymn do św. Wacława jest starszy przynajmniej o 200 lat od polskiej Bogurodzicy[potrzebne źródło]) i świeckie piśmiennictwo w tym języku, wcześniej w użyciu był język staro-cerkiewno-słowiański, który był językiem piśmiennym państwa wielkomorawskiego. Od tego czasu następuje okres rozkwitu języka czeskiego, zwłaszcza dzięki działalności Jana Husa. W okresie od X do XVI w. język czeski wywarł znaczący wpływ na słownictwo i ortografię języka polskiego.

Od roku 1620, po przegranej z Habsburgami, następuje upadek języka, który staje się językiem chłopstwa, podczas gdy szlachta i mieszczaństwo posługuje się niemieckim.

Dopiero pod koniec XVIII w. budzi się na nowo czeska świadomość narodowa i potrzeba wskrzeszenia języka czeskiego. W XIX w. kształtuje się współczesny język literacki (spisovná čeština), do czego przyczynił się znany czeski lingwista Josef Jungmann. Do XVI-wiecznego słownictwa czeskiego, wprowadził on wiele wyrazów gwarowych oraz z innych języków słowiańskich, pochodzenia polskiego lub rosyjskiego.

Fonetyka i pisownia

Do głównych różnic w stosunku do języka polskiego należą:

·         zachowanie iloczasu samogłosek

·         zanik samogłosek nosowych

·         zgłoskotwórcze r i l (sonanty)

·         zachowanie rozróżnienia między dźwięcznym h a bezdźwięcznym ch

·         polskie g przechodzi w h: główny to hlavní

Do zapisu języka czeskiego stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, tzw. alfabet husycki. Czeska abeceda liczy 42 litery:

Aa Áá Bb Cc Čč Dd Ďď Ee Éé Ěě Ff Gg Hh CHch Ii Íí Jj Kk Ll Mm Nn Ňň Oo Óó Pp Qq Rr Řř Ss Šš Tt Ťť Uu Úú Ůů Vv Ww Xx Yy Ýý Zz Žž

Znaki diakrytyczne to kreseczka (čárka), kółko (kroužek) i daszek (háček, ť i ď to również litery z daszkami).

·         Kreseczka nad samogłoską oznacza długą wymowę.

·         Ů odpowiada polskiemu ó i wymawia się identycznie jak ú, ale ů nie pojawia się na początku wyrazów, a ú pojawia się w środku tylko w wyrazach obcych i złożeniach, a na końcu prawie w ogóle.

·         I i y oraz í i ý wymawia się jednakowo, z jednym wyjątkiem: t, d, n w wyrazach rdzennie czeskich przed i i í wymawia się jak ť, ď, ň. (Ny, ný oraz ni i ní w wyrazach obcych wymawia się możliwie twardo, w sposób trudny dla Polaka. Oczywiście również si, zi, ci wymawia się możliwie twardo, jak w wyrazach sinus, bezimienny, cirrus.

·         Jak wynika z obrazka, czeskie samogłoski krótkie i długie zazwyczaj odpowiadają barwą polskim (zobacz [ɛ], [a], [u]). Jedynie czeskie o/ó jest wąskie ([o]), czeskie i/y wymawia się pośrednio między polskimi i a y ([ɪ]), zaś í/ý ma barwę polskiego i ([i]).

·         Ě odpowiada polskiemu ie, czyli zmiękcza poprzednią samogłoskę, z tym, że

o        jedynie tě, dě, ně wymawia się jak ťe, ďe, ńe;

o        bě, pě, vě, mě wymawia się raczej jak bje, pje, wje, mńe.

o        inne samogłoski w ogóle nie ulegają zmiękczeniu.

·         Połączenia ou i obce au wymawia się jak jedną sylabę, czyli oł, ał.

·         R i l między spółgłoskami i na końcu wyrazu po spółgłosce są zgłoskotwórcze (tworzą sylaby - w przybliżeniu pojawia się przed nimi krótkie y), np. ja-bl-ko /jabylko/, krk /kyrk/.

·         Ť, ď wymawia się jak bardzo krótkie ć, dź. (Mają się do t, d tak jak polskie ć, dź do c, dz.)

·         Ň równa się polskiemu ń.

·         Š, č, ž odpowiadają polskim sz, cz, ż, a ich wymowa jest pośrednia między sz, cz, ż, a ś...