„Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego.”
Wstęp
q Wizyta u psychologa wiąże się z ogromnymi przeżyciami u dziecka.
Dlatego też na pierwsze spotkanie zaprasza się rodziców samych. Jeżeli mimo próśb przyszli z dzieckiem- psycholog najpierw zajmuje się dzieckiem, a rodzice czekają na zewnątrz.
q CO MOŻNA ZROBIĆ, ABY PRZEZWYCIĘŻYĆ OPÓR DZIECKA PRZED NAWIĄZANIEM KONTAKTU?
§ Nie zachęcać do rozmowy, zabawy, nie proponować aktywności,
§ natomiast:
„Wcale nie chcesz tu być. Jestem obcą osobą i nie chcesz mnie poznać, bo mama/ tatuś przyprowadzili cię tutaj, nie pytając o zgodę. Nie wiesz, co tu może się zdarzyć, wolisz wyjść, może trochę się boisz, bo jak nie wiemy, co będzie, to wówczas czujemy lęk. Wolisz być przytulone do mamy/ taty, bo wtedy czujesz się bezpieczniej. Dobrze jest być tak blisko, przyjemnie jest być przytulonym. Jest wtedy ciepło i miło, mama cię także obejmuje. Jeśli chcesz, możesz popatrzeć na zabawki, możesz robić to, na co masz ochotę...”
q Obserwując zabawę dziecka należy ocenić 1) czy zachowanie/ objaw niepokojący rodziców może niepokoić, opierając się na znajomości prawideł rozwoju, 2) czy oczekiwania i wymagania rodziców są na miarę rzeczywistych możliwości dziecka.
Rozdz. I SYGNAŁY POZAWERBALNE
q Poznanie człowieka opieramy na odczytywaniu sygnałów pozawerbalnych. Więc róbmy to świadomie:
§ Zwróćmy uwagę na WYGLĄD,
Np. dziecko zaniedbane, brudne-> brak zainteresowania dzieckiem, może alkoholizm; wyróżniające się-> ucieczka, poszukiwanie akceptacji; otyłe-> nerwicowy nadmierny apetyt lub rodzice nadopiekuńczy, drwiny kolegów , złe relacje społeczne w grupie rówieśniczej,
§ Manipulowanie PRZESTRZENIĄ jest istotnym niewerbalnym sygnałem chęci bycia blisko, lub też oddalenia się od siebie. Podczas pierwszego kontaktu z rodziną warto zwrócić uwagę na to, kto pierwszy wchodzi do pokoju, obok kogo członkowie rodziny zajmują miejsca, gdzie posadzone jest dziecko? Czy ktoś wskazuje miejsce? Czy ciało pochyla się do partnera?
§ TON GŁOSU (zmiana na ton wyższy, napięty, milczenie, przerwy w mówieniu itp.) świadczy o silnym przeżywaniu trudności,
§ Sztywna POSTAWA CIAŁA, zaciśnięte RĘCE, USTA,
§ Nawiązanie lub zerwanie KONTAKTU WZROKOWEGO,
Np. dzieci nieufne/ odważne, komunikatywne,
§ Obserwując dziecko nie należy skupiać się tylko na jednym sygnale, lecz wielu.
q Albert Mehrabian badając znaczenie sygnałów niewerbalnych i werbalnych w komunikowaniu się ludzi stwierdził, że w jednostce komunikacji wartość sygnałów werbalnych odpowiada 7% wartości całego komunikatu. Pozostałe przekazy to informacje wokalne (intonacja głosu, przerwy w mówieniu, częstotliwość przerw itp.) oraz ekspresja wyrazu (mimika twarzy, gesty, przybliżanie się lub oddalanie od rozmówcy, kontakt wzrokowy itp.).
Rozdz. II PATOMECHANIZM ZABURZEŃ EMOCJONALNYCH
q Skąd jest ten lęk?
Matka jest warunkiem POCZUCIA BEZPIECZENSTWA .
Pojawia się jakiś problem-> znak, że stało się coś niedobrego, potrzeba pomocy (płacz, krzyk)-> dziecko oczekuje pomocy matki.
Stopniowo informacje napływają do dziecka, kodują się w jego umyśle i na ich podstawie budowany jest MODEL MATKI dającej dziecku poczucie bezpieczeństwa.
ZGODNOŚĆ
Potwierdzenie swym zachowaniem oczekiwań wynikających z modelu.
SPRZECZNOŚĆ miedzy modelem a stanem rzeczywistym.
NAPIECIE EMOCJONALNE
(matka wzywana płaczem, wołaniem, prośbą- nie przychodzi)
Rozwój emocjonalny dziecka przebiega prawidłowo.
LĘK (podłoże objawów czy też syndromów zachowań)
NAPIECIE
NIEPOKÓJ
BEZRADNOŚĆ
ZAGROŻENIE
itp.
OBJAWY (zachowania nerwicowe lub objawy zaburzeń emocjonalnych )
Forma obrony przed lękiem
Np.
- moczenie nocne,
- zaburzenia snu,
- utrata łaknienia lub nadmierny apetyt,
- zachowania agresywne lub nieśmiałe/ wycofujące się.
To, który objaw wystąpi, zależy od 3 czynników:
1. wyposażenia biologicznego,
2. doświadczeń z wcześniejszego okresu życia,
3. informacji napływających aktualnie.
ZASADA: „najsłabszy punkt oporu”.
q Utrata poczucia bezpieczeństwa spowodowana jest:
1) FIZYCZNYM BRAKIEM MATKI (śmierć, długi wyjazd, rozwód itp.)
Np. Krzyś, którego mama znalazła swoje szczęście u boku innego pana. Ojciec troskliwie opiekuje się chłopcem, ale Krzyś pragnie powrotu matki (zaburzenia snu).
Rysunek rodziny: (od lewej) Krzyś trzymający za rękę mamę (zwrócona do niego twarzą), za mamą tata, trzymający swoją rękę na ramieniu mamy (zwrócony twarzą do pleców mamy).
2) SYMBOLICZNYM BRAKIEM MATKI (sprzeczność miedzy modelem)
Np. Matka zajmuje się siostrzyczką (niemowlę) Marcina. Marcin wykazuje zachowania negatywistyczne i moczenie nocne. Matka częściej krzyczy.
Rysunek rodziny: Marcin ostatni (niedbale narysowany), siostrzyczka wesoła, mama miedzy nimi (duża, z rozłożonymi rękami), tata (też duży, pierwszy z lewej).
q Drogą, na jakiej dziecko może ponownie uzyskać zachowania matki dające mu poczucie bezpieczeństwa może być choroba.
Rozdz. III OD STRONY RODZICÓW
q Rodzice budują idealny wzorzec (model swojego dziecka): planują płeć, wygląd, poziom rozwoju intelektualnego.
Wynika to z :
a) doświadczeń, jakie były ich własnym udziałem w okresie dzieciństwa lub młodości;
b) informacji płynących z przekazów społecznych.
q Jeśli nasze dziecko odpowiada wzorcowi, jaki sobie ukształtowaliśmy- nasz stosunek do niego, akceptacja, a zatem i przesyłanie sygnałów miłości nie ulega zmianie.
q Natomiast jeśli dziecko w jakimś zakresie nie odpowiada wzorcowi- wówczas pomiędzy naszym oczekiwaniem (wynikający6m z idealnego wzorca) a rzeczywistym zachowaniem dziecka występuje niezgodność (sprzeczność) -> NAPIĘCIE EMOCJONALNE.
q Aby zmniejszyć NAPIĘCIE EMOCJONALNE możemy:
1) zmienić oczekiwania, czyli idealny obraz (model) dziecka,
2) zmienić rzeczywiste zachowanie dziecka,
3) zdecydować się na kompromis (trochę zmienić własne oczekiwania w stosunku do dziecka i trochę zmienić jego zachowanie).
Rodzice najczęściej wybierają opcję 2), czyli:
- stosują namawiania, prośby,
- (a gdy one nie przynoszą pożądanego skutku) uciekają się do stosowania różnorodnych kar (też fizycznych), gróźb kar, krzyków itp.,
- odsuwają się od dziecka (np. zostawiają w świetlicy do późna, chcą „choć trochę odpocząć”)
Takie zachowania rodziców mogą być dla dziecka sygnałem odebrania mu miłości.
Np. Piotruś ( zwiększona potrzeba ruchu, dysleksja):
Gdy był w I klasie na świat przyszła jego mała siostrzyczka (dziecko odpowiadające idealnemu modelowi rodziców). Piotruś nie spełniał więc oczekiwań rodziców, co powodowało sprzeczność między idealnym wzorcem (wyrażanym przez rodziców słowem „powinien”) a rzeczywistym zachowaniem chłopca. Ten stan wywołał napięcie emocjonalne, które chcieli usunąć przez próby zmiany zachowania chłopca i nakłaniania go do osiągnięć w nauce. Nie wiedząc, że trudności Piotrka mają swoje obiektywne podstawy, traktowano je jako przejaw złej woli chłopca, jego lenistwa -> kary-> odebranie sygnałów miłości.
Rysunek rodziny: siostrzyczka (wesoła, otwarta), Piotruś (na końcu, tyłem, ze swoja ulubiona piłką; „Siebie też mam narysować?”).
Wyspa szczęścia: (w środku) mecz piłki nożnej, (na granicy) mama, (na zewnątrz) siostra, szkoła, ojciec.
Rozdz. IV PROBLEMY OCENY
q Ocena jest to sąd o wartości osób, rzeczy, zjawisk. Może mieć znak pozytywny lub negatywny. Jest wynikiem porównania.
q Ocena dziecka jest więc wynikiem porównania idealnego wzorca pełniącego funkcję standardu z rzeczywistym obrazem dziecka.
ZGODNOŚĆ-> ocena pozytywna
SPRZECZNOŚĆ-> ocena negatywna
q Często, gdy sprzeczność dotyczy tylko jednej cechy, rodzice oceniają negatywnie całość zachowań dziecka.
Dzieje się tak w myśl ZASADY MAKSYMALIZOWANIA ZGODNOŚCI EWALUATYWNEJ, inaczej ZASADY WSPÓŁSĄDZENIA:
„Jeśli jakaś cecha, oceniana negatywnie, zajmuje w hierarchii wartości oceniającego wysokie miejsce- może to rzutować na postrzeganie innych cech i ocenianie ich również w kategoriach negatywnych lub nie postrzegania ich jako istotnych; nie mają więc one wpływu na ocenę całości funkcjonowania.”
q W jaki sposób negatywna ocena dawana dziecku może wpływać na jego rozwój? Jakie są KONSEKWENCJE negatywnej oceny?
§ Człowiek dorosły może informacji o negatywnej ocenie swojego zachowania po prostu nie przyjąć, odrzucić na podstawie nabytego doświadczenia i umiejętności korzystania z niego, co uwarunkowane jest odpowiednim poziomem procesów poznawczych.
§ Dziecko jest bezbronne wobec ocen otoczenia (zdolność samoobserwacji, korzystani...
leopardg