Rolnictwo – niska efektywność, najważniejsza gałąź produkcji; (80 – 90% ludzi); wynikało to z prymitywnej technologii;
trójpolówka – dzielenie ziemi na trzy pola (niwy): a) zboże b) ozime c) ugór;
metoda wypaleniskowa – zajmowanie obszaru, karczowanie lasu, palenie resztek, jest nawóz, dzięki temu była żyzna gleba, to prowadziło do koczowniczego trybu życia;
dwupolówka – a) zboże b) ugór
technika – prymitywna
narzędzia – motyka (socha), cep (do młucenia), żarna (starożytność – ręczne żarna), młyn wodny, wiatrak;
efektywność była uzależniona od warunków atmosferycznych itp.
Chłopi – nie byli niewolnikami, ale byli chłopami poddanymi (nie byli narzędziami mówiącymi); byli w sytuacji pośredniej (przypisani do danej ziemi, nie mogli się przemieszczać);
Trzy aspekty poddaństwa chłopów:
- zależność osobista (istota poddaństwa)
- sądowa (władzę sądowniczą nad chłopem miał jego pan – sądownictwo patrymorialne)
- gruntowa (chłop musiał płacić (świadczyć) rentę)
Własność – nie wiadomo kiedy ten termin pojawił się; instytucja związana z cywilizacją ludzką; jest bezwarunkowa i niepodzielna.
W gospodarce feudalnej własność ziemi była podzielna (chłop i jego pan) i warunkowa (pan miał obowiązek bronić chłopa, a ten miał obowiązek mu płacić za to rentę – powinność stanowa)
Trzy formy renty:
- naturalna (ustalone ile chłop miał zanieść na dwór; nie musiały być to pieniądze);
- odrobkowa (pańszczyzna) – chłop idzie na pańskie ple ze swoimi narzędziami i wykonuje całą robotę;
- czynsz (opłata pieniędzmi) – możliwe gdy mamy do czynienia z towarem, czynnikiem i pieniądzem
System pól otwartych – pole jest moje ale trochę otwarte dla innych (ma do tego prawo ktoś inny).
WYKŁAD 2 i 3 28.02.2001 r.
Rzemiosło.
Od XII – XIII w rósł popyt, a cechy krępowały rozwój gospodarczy. Powstawali partacze – pracowali niezależnie od miasta i „cechów” (byli niezrzeszeni). Pracowali na przedmieściach (jurydykach) – nie sięgała tam administracja i były to prywatne ziemie szlacheckie.
Powstało także chałupnictwo (nakład) w XII – XIII w. w płn. Włoszech, Flandrii. Pojawił się przedsiębiorca (nakładca), który zleca rzemieślnikom albo chłopom wykonanie jakiejś pracy (np. przędzalstwo) – zapłata w pieniądzach, lub w części tego towaru. Pracowali u siebie w chałupach, na swoim sprzęcie, tylko surowiec był nie ich. Więcej ludzi było zatrudnionych w produkcji (jej wzrost). Był to wyłom z „cechostwa”.
Kolejnym wyłomem była manufaktura (XVII w.). Tworzono prymitywną fabrykę, gdzie pracowali pracownicy na maszynach i z surowcem właściciela tej fabryki. Właściciel miał wszystkich na oku (sprzężyste zarządzanie) nie trzeba dowozić towaru; podział pracy (biegłość – wzrost wydajności). Upowszechniły się wtedy, gdy pojawił się masowy rynek zbytu na tanie towary dla dużej ilości ludzi. Taka produkcja mogła obsługiwać potrzeby:
- konsumpcyjne – powszechnego użytku dla ludzi (papier, skóry), produkcja na długie serie – manufaktury mieszczańskie
- państwo – armia – duża cząść armii to piechota (rozwija się broń palna) z poboru
- magnackie – eleganckie produkty wykorzystywały najemną siłę roboczą specjalistyczną oraz chłopów pańszczyźnianych, przynosiły straty – płytki rynek.
Pieniądz i początki bankowości.
Pieniądz jest tak stary jak cywilizacja ludzka. Bez niego nie można żyć w społeczeństwie. Bardzo wiele produktów pełniło rolę pieniądza (bydło, konie, muszelki, niewolnicy, złoto itd.)
Funkcje pieniądza:
- miernik wartości – co ile jest warte.
- wymiany – służy w handlu, zdejmuje zobowiązania
- tezauryzacji
Towar, który ma być pieniądzem musi być:
- trwały
- powszechnie pożądany
- podzielny
Najlepiej nadawały się do tego metale szlachetne: złoto, srebro, miedź.
Od X w. p.n.e. przyjęto używanie monet, na których jest stempel mówiący o wartości tej monety. Ma ona substancjalną wartość. Używane są na podst. umowy społecznej.
Monety lepsze są wyparte z obiegu przez gorsze ( lepsze zatrzymujemy dla siebie) – prawo Greshama.
Do XVIII w. w Europie dominował bimetalizm – waluta była oparta na złocie i srebrze (wartość złota do srebra 1:15). Raz używa się monet srebrnych a raz złotych. Występowały także banknoty. W XII i XIII w. posługiwano się papierem o pewnej wartości – początki banków. W XVI w. w Anglii złotnicy przestali zajmować się jubilerstwem i zaczęli zajmować się operacjami bankowymi (wydawał pokwitowania – banker note – banknoty), były one w każdej chwili wymieniane na kruszec – banki prywatne.
Od XVI w. zaczęły pojawiać się banki publiczne – pożyczały pieniądze władzy; często w prywatnych domach bankowych.
1694 r. – utworzona BANK ANGLII
Banki te emitowały banknoty i pożyczały pieniądze władzom publicznym. Powstały Banki Centralne (pożyczają pieniądze, przechowują bankom, kontrolują banki)
Wielkie odkrycia geograficzne i początek kolonializmu.
Do żeglowania po Atlantyku skłoniła europejczyków chęć zysku. W XVI w. nie można było trafić do Indii drogą naziemną. Już w średniowieczu istniał szlak lewantylny. Z Indii sprowadzano przyprawy. Portugalczycy chcieli opłynąć Afrykę i że dopłyną do Indii i Chin; zakładali tam faktorie. Hiszpanie płynęli cały czas na zachód; Kolumb dopłynął do Ameryki (myślano że to Indie zach.). Z Ameryki sprowadzano nowe produkty (warzywa, owoce, używki). Hiszpanie odkryli że w Ameryce jest b. dużo kruszców; przywozili je w XVI i XVII w. Hiszpania była bardzo bogata i silna politycznie. Duże ilości złota i srebra sprowadzały inflację (XVI – połowa XVII w. ceny wzrosły 4 razy – rewolucja cenowa),. Gospodarka europejska na zachodzie zaczęła rozwijać się szybko.
Rozwój rolnictwa plantacyjnego.
W Ameryce hodowano indygo, kauczuk, bawełnę itp. Jednak rdzenni mieszkańcy (Indianie) nie nadawali się do pracy w rolnictwie, wymierali z powodu chorób przywiezionych z Europy. Przywożono niewolników, jako siłę roboczą, z Europy. W Ameryce od XVI do końca XVII w. trwał handel niewolnikami (wywożono ich z Afryki; ok. 10 mln.). Anglicy wykupili monopol handlu niewolnikami od Hiszpanów. Statki żeglowały po Atlantyku, zawijały do portów i kupowano niewolników za paciorki, broń; Trafiali do Ameryki.
Reformacja.
Zwycięstwo w wielu krajach protestantyzmu (wyparł katolicyzm). Protestantyzm i wysoki poziom gospodarki pokrywały się ze sobą (z pewnymi wyjątkami – Francja). Kraje gdzie zwyciężyła kontrreformacja (katolicyzm) np.: Polska, Włochy, były słabiej rozwinięte.
Max Webber – „Etyka protestantyzmu a duch kapitalizmu” – w etyce protestanckiej zawarte są takie normy, które sprzyjają bogaceniu się, w przeciwieństwie do katolicyzmu.
Duch średniowiecza – modlenie się, ubóstwo, asceza i jałmużna. Lichwa jest grzechem.
Etyka protestancka – pracuj, oszczędzaj, bogactwo jest rzeczą słuszną, nie marnuj pieniędzy, inwestuj, bądź rzetelny w interesach.
Rozwój zcentralizowanych nowożytnych monarchii, w których panowała władza absolutna.
Powstawały w XVI w. Trzeba było się rozpychać aby istnieć (wygrywać wojny). Władcy chcieli mieć ludne, szerokie granice, liczne armie, bogate kraje.
Merkantylizm – teoria i polityka gospodarcza od XVI do XVII w. (Anglia, Francja, Prusy, Rosja).
Rodzaje:
- przemysłowy
- kupiecki
- kameralizm
Wspólne cechy:
- zaangażowanie państwa w gospodarkę
- popieranie produkcji, polityka mająca na celu uzyskanie dodatniego salda w handlu zagranicznym (wysokie cła)
WYKŁAD 4 14-03-2001 r.
Merkantylizm przemysłowy – panował przede wszystkim we Francji. Koncentrował się nad rozbudową infrastruktury, co miało zapewnić napływ bogactwa.
Merkantylizm handlowy – (Anglia), Anglikom chodziło o to. By Holendrzy nie zarabiali na handlu w Anglii. Anglia miała monopol na handel na statkach dzięki aktom nawigacyjnym.
Kameralizm – koncentrowano się na uzyskiwaniu wysokich dochodów (nakładano duże cła).
Kompanie handlowe – przedś. kupieckie, których celem było prowadzenie handlu z danym regionem (do lat 20-tych XIX wieku)
REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA (przełom XVIII i XIX wieku w Anglii)
Przechodzenie od rzemiosła i manufaktury do fabryki (produkcja masowa i fabryczna), robotnicy pracują dobrowolnie za daną umową.
Zaistniała w Anglii, ponieważ:
1. Anglia była bogatym krajem, rozwinięta gospodarka towarowo-pieniężna (przeciwieństwo gospodarki naturalnej - na siebie – wytwarzamy produkt i świadczymy usługi aby je sprzedać), stosunkowo wysoka zamożność
2. Stabilizacja polityczna i brak wojen
3. Pojawienie się przedsiębiorców 9mieli pieniądze, które pochodziły głównie z handlu zagr.)
4. Pojawienie się wolnej siły roboczej (pochodzili ze wsi – wyrzuciły ich zmiany z XVI –XVII wieku ze wsi do miasta – zmiana użytkowania ziemi)
5. Znakomity produkt (tkaniny bawełniane), na który był duży popyt. Bawełnę Anglicy sprowadzali na ogół z Indii. Parlament ogłosił dwie ustawy zakazujące sprowadzania bawełnianych produktów na rzecz ochrony rodzimych produktów (wełnianych). Tak więc ludzie zaczęli sprowadzać jeszcze ziarenka bawełny i sami przetwarzali to w tkaniny bawełniane.
6. Chłonny rynek na produkty bawełniane (dobry syst. transportowy – spływne kanały wodne). Anglia nie była podzielona granicami celnymi.
7. wolność
Etapy rewolucji w Anglii.
1. przewrót w przemyśle włókienniczym (lata 60 i 70 XVIII w.)
Etapy produkcji włókna:
- po przywiezieniu – odziarnianie
- przędzenie (z waty robiona nitka)
- tkanie (przy użyciu krosna)
2. lata 80 i 90 XVIII w. – przewrót w przemyśle ciężkim (górnictwo, hutnictwo, maszyna parowa)
Na początku opalano drewnem. Na początku XVIII w. trzeba było już importować żelazo (z powodu braku lasów). Skłoniło ich to do używania węgla (koksu); upowszechniło się to w latach 80 i 90 XVIII w.. Wzrosło upowszechnienie na węgiel co pociągnęło za sobą rozwój górnictwa.
Rozpoczęły się eksperymenty z maszyną parową, gdyż były problemy z kapiącą wodą w korytarzach kopalni (było to nagminne, więc zwierzęta nie wytrzymywały pracy; trzeba było je czymś zastąpić)
I-sza nieskuteczna maszyna parowa była nazywana „przyjacielem górnika”. Wymyślił Tomasz Newcomen, mieła ona 0,25% wydajności (skuteczność wykorzystania pary). Pierwsze maszyny parowe były olbrzymie i mało wydajne.
1776 r. – James Watt – podniósł wydajność energetyczną 20-krotnie maszyny parowej (do 5%).
3. pierwsze 20 lat XIX w. – przewrót w transporcie, przy użyciu maszyny parowej (koleje, statki parowe)
Można było już minimalizować maszynę parową, więc i wykorzystywać je w transporcie (parowiec – George Fulton wynalazł pierwszy parowiec w 1807 r.)
Wynalazca kolei – G. Stephenson w 1814 r.; została nazwana rakietą i rozpędzała się do kilkunastu km/h.
Pierwsza trasa – Manchester – Liverpool.
Kolejnictwo miało wielkie znaczenie w rozwoju przemysłu – szybki transport na dalekie odległości.
LIBERALIZM GOSPODARCZY – był reakcją na to co w XVIII w. było normalne w gospodarce w Europie. Protest przeciwko zniewoleniu ludzi, nierówności stanów, przeciwko ograniczeniu wolności człowieka (w podejmowaniu działalności gosp.)
Hasło – WOLNOŚĆ SWOBODNEGO PODEJMOWANIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZYCH. Protest przeciwko integracji państwa w gospodarce.
Ideał liberałów – system, gdzie są wszyscy wolni, panuje równość wobec prawa, szanowana jest własność prywatna.
Regulator gospodarczy – jest motyw zysku i rynek, sprzeciw przeciwko merkantylizacji.
A. Smith – ojciec ekonomi klasycznej i liberalizmu gospodarczego. Twórca „niewidzialnej ręki rynku”, która ma rządzić postępowaniem wolnych jednostek, które ze sobą konkurują.
Homo ekonomikus – człowiek ekonomiczny, zainteresowany sprawami materialnymi, jest racjonalny, sam wie co jest dla niego dobre, co należy zrobić aby osiągnąć sukces materialny.
Triumf liberalizmu przypada na wiek XIX.
ZASADA WOLNEGO HANDLU – lata 60 i 70 XIX w. w tym okresie było najmniej ograniczeń w handlu zagranicznym.
Prekursorem tego handlu jest Anglia – struktura gosp. uzależniała ją od handlu zagranicznego, eksport produktów, najwcześniej weszła na drogę wolnego handlu, redukcja ceł, zniesiono przywileje kompanii handlowej, anulowane akty nawigacyjne. Przełomowy moment na drodze do wolnego handlu to zniesienie ceł zbożowych (1846 r.). Te cła podnosiły cenę zboża w Anglii, idealne warunki dla rodzimego rolnictwa, ale złe warunki dla przedsiębiorców. Duży import do Anglii oznaczał duży eksport z innych krai.
W 1838 r. Powołano Ligę do walki z cłami zbożowymi (in. Liga Manchesterska – właściciel R. Cobden)
W połowie lat 40 – głód w Irlandii i okolicach – zaraza ziemniaczana, co było powodem do zniesienia ceł zbożowych, które zostały zniesione w 1846 r. (wszystkie prócz tych o charakterze fiskalnym). W latach 80-tych kraje inne poszły śladem Anglii.
WYKŁAD 5 21-03-2001 r.
Inne kraje zauważyły, że wszystkie strony w handlu międzynarodowym (wolnym handlu) tylko muszą się specjalizować w konkretnej produkcji (sprzedaż nadwyżek) – teoria kosztów komperatywnych. W 1860 r. Francja podpisała układ z Anglikami o zmniejszeniu ograniczeń w wymianie handlowej między nimi, była też klauzula najwyższego uprzywilejowania. Potem zaczęto podpisywać podobne układy z innymi krajami (Niemcy, Holandia). Oprócz Rosji w Europie cła przestały mieć duże znaczenie. Po jakimś czasie dla ochrony gospodarki rodzimej wprowadzono cła importowe. Był to tzw. NEOPROTEKCJONIZM.
WALUTA ZŁOTA – została wprowadzona w Anglii w latach 20-tych XIX w.; porzucili bimetalizm i oparli swój system walutowy monometalistyczny (wada bimetalizme – prawo Greshama). Największą wartość w Anglii miały emitowane przez Bank Anglii banknoty (1694 r.). U schyłku XVIII w. w Anglii obiegały banknoty, złote monety i bilon. W 1793 r. Anglia zaczęła prowadzić wojny z Francją do 1815 r. Król coraz bardziej zadłużał się w Banku Anglii; dodrukowywano banknoty; malało zaufanie do banknotów, więc ludzie zaczęli wymieniać je na złoto (do 1821 r. Kiedy zaprzestał Bank Anglii je wymieniać). Wzrost dużej ilości banknotów w obiegu spowodował wzrost cen, dlatego od 1821 r. Przywrócono wymienialność banknotów na złoto. Inne kraje zrobiły to dopiero w latach 70-tych XIX w. (brak tak dużej ilości złota).
SYSTEM GOLD STANDARD POLEGA NA:
- wielkość pieniądza papierowego jest prawie ograniczona w stosunku do ilości złota w skarbcu.
- bank emitujący banknoty jest zobowiązany do kupowania i sprzedawania na każde żądanie złota.
- wolno transferować (wywozić) złoto za granicę (złoto ma szansę stać się pieniądzem światowym)
SYSTEM GOSPODARKI GOLD STANDARD:
- zabezpieczenie przed inflacją
- duże ułatwienie w handlu zagranicznym
- automatycznie jest przywracana równowaga w obrotach zagranicznych
- powoduje powrót do równowagi przez wahania inflacyjne i deflacyjne.
Podczas I wojny światowej zawieszono wymienialność banknotów na złoto, a całkowicie pieniądz papierowy rozstał się ze złotem w 1971 r. (orędzie Niksona o $)
CYKL KONIUNGTURALNY
Pojawił się, gdy upowszechniła się gosp. rynkowa. W XIX w. cykle występowały ok. co 10 lat.
W kryzysie nie ma inflacji (także podczas Wielkiego Kryzysu w XIX w.)
W kryzysie ceny spadają, a podczas dobrej koniungtury ceny rosną.
W 1847 r. pojawił się kryzys (zaraza ziemniaczana); objął całą Europę Zachodnią. Kolejny w 1857 r. zaczął się w USA i rozlał się na Europę. Kryzys 1873 sowodował głęboki spadek produkcji (tzw. wielka depresja).
ZMIANA CHARAKTERU GOSP. KAPITALISTYCZNEJ PO 1870 R.
Wcześniej rynek był wolnokonkurencyjny a potem monopolistyczny. Zmieniła się wielkość i sposób zachowania się firm na rynku (wzrost produkcji, zatrudnienie ilości kapitału). Powstały duże przedsiębiorstwa (bo wymagała tego technologia do której potrzenby był duży kapitał) poza tym wzmagała się konkurencja (małe firmy upadały) – wolny handel, łatwy transport itp. Duże firmy musiały zatrudniać menedżerów (pomagali oni właścicielom, zastępowali go w dysponowaniu przedmiotem własności). Pojawiają się spółki akcyjne, akcjonariusze. Zmienia się sposób konkurowania na rynku (małe firmy działają w formie konkurencji doskonałej).
Kuratele – różni producenci łączą się i kontrolują wielość produkcji na rynku a także ceny.
Kuratele ograniczają konkurencję. W USA wydawane były ustawy antytrusowe przez parlament.
Trust – najsilniejsza firma ma akcje pozostałych słabnących firm (ustawa Shermana). Pojawiły się ponownie holdingi (ustawa Claytona).
WYKŁAD 6 28-03-2001 r.
II rewolucja przemysłowa pod koniec XIX wieku. Pojawiły się nowe technologie.
Rozwój hutnictwa – aluminium, która wymagała dużo energii z wody tzw. hydroenergia. Rozwój silnika elektrycznego, żarówki, telegrafu.
...
Awatif