poradnik Przeszłość to dziś- średniowiecze i renesans.pdf

Teresa Kosyra-Cieślak

PRZESZŁOŚĆ

TO DZIŚ

średniowiecze

i renesans

Materiały multimedialne. CD-ROM.

Poradnik metodyczny

I . Wprowadzenie

Teksty multimedialne na lekcjach języka polskiego czy wiedzy o kulturze są we współczes-

nej metodyce ważnym elementem treści nauczania. Uczniowie powinni nabyć umiejętności

ich interpretowania oraz dostrzegania specyfiki ich tworzywa. Takie dzieła nie zawsze są

łatwo dostępne na lekcji, zwłaszcza że proces kształcenia wymaga często specyficznego ich

doboru.

CD-ROM Przeszłość to dziś. Średniowiecze i renesans zawiera przemyślany i celowy wybór

dzieł sztuki tych epok – przeważa malarstwo, ale znajdziemy tu także fotografie rzeźb i bu-

dowli oraz fragmenty utworów muzycznych, teatralnych i filmowych. Korespondują one

z materiałem zaprezentowanym w podręcznikach Krzysztofa Mrowcewicza (i w programie

Przeszłość to dziś ) i są metodycznie sfunkcjonalizowane – skomentowane i obudowane ćwi-

czeniami. Pozwalają uczniowi pogłębić rozumienie epoki poprzez samodzielną pracę z pro-

gramem.

Szczególnie cenne i godne podkreślenia jest to, iż dzieła sztuki przedstawione w pod-

ręczniku zyskują na ekranie komputera zupełnie nową, interaktywną oprawę (o wiele lep-

sza jakość reprodukcji, możliwość śledzenia szczegółów itp.). Jako przykład można przywo-

łać choćby takie obrazy, jak Święty Hieronim w pracowni Jana van Eycka czy Taniec śmierci

Bernta Notkego.

W pierwszym z nich, o wiele większym i wyraźniejszym niż w podręczniku, można po-

większać niektóre elementy, co unaocznia na konkretnych przykładach, na czym polega

alegoryczność sztuki średniowiecza, oraz czym jest alegoryczne czytanie dzieła. Także na-

stawienie interpretacyjne jest tu inne niż w podręczniku, w którym zarówno obraz, jak

i komentarz nawiązują głównie do hagiografii (eksponując postać świętego, który poświęcił

się służbie Bożej).

Drugi z przywołanych obrazów, cykl Taniec śmierci Notkego, znakomicie pokazuje, czym

był średniowieczny motyw danse macabre – zmusza bowiem ucznia do aktywnego oglądania

dzieła poprzez udział w grze komputerowej, polegającej na kojarzeniu elementów cyklu

z fragmentami Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią . Uzmysławia w ten sposób, na czym

polegał uniwersalizm sztuki średniowieczna, i w jaki sposób ten sam motyw realizował się

w różnych dziedzinach sztuki.

W części renesansowej CD-ROM-u jest podobnie – Sianokosy Bruegla, które w podręcz-

niku (s. 29) opatrzone są zaledwie dwoma pytaniami, wzbogacono komentarzem, który

dobrze ukierunkowuje odpowiedź na pytanie, czy wizja natury u Bruegla jest bliższa Rejowi

czy Kochanowskiemu. Skomentowane zostało także np. Miasto idealne Piera della Franceski

(w podręczniku zamieszczone bez żadnego komentarza). Zwięzła interpretacja obrazu

Dürera Widok Val d’Arco pozwoli zaś uczniowi zrozumieć, na czym polega renesansowy

charakter tego pejzażu.

Materiał z płyty nie powtarza zatem treści podręcznikowych, lecz przywołuje je, by oświet-

lić z innej strony i pogłębić ich odczytanie. W ten sposób autorzy programu zapobiegają

szufladkowaniu wiedzy (mechanicznemu kojarzeniu pewnych dzieł z określonymi tematami).

Można też przywołać przykład poszerzenia treści o materiał nieistniejący w podręczniku

– ekran Przeciw śmierci – nagrobki z części renesansowej, w którym oprócz fotografii zamiesz-

czono interaktywne ćwiczenie dydaktyczne ( Pomniki nieśmiertelnej sławy ), polegające na po-

równaniu dwóch nagrobków – późnośredniowiecznego i renesansowego. Umiejętnie

wkomponowane w strukturę lekcji, może ono odgrywać różnorodne role w aktywnym i sa-

modzielnym zdobywaniu wiedzy oraz umiejętności przez uczniów. Uczy ich pogłębionej

analizy i porównawczej interpretacji dzieła sztuki. Pokazuje, jak w sztuce średniowiecza i re-

nesansu wyrażano różne wizje Boga, człowieka i świata, a tym samym różne światopoglądy.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na zastosowane w programie różne strategie czy-

tania obrazów (określenie Zenona Urygi). Już samo udostępnianie dobrze reprodukowa-

nych dzieł, wyrazistych, z możliwością przybliżania i powiększania wybranych elementów,

jest zaletą, ponieważ uruchamia wyobraźnię ucznia. Jednak w materiale płyty zastosowano

przede wszystkim strategię objaśniania dzieł sztuki przez narratora – kompetentnego

znawcę tematu. Jest to objaśnianie ukierunkowujące odczytywanie obrazu na te jego ele-

menty, które egzemplifikują jakąś tendencję, zjawisko czy też właściwość wynikającą z kon-

tekstu epoki. Należy podkreślić, że owe komentarze, choć nierzadko obszerne, nie są cało-

ściowymi, obszernymi analizami dzieła sztuki, lecz zawsze oświetlają je z określonego

punktu (zgodnie z celami i tematem modułu edukacyjnego, w którym zostały osadzone).

Najwartościowszą strategią jest uczenie umiejętności odczytywania obrazu. Taką

umiejętność uczeń zdobywa, aktywnie pracując z dziełem i wykonując ćwiczenia. Jest to na

ogół „polonistyczne” czytanie dzieł sztuki, które prowadzi do zauważania związków mię-

dzy literaturą a innymi dziełami sztuki. Taką strategię realizują przywoływane już elementy

programu – alegoryczna interpretacja Św. Hieronima w pracowni oraz ćwiczenie Pomniki nie-

śmiertelnej sławy .

Praca z płytą, oddziałując na różne zmysły i uruchamiając wyobraźnię ucznia, odkrywa zu-

pełnie nową jakość uczenia się i odmienny od tradycyjnego sposób poznawania materiału.

Program będzie odpowiadał uczniom o różnych systemach reprezentacji zmysłowej i uru-

chamiał różne typy inteligencji. Cała część wykładowa istnieje tu w dwojakiej postaci: tek-

stu napisanego i czytanego przez lektora, co odpowiada zarówno wzrokowcom, jak i słu-

chowcom. Program wykorzystuje też interaktywność i możliwości nielinearnej konstrukcji

treści, co nie tylko jest ułatwieniem dla uczniów „kinestetyczno-emocjonalnych”, ale rów-

nież sprawia, że proces uczenia się ma charakter konstruktywistyczny (w takim sensie, że

uczeń w dużym stopniu sam decyduje o tym, w jakim porządku i czasie zdobywa wiedzę

i umiejętności). Do nauczyciela należy natomiast zbudowanie sytuacji problemowych, któ-

re zobligują ucznia do przetwarzania materiału płyty.

Na koniec podkreślmy, że teksty multimedialne (zwłaszcza przekazywane za pomocą

internetu lub programów interaktywnych) są dziś nieodzownym elementem edukacji, tak

jak są elementem naszego życia społecznego i porozumiewania się między ludźmi. Poru-

szanie się w dzisiejszym świecie znaków kultury (a tego przecież uczymy!) wymaga wpro-

wadzania na lekcji różnych typów tekstów – także tych wielotworzywowych i niewerbal-

nych. Warto nadmienić, iż powinny one zawsze funkcjonować w procesie kształcenia

dwojako – zarówno jako kontekst dzieł literackich, jak i autonomiczny tekst do odczytania.

Tylko tak bowiem będziemy mogli zrealizować wszystkie cele edukacyjne stawiane w pod-

stawach programowych.

II. Układ treści

Na CD-ROM-ie znajdujemy różne teksty kultury, starannie dobrane i sfunkcjonalizowane

wobec struktury wiedzy, którą tu odnajdujemy. Tę strukturę przedstawia mapa płyty. Z tego

poziomu możemy przechodzić bezpośrednio do wybranych modułów i fragmentów, co

ułatwia nawigację.

Materiał odpowiadający mniej więcej pierwszej części podręcznika zgrupowany jest na

płycie w dwóch obszernych modułach – Świat średniowieczny oraz Człowiek renesansu .

W pierwszym odnajdziemy nieco nawiązań do Biblii (przez pryzmat recepcji sztuki śre-

dniowiecznej), zaś w drugim trochę nawiązań do antyku. Obie części zawierają bardzo

dużo materiału, który można wykorzystywać na wielu jednostkach tematycznych, obudo-

wując je dyskusjami, ćwiczeniami, odniesieniami do innych treści nauczania.

Każdy z modułów dzieli się na kilka rozdziałów (tematów), autonomicznych wobec sie-

bie, te zaś z kolei na mniejsze cząstki (ekrany). Tak posegmentowany materiał bardzo łatwo

poddaje się samodzielnej pracy ucznia, który może śledzić wykład, sporządzając notatki,

streszczenia, budując plany odtwórcze – a tym samym przejrzystą i logiczną strukturę wie-

dzy, dobrze korespondującą z treściami z podręcznika. Dzięki temu uczeń pracujący samo-

dzielnie z płytą nie tylko zdobędzie wiedzę o różnych aspektach kultury średniowiecza czy

renesansu, ale także będzie zdobywał kompetencje samokształceniowe, np. jak czytać wy-

kład (lub go słuchać) ze zrozumieniem i dla zdobycia wiadomości, jak sporządzać notatki,

jak szukać potrzebnych informacji i je przetwarzać. Każdy element na płycie, w zależności

od wkomponowania w sytuację dydaktyczną i polecenia, które ukierunkuje pracę, pozwoli

osiągnąć różne cele szczegółowe.

Obrazy zawarte w poszczególnych rozdziałach i podrozdziałach są dostępne (wraz z ko-

mentarzami i najczęściej w większym formacie) również z poziomu Indeks obrazów . Nieza-

leżnie od modułów tematycznych są zebrane także gry i ćwiczenia edukacyjne. Dla nauczy-

ciela, który chce włączyć do lekcji niektóre tylko elementy programu z płyty, jest to znaczne

ułatwienie.

III. Jak pracować z płytą?

Od strony technicznej istnieją co najmniej trzy sposoby wykorzystania programu:

n nauczyciel za pomocą projektora multimedialnego prezentuje wybrane fragmenty pro-

gramu, uczniowie wspólnie zabierają głos, dyskutują itp.

n uczniowie w pracowni komputerowej siedzą przy stanowiskach w dwu- lub trzyosobo-

wych grupach (zazwyczaj komputerów w pracowni jest mniej niż uczniów w klasie)

i wykonują zadania; jeśli nauczyciel pracuje w sieci (co nie jest warunkiem koniecznym)

– ma wówczas dodatkowo możliwość śledzenia pracy uczniów, zapisywania wyników

ćwiczeń itp.

n uczeń pracuje z programem indywidualnie, w czasie pozalekcyjnym, np. w ramach zada-

nia domowego przegląda jakiś fragment płyty, wyciąga wnioski, zapisuje swoje obserwa-

cje, a następnie prezentuje je na lekcji (wariant do zastosowania w tych, coraz rzadszych

przypadkach, gdy ani komputer ani projektor nie są dostępne na lekcji).

Warto tu zaznaczyć, że metodyka projektowania i prowadzenia zajęć przy wykorzystaniu

narzędzi interaktywnych (programów komputerowych czy internetu) jest dziedziną otwar-

tą. Funkcjonalność hipertekstów we wszelkich postaciach wiąże się z różnymi modelami

nauczania-uczenia się. Praca ucznia z programem komputerowym jest sama w sobie ważną

strategią nauczania (taka strategia wpisana jest w samą ideę programu komputerowego),

która powinna zostać uzupełniona o przemyślany przez nauczyciela, wspierający system

oceniania zadań wykonywanych przez uczniów (co częściowo tylko ułatwia możliwość

pracy w sieci i zarządzania pracą uczniów przez nauczyciela).

Tak więc nawet wówczas, gdy nauczyciel chce wykorzystać program komputerowy jako

alternatywę dla tradycyjnej lekcji, opierającej się na komunikacji nauczyciela i uczniów (lub

uczniów między sobą, gdy pracują w małej grupie zadaniowej), nie powinien poprzestać na

udostępnieniu uczniom stanowisk pracy, lecz podać im zadania (finalne i cząstkowe) oraz

określić kryteria oceny poziomu wykonania tych zadań. To samo dotyczy wykorzystania

płyty w pracy domowej uczniów (powinni poznawać materiał i wykonywać ćwiczenia dy-

daktyczne itp. – lecz zawsze celowo, tzn. po to, by coś ustalić, zapisać, zbadać, a potem

w określonej formie przekazać).

W praktyce jednak najczęściej mamy do czynienia z realizacją zajęć szkolnych metodami

mieszanymi – częściowo tradycyjnie (wykład, heureza, praca w grupach zadaniowych,

dyskusja, rozwiązywanie problemów itp.), częściowo z wykorzystaniem programu kompu-

terowego za pośrednictwem dostępnego sprzętu. Pamiętajmy jednak, że metoda powinna

być zawsze adekwatna do zaplanowanych celów lekcji – ogólnych i szczegółowych .

Wprowadzenie interaktywnych elementów edukacyjnych powinno być starannie przemy-

ślane, a nauczyciel winien postawić sobie pytania:

n Jakie treści nauczania zrealizować za pomocą metod tradycyjnych, a jakie za pomocą

programu komputerowego?

n Jak wyznaczyć cele dydaktyczne dla tego typu zajęć (zwłaszcza że materiał z płyty może

posłużyć do realizacji różnych celów, w zależności od tego, jaką sytuację dydaktyczną

zbudujemy i jakie zadania postawimy uczniom)?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: