ANNA Kamler, kształcenie dzieci szlacheckich.pdf

Muzeum Historii Polski

Anna Kamler

(Warszawa)

Edukacja dzieci szlacheckich w XVI–XVIII wieku

W Europie w XV wieku, a w Rzeczypospolitej w stuleciu XVI, rozpoczął się proces

określany przez brytyjskiego badacza Lawrence Stone’a mianem rewolucji edukacyjnej.

Oznaczało to, Ŝe szkolnictwo pozostające w rękach osób duchownych przestało kształcić tylko

kadry na swój własny uŜytek. Do szkół zaczęli zapisywać się chłopcy, którzy w przyszłości nie

zamierzali wiązać się z w instytucjami kościelnymi. Tak więc absolwenci szkół parafialnych

mogli teraz wybierać między zawodami cywilnymi a duchownymi, a nie jak dotychczas bywało,

Ŝe edukacja była domeną ludzi związanych z Kościołem. W nauce zatem zaczęto dostrzegać

szansę awansu społecznego. Do szkół garnęły się rzesze młodych chłopców ze wszystkich

stanów społecznych, ze zdecydowaną przewaga dzieci z rodzin bogatych. Część rodziców

wysyłała synów do szkół, aby zrobić z nich ludzi wykształconych, mogących ubiegać się o

godności państwowe, municypalne czy, oczywiście, duchowne. „Tak więc nauka łaciny stawała

się niezbędna dla kaŜdego, kto chciał zrobić karierę, a człowiek, który coś przeczytał i

zapamiętał, bardziej niŜ kto inny jest zdatny do pięknych przedsięwzięć” – pisał Jean Delumeau

w ksiąŜce o osiągnięciach intelektualnych epoki Odrodzenia 1 . Edukacja coraz większej liczby

chętnych stawała się moŜliwa dzięki tworzeniu nowych szkół opartych na humanistycznych

ideach oraz modernizacji dotychczas wykładanych treści w szkołach juŜ funkcjonujących.

Najwcześniej nowe, reformatorskie pomysły zmian szkolnych pojawiły się we Włoszech.

Stamtąd przeszły do Niderlandów, Anglii, trochę później dotarły do Francji i Niemiec. Posyłanie

dzieci do szkół stało się elementem stylu Ŝycia. Troska o wykształcenie potomstwa obejmowała

wszystkie grupy społeczne. Jednak dzieci z rodzin biednych miały ograniczony dostęp do niego

dostęp ze względu na barierę finansową. Skracały więc czas pobytu w szkole, kontynuując naukę

w rzemiośle lub handlu. Natomiast wśród bogatych edukacja dzieci stawała się zjawiskiem

niemal masowym.

Do Polski takŜe dotarła ta XVI-wieczna ogólnoeuropejska moda na edukację. Wprawdzie

świadectwo szkolne nie było potrzebne szlachcie do sprawowania władzy, która przysługiwała

jej z racji urodzenia, ale pewna wiedza (zwłaszcza znajomość języków obcych, lektur autorów

klasycznych, umiejętności oratorskie i epistolograficzne) nabyta w szkole bądź uzyskana w inny

sposób okazywała się wręcz konieczna do właściwego wypełniania obowiązków społecznych,

stając się częścią image’u szlacheckiego. Na gruncie polskim omawiane zjawiska dotyczyły nie

tylko bogatej szlachty i magnatów, ale obejmowały średnią, a nawet uboŜszą szlachtę,

awansującą społecznie w XVI wieku dzięki pomyślności gospodarczej kraju. Podobnie

zachowywali się teŜ mieszczanie. Wśród szlachty większość nie miała wątpliwości co do

potrzeby i korzyści płynących z nowoczesnego – w rozumieniu epoki – wykształcenia i

wychowania swoich męskich potomków. Obawy i róŜnice zdań pojawiały się w kwestii sposobu

jego realizacji. Do początków XVI wieku synowie szlacheccy mogli uczęszczać do szkół

parafialnych, których sieć istniała w Polsce od dawna, albo teŜ do działających przy diecezjach

szkół katedralnych czy kolegiackich. W szkołach parafialnych uczono tylko czytania i pisania w

stopniu podstawowym oraz katechizmu i śpiewu. Absolwenci tych szkół mieli poprzez recytację

katechizmu i śpiew uatrakcyjniać liturgię Mszy świętej. Ten minimalny program edukacyjny był

nieprzydatny dla synów szlacheckich. Ci, którzy chcieli wyjść poza ówczesne minimum

Konferencja: Tradycje Parlamentarne w Polsce

Sulejwek 26 Ï 28 lutego 2007

Muzeum Historii Polski

programowe, udawali się do szkół typu średniego, czyli szkół katedralnych, w których jeszcze

obowiązywał średniowieczny system kształcenia. Obejmował on następujące przedmioty:

gramatykę, dialektykę, retorykę (tzw. triwium) oraz arytmetykę, geometrię, astronomię i muzykę

(tzw. kwadriwium). DuŜą popularnością ze względu na poziom wykładanych przedmiotów

cieszyły się szkoły katedralne w Poznaniu, Gnieźnie, Włocławku, Płocku czy Przemyślu.

Absolwentem szkoły włocławskiej był podkanclerzy Maciej Drzewicki, poznańskiej zaś

późniejszy biskup krakowski Jan Konarski. Pojawienie się szkół humanistycznych w XVI wieku

spowodował ich zupełny upadek. Ci spośród rodziców, którzy uwaŜali, Ŝe wymienione placówki

edukacyjne nie mogą spełnić ich oczekiwań, zatrudniali nauczycieli domowych, którzy

przygotowywali ich dzieci do podjęcia w przyszłości studiów na Akademii Krakowskiej lub

zagranicznym uniwersytecie. Znalezienie dobrego nauczyciela nie było jednak łatwe. Tak więc

od najmłodszych lat potomstwa troskliwi rodzice pracowali na jego przyszły sukces.

Efektywność nauczania domowego zaleŜała w duŜym stopniu od wiedzy i talentów

dydaktycznych nauczyciela, zasobów materialnych rodziców, a takŜe od atmosfery intelektualnej

domu – to znaczy poziomu edukacji rodziców i ich zainteresowań, takŜe miejsca rodziny w

systemie sprawowania władzy.

Większość rodziców uznała juŜ w XVI wieku szkołę za najwaŜniejszą placówkę oświatową, a

opiekunowie przestawali się obawiać, Ŝe spotkanie w „ławie szkolnej” ich potomstwa z dziećmi

z niŜszych klas społecznych spowoduje obyczajowy upadek. Funkcje edukacyjne pełniły teŜ w

przypadku szlachty instytucje sprawowania władzy: sejmiki, sejmy oraz kancelarie – królewska i

sądowe roŜnych szczebli, a takŜe szkoły dworskie (magnackie, biskupie, królewskie) czy

warsztat rzemieślniczy, w którym praktycznej znajomości zawodu nabywały dzieci mieszczan i

chłopów.

W opinii XVI-wiecznych mieszkańców Rzeczypospolitej wykształcony szlachcic powinien

znać łacinę, nieco greki, a takŜe języki nowoŜytne (włoski, niemiecki). Winien teŜ płynnie i

przekonywająco przemawiać na sejmiku czy sejmie. Wygłaszane przez siebie tezy naleŜało

odpowiednio zilustrować cytatami z dzieł klasyków staroŜytnych. Edukacja powinna obejmować

równieŜ znajomość geografii i dziejów ojczystych, filozofii, elementów prawa, podstaw

wyznawanej religii oraz orientację w aktualnej sytuacji politycznej. Absolwent renesansowej

szkoły musiał umieć przelać na papier wszystkie swoje myśli. Sprawność zaś fizyczną miał

pokazywać dobrze władając bronią i jeŜdŜąc konno. Szkoła miała takŜe nauczyć młodych ludzi

zachowań zgodnych z zasadami etycznymi i honorowymi obowiązującymi szlachtę, a takie

postawy miała kształtować filozofia moralna. Do realizacji postawionych celów dostosowano

odpowiednie metody nauczania (podręczniki, teatr szkolny).W XVII wieku, w szkołach

protestanckich, do programu dodano nauki matematyczne i przyrodnicze oraz szerszą niŜ

dotychczas edukację historyczną. Wiedza ksiąŜkowa wyniesiona ze szkoły lub domu miała

słuŜyć późniejszym działaniom i doświadczeniom praktycznym. Aby zdobyć zaufanie braci

szlacheckiej kandydat na posła czy senatora oprócz nazwiska powinien porwać wyborców

piękną, potoczystą mową. Publicystyka i pedagogika szlachecka ciągle podkreślała utylitarny

charakter edukacji swoich synów. Dzieciom szlacheckim potrzebna była wiedza praktyczna,

której uŜyteczność sprawdzała się w Ŝyciu publicznym na róŜnych stanowiskach świeckich i

duchownych. Potomek szlachecki miał się uczyć treści „co mu będzie potrzebna przy

zajmowaniu się i prowadzeniu spraw publicznych” – pisał w instrukcji dla syna ojciec Jasia

Ługowskiego 2 . Stanisław Sokołowski, znany katolicki polemista religijny, opublikował w 1572

roku traktat o kształceniu młodzieŜy szlacheckiej. Był on podsumowaniem poglądów autora na

temat edukacji szlachty. W dołączonej do tekstu dedykacji, adresowanej do swego ucznia, tkwiła

zapowiedź programu edukacyjno-wychowawczego, pod którym mogłoby podpisać się zapewne

wielu ówczesnych rodziców i wychowawców. Traktat potwierdzał zasadę utylitaryzmu w

wychowaniu XVI-wiecznej szlachty polskiej, w myśl której nie naleŜy uczyć się wszystkiego,

lecz tylko tego, co moŜe się przydać w praktycznym działaniu publicznym 3 . Właśnie taka

Konferencja: Tradycje Parlamentarne w Polsce

Sulejwek 26 Ï 28 lutego 2007

Muzeum Historii Polski

konkluzja mogła znaleźć uznanie w oczach rodziców – zarówno synów katolików, jak i

protestantów. Wnioski Sokołowskiego korespondują z postulatami w kwestiach nauczania i

wychowania najwybitniejszych XVI-wiecznych publicystów – Szymona Marycjusza z Pilzna,

Andrzeja Frycza Modrzewskiego czy Wawrzyńca Goślickiego. Właśnie tak określonym celom

poznawczym zostało podporządkowane wychowanie. Polskie wzorce odbiegały nieco od sugestii

Erazma z Rotterdamu, iŜ młodemu człowiekowi potrzebne jest przygotowanie

ogólnohumanistyczne, pozwalające uczestniczyć aktywnie nie tylko w Ŝyciu publicznym, ale i w

kulturze.

Z nowych szkół szybko zaczęli korzystać mieszczanie. Młodzi synowie patrycjuszy wkrótce

stali się widoczną grupą wśród studiujących w Krakowie, a z czasem teŜ na uczelniach

zagranicznych. Jednym z warunków zasiadania we władzach miejskich Gdańska było posiadanie

wyŜszego wykształcenia. Nie był to wymóg prawny, tylko zwyczajowy. WyŜszy personel

magistracki juŜ w XVI wieku musiał legitymować się ukończonymi studiami, niŜszy natomiast

swoje kwalifikacje udowadniał przed komisjami zawodowymi 4 . Wśród rajców Krakowa w XVI

wieku 16 posiadało doktoraty z medycyny (10 osób) i prawa (6) 5 . RównieŜ bogaci mieszkańcy

Warszawy dorównywali wykształceniem patrycjatowi Gdańska i Krakowa. Świadczą o tym

wpisy warszawiaków do akt róŜnych uniwersytetów i akademii oraz pozostałe po nich

księgozbiory.

Upowszechnienie się szkoły jako instytucji kształcącej spowodowało konieczność jej

modernizacji. Pierwsze zwiastuny zmian pojawiły się na początku stulecia we Flandrii, potem

dotarły do ParyŜa, następnie Strasburga i Genewy, aby powoli teŜ wkroczyć na obszary

Rzeczypospolitej. Magistraty niektórych miast w trosce o podniesienie poziomu nauki

nakazywały ujednolicić w duchu humanistycznym programy nauczania i organizację od dawna

działających szkół parafialnych. Badacze są zgodni, Ŝe chociaŜ miały one przestarzałe programy

nauczania i niezbyt dobrą kadrę nauczycielską, to jednak oddawały nieocenione przysługi

uczącym się z racji ich powszechności i bezpłatności. Korzystali z nich wszyscy chłopcy

zamieszkujący parafię, a nawet pochodzący spoza niej, warunkiem zaś było ukończenie co

najmniej 7 lat. Reorganizacji szkół dokonały miasta Prus Królewskich, a takŜe Kraków i Lwów.

W Krakowie w 12 szkołach parafialnych obowiązywał program triwium z elementami

kwadrywialnymi. Wyrazem troski o edukację młodych ludzi była postawa władz Gdańska, które

na cele oświatowe przeznaczyły aŜ 2% swojego budŜetu 6 . Tam teŜ upowszechniono system

pomocy stypendialnej dla najzdolniejszych absolwentów, zapewniając moŜliwość spłaty kredytu

pracą po studiach na stanowiskach urzędników miejskich. Wystarczy przyjrzeć się

wykształceniu rajców miejskich Gdańska lub Krakowa, aby zauwaŜyć efekty tej polityki. W

większości szkół parafialnych uczono nadal czytania i katechizmu na ś ywotach ś wi ę tych Piotra

Skargi, a w XVIII wieku teŜ rachunków. Apogeum ich rozwoju to początek XVII wieku; po

„potopie ” rozpoczął się stopniowy upadek tych placówek, który dla wielu z nich zakończył się

całkowitym zanikiem. Taka sytuacja panowała głównie na terenach wschodnich

Rzeczypospolitej. Szlachta przed powstaniem Komisji Edukacji Narodowej nie była

zainteresowana ich restauracją, poniewaŜ dzieci szlacheckie korzystały z nich sporadycznie.

Prawdziwą zmianę w sposobie kształcenia spowodowały szkoły humanistyczne. Na

ziemiach polskich pierwszą taką szkołą była Akademia Lubrańskiego, ufundowana w 1519 roku

przez ówczesnego biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego. Na czym polegała nowoczesność

owej szkoły? Uczniowie w ciągu 5 lat mieli opanować gramatykę łacińską i grecką, zasady

wymowy łacińskiej, wzorując się na Cyceronie. Uczono geografii i historii, elementów prawa

rzymskiego, kościelnego, polskiego, etyki. Wykłady z teologii prowadzono na wysokim

poziomie, o co pretensję miała Akademia Krakowska. Szkoła działała krótko, a ostateczny jej

kres połoŜyło powołane w tym mieście w latach 60. XVI wieku kolegium jezuickie. Szkoła

poznańska stanowiła przełom w dotychczasowej edukacji dzieci szlacheckich. Od tej pory

uczniowie korzystali z oryginalnych tekstów staroŜytnych autorów, a nie bazowali na

Konferencja: Tradycje Parlamentarne w Polsce

Sulejwek 26 Ï 28 lutego 2007

Muzeum Historii Polski

średniowiecznych kompendiach, okrojonych dla potrzeb szkolnych. Szkoły nowego typu zaczęły

powstawać najpierw w Koronie, potem na Litwie. Dla wszystkich humanistycznych szkół –

protestanckich czy jezuickich – wzorem stała się szkoła Johannesa Sturma w Strasburgu (1536).

Uwzględniała ona edukację od szczebla podstawowego po wyŜszy. Nauka trwała w niej 10 lat.

Promocja odbywała się na zasadzie egzaminu z klasy do klasy, proces nauczania wzmacniały

publiczne popisy oratorskie wypowiadane po łacinie i przedstawienia teatralne. W szkole uczono

elementów matematyki, geometrii, przyrody i historii. Model Sturma dla ówczesnej szkoły

średniej przyjęły luterańskie gimnazja w Prusach Królewskich (w Elblągu 1535, Gdańsku 1558,

Toruniu 1568) oraz kalwińskie szkoły średnie w Pińczowie, Lewartowie, Rakowie czy Lesznie.

W szkołach tych obok języka łacińskiego, greckiego i hebrajskiego, retoryki i poetyki uczono

takŜe matematyki, astronomii, fizyki, elementów przyrodoznawstwa, historii i geografii, a w

Gdańsku nawet wykładano na poziomie akademickim filozofię, prawo, medycynę i wiedzę o

Ŝegludze morskiej. Gimnazja protestanckie miały własne biblioteki i drukarnie, wydawały

podręczniki i prace swoich nauczycieli.

Pierwsze kolegia jezuickie pojawiły się na ziemiach polskich w 1564 roku i od razu odniosły

sukces. Między 1564 a 1700 rokiem otwarto ich w Rzeczypospolitej 47, a do kasaty zakonu w

1773 roku liczba ich wzrosła do 66. Niektóre z nich były wielkimi ośrodkami naukowymi, jak

Wilno, Poznań czy Warszawa. Drugie miejsce pod względem liczby czynnych szkół zajmowali

pijarzy. Od przybycia ich do Polski w 1642 roku do I rozbioru w roku 1772 prowadzili 27

kolegiów. Szkolnictwem zajmowali się teŜ prawosławni i uniccy bazylianie (9 szkół) i

prawosławne bractwa cerkiewne. Sprowadzeni w 1664 roku teatyni otworzyli kolegium dla

Ormian we Lwowie i w 1702 roku w Warszawie. W XVIII wieku takŜe księŜa komuniści mieli

dwa własne, liczące się kolegia.

W Rzeczpospolitej szlacheckiej najpopularniejszą instytucją szkolną były kolegia jezuickie.

Hasłem edukacji jezuickiej stała się „uczona i wymowna poboŜność”. Ich szkoły były

nowoczesne, widne i wygodne. Jezuici kładli nacisk na naukę języka łacińskiego, kształtowali

ucznia pod względem moralnym, dbali o rozwój fizyczny wychowanków. W programach

uwzględniali gimnastykę, jazdę konna i tańce. Nauczyciel miał uczniów wychowywać, a nie

tylko uczyć. Nie dopuszczali do przemęczenia uczniów nauką, ale nie pozwalali na nudę. Kary

fizyczne ograniczone zostały do minimum, umieli jednak zdyscyplinować uczniów

oddziaływując na ich ambicję. Od 1599 do 1773 roku we wszystkich kolegiach jezuickich na

świecie obowiązywał jednolity system edukacji, który w niewielkim stopniu uwzględniał

miejscowe tradycje szkolne. Podstawą jego było tzw. Ratio studiorum , opracowane w 1599 roku

przez generała zakonu Klaudiusza Akwawiwę. Było to wybitne dzieło pedagogiczne końca XVI

wieku. Pełne kolegium jezuickie obejmowało 5 lub 6 klas (7 lat nauki) szkoły średniej oraz 3 lata

filozofii i 4 teologii jako studia wyŜsze. Przy okazji nauki łaciny uwzględniano mitologię,

historię i geografię. Uczono katechizmu, a w klasach wyŜszych teŜ dogmatyki katolickiej, choć

nie było religii jako specjalnego przedmiotu. Wychowaniu religijnemu i moralnemu słuŜył teatr

szkolny oraz liczne kongregacje mariańskie. Na kursie filozofii wykładano logikę, fizykę z

matematyką, arystotelesowską metafizykę i etykę. Szkoła jezuicka stała się wzorem dla całego

szkolnictwa katolickiego. Tak jak inne ówczesne szkoły, była szkołą kształcącą jednostronnie –

językowo-retorycznie, zaniedbywała przedmioty matematyczno-przyrodnicze. Dopiero po 1730

roku wprowadzono nauki przyrodnicze i fizykę eksperymentalną, która wyparła filozofię

scholastyczną. Kolegia jezuickie liczyły po około tysiąc uczniów. Nie naleŜy się więc dziwić, iŜ

stały się dominująca szkołą edukującą młodzieŜ szlachecką. Na ich sukces w Rzeczypospolitej

złoŜyła się przede wszystkim powszechność dostępu (w kaŜdym liczącym się mieście),

bezpłatność, brak barier stanowych i niewielkie przeszkody religijne. Kolegia przyjmowały

synów szlacheckich i mieszczańskich, takŜe wyznawców innych religii – w nadziei na konwersje

młodych.

Konferencja: Tradycje Parlamentarne w Polsce

Sulejwek 26 Ï 28 lutego 2007

Muzeum Historii Polski

W pewnym sensie konkurencję dla jezuitów stanowiły kolegia pijarskie. Powstały one w

Polsce w 1643 roku (w Europie od roku 1617). Do początku XVIII wieku pijarzy edukowali

głównie dzieci z rodzin uboŜszych w zakresie nauczania początkowego, dopiero w 1731 roku

uzyskali prawo nauczania nie tylko biednych, ale takŜe młodych chłopców ze wszystkich warstw

społecznych i nie tylko na poziomie elementarnym, ale i wyŜszym. Poza Polską, Czechami i

Węgrami nie znaleźli jednak akceptacji społecznej. Podejrzewano ich o liberalizm, zwłaszcza w

zakresie filozofii (Kartezjusz, Gasendii). Kładli większy niŜ jezuici nacisk na edukacje

patriotyczną.

Mniejszą rolę w kształceniu szlachty – ze względu na niewielką liczbę szkół – odgrywali

misjonarze, oratorianie i teatyni, chociaŜ 2 kolegia tych ostatnich (w Warszawie i Lwowie)

zaliczano do szkół elitarnych. Z ich doświadczeń korzystał Stanisław Konarski, reformując

szkoły pijarskie. W 1740 roku załoŜył on w Warszawie Collegium Nobilium, szkołę

przeznaczoną dla synów magnackich, której celem było wychowanie „uczciwego człowieka i

dobrego obywatela”. Główne cnoty wyniesione ze szkoły to wierność królowi, poszanowanie

praw, odpowiedzialność za losy państwa i narodu, obowiązki względem ojczyzny, słuŜby,

poddanych. Program szkolny obejmował 5 klas, ale nauka trwała 8 lat. Ograniczono naukę

łaciny, polski stal się językiem wykładowym, uczono języków nowoŜytnych, historii Polski i

powszechnej, geografii, matematyki, fizyki, architektury oraz nowszej filozofii. Reformy objęły

tylko prowincję polską jezuitów (bez ziem litewskich) 7 .

W 1765 roku powstała całkowicie świecka Szkoła Rycerska, przeznaczona dla biedniejszej

szlachty. 60 uczniów miał z funduszy publicznych utrzymywać król Stanisław August

Poniatowski, naukę pozostałych 20 finansowali rodzice. Miała to być szkoła wojskowa, ale stała

się średnią ogólnokształcącą z dodatkiem przedmiotów zawodowych. Dawała przygotowanie w

zakresie inŜynieryjno-wojskowym i słuŜby cywilnej z przewagą nauk prawnych. Nauczano

języków nowoŜytnych, przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, historii, geografii. Łacinę

traktowano juŜ nie jako język wykładowy, lecz jeden z języków obcych. Specjalną uwagę

zwrócono na wychowanie obywatelskie – szkoła miała formować patriotów oraz obywateli o

racjonalistycznych postawach moralnych.

Zmiany w strukturze szkolnictwa wprowadziła dopiero Komisja Edukacji Narodowej

(KEN). Rozwiązanie zakonu jezuitów spowodowało, Ŝe znaczna część młodzieŜy uczącej się w

ich kolegiach pozostała bez szkoły. Decyzję naleŜało zatem podjąć natychmiast. Zwolennicy

reform szkolnych, zainspirowani reformą szkolnictwa francuskiego, powołali na sejmie w 1773

roku KEN. Główne załoŜenia KEN sformułował Feliks Oraczewski. Nie była ona

ministerstwem, ale komisją sejmową, uosabiającą nowe tendencje szkolne i wychowawcze. W

myśl ustawy sejmowej została powołana do wychowania i nauczania młodzieŜy, pod jej

zwierzchnictwo poddano uniwersytety i szkoły średnie, a potem teŜ szkoły parafialne. Reforma

miała być finansowana z dóbr pojezuickich, co nastąpiło dopiero po 1776 roku. W 1775 roku

powołano komisję do spraw podręczników – Towarzystwo Ksiąg Elementarnych na czele ze

Stanisławem Konarskim. Członkowie Towarzystwa wywodzili się spośród jezuitów, pijarów, a

nawet protestantów. Nawiązywano do reform Konarskiego i Szkoły Rycerskiej. Podkreślano

narodowy charakter reform szkolnych. We wszystkich szkołach językiem wykładowym stał się

język polski, łacinę traktowano jako jeden z języków obcych. Cechą charakterystyczną

programów było ich dostosowanie do aktualnej sytuacji politycznej i społecznej kraju. Naukom

starano się nadać cechy praktyczne. Oświacie wyznaczono najwaŜniejszą rolę w reformach

państwa i narodu.

Największą zasługą KEN była organizacja nowego szkolnictwa średniego. Poza jej

zasięgiem pozostały szkoły protestanckie i Szkoła Rycerska. W latach 1775–1794 Komisja

przejęła 84 szkoły zakonne i 10 tzw. kolonii akademickich (szkół zakładanych przez Akademię

Krakowską), zorganizowała własną sieć szkół wydziałowych i podwydziałowych (w latach

1783–1794 istniało ich 77) – najwięcej w Małopolsce i Wielkopolsce, najmniej na Litwie. 22

Konferencja: Tradycje Parlamentarne w Polsce

Sulejwek 26 Ï 28 lutego 2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: