1. Jaką rolę w X wieku pełniła w Polsce Rada Starszych?
Rada Starszych (przy królu) – składa się z członków rodziny oraz elity drużyny książęcej. Rada miała charakter organu doradczego. Z jej decyzjami i opinią liczył się panujący. Rada nie miała jednak charakteru formalnego w strukturze państwa, mimo tego wypowiadała się w najważniejszych dla niego sprawach.
2. Jaką funkcję pełnił komes, wojewoda, sędzia nadworny, skarbnik królewski, kanclerz ?
Komes- od X w. był najwyższym urzędnikiem (obok księcia) i zastępował monarchę w zarządzie państwem ( w niektórych dzielnicach).
Wojewoda- wyznaczał go władca do kierowania wojskiem i dowodzenia w walce. Z czasem stał się głównym urzędnikiem, który wykonywał funkcję dworskie przy pomocy podkomorzego nadwornego.
Sędzia nadworny- sprawował funkcję sądu królewskiego.
Skarbnik królewski- czuwał nad skarbem i kosztownościami władcy oraz odpowiadał za bezpieczeństwo najważniejszych dokumentów państwa.
Kanclerz- instytucję tą utworzono w XII w. Początkowo był strażnikiem pieczęci królewskiej (książęcej), przygotowywał dokumenty państwowe ( z czasem stał się ważnym urzędnikiem dworu).
3. Jaką rolę w XIV i XV wieku w Polsce pełniła Rada Królewska?
W XIV-XV w. działała Rada Królewska, którą tworzyli powołani przedstawiciele szlachty i ważni obywatele miast oraz przedstawiciele duchowieństwa. Rada zatwierdzała kandydata na króla (po jego wyborze), odbywała się koronacja (król przejmował insygnia władzy) i składał przysięgę. Rada miała decydujący wpływ na wszystkie ważniejsze sprawy w państwie, w więc decydowała o kierunku polityki zagranicznej. O sprawach wojny i pokoju, o obsadzaniu urzędów, małżeństwach w rodzinie królewskiej, w sprawach bicia monet, nakładania ceł i wytyczania dróg handlowych, w kwestiach nadań ziemi.
4. Jaka funkcję pełnił podkomorzy i burgrabia?
Podkomorzy- z zarządcy skarbowego zmienia się w organ sądowniczy orzekający ws. granic posiadłości ziemskich i rozstrzygał o przynależności szlachty do oddziałów ziemskich tzw. chorągwii.
Burgrabia- zażądzał obroną (jako dowódca zamku i podlegał bezpośrednio królowi). Z czasem w większych miastach burgrabowie przejęli tytuł starostów grodnych z kompetencjami Starosty Ziemskiego.
5. Jakie sprawy regulowały artykuły henrykowskie i pacta conventa?
Artykuły henrykowskie- Pozwalały one wypowiadać przez szlachtę posłuszeństwo wobec króla w przypadku naruszenia pacta conventa. Formułował je każdorazowo Sejm Elekcyjny były one umową króla ze szlachtą, którą po koronacji król potwierdzał przysięgą.
Pacta conventa- załącznik artykułów henrykowskich. Umowa o charakterze publiczno-prawnym podpisywana w czasie sejmu koronacyjnego przez każdego nowo wybranego króla w drodze wolnej elekcji. Regulowały stanowy ustrój społeczeństwa. W pacta conventa znajdowały się osobiste zobowiązania króla, które musiał spełnić.
6. Jakie sprawy regulowały prawa kardynalne?
Sejm konwokacyjny podniósł kraj z upadku, co nie sprzyjało Rosji. W 1768 Rosja narzuciła Sejmowi RP tzw. Prawa Kardynalne. Zmuszały one Polskę do uznania Rosji za gwaranta wewnętrznych rozwiązań ustrojowych. Prawa kardynalne były rozwinięciem Artykułów henrykowskich - potwierdzały, że Sejm może stanowić prawo za zgoda 3 stanów (króla, senatu i rycerskiego). Prawa kardynalne określały wybór króla na drodze wolnej elekcji, gwarancję dzierżenia posiadanych urzędów, prawa i przywileje prowincji RP, związek Polski z Litwą oparty na równości stron, poszanowanie wolności szlacheckich oraz czas trwania obrad sejmów (6 tygodni) a nadzwyczajnych (2 tygodnie).
Prawa kardynalne określały, że jednomyślności Sejmu wzmagają:
* nowe podatki
* kontygent wojskowy
* zgody na traktaty i przymierza międzynarodowe
* wypowiadanie wojny lub zawarcia pokoju
* nadawania przez Sejm nobilizacji i indygenatów (szlachectwa, obywatelstwa), zwoływanie pospolitego ruszenia, sejmikowanie
* określanie kompetencji ministrów i porządek sejmowania
W 1775r. do praw kardynalnych dopisano:
* kandydatem do tronu mógł być tylko: Piast, rodowity szlachcic i posesjonat
* wykluczono wybór na tron synów i wnuków zmarłego władcy jeśli ich wyboru nie poprzedzało panowania 2 innych władców
* potwierdzono, że Rząd RP opiera się na współpracy 3 stanów
7. Scharakteryzuj rolę Rady Nieustającej.
Radę Nieustającą do czuwania nad egzekucją uchwalonych praw (z tym, że Rada nie może "wkraczać w działalność legislacyjną albo we władzę sądzenia praw") Radę tworzyli: król (jako przewodniczący) i 36 członków (w tym przedstawicieli Senatu i Izby Poselskiej) - wybieranych w równej liczbie większością głosów na 2 letnia kadencję. Spośród członków (nominatów Izby Poselskiej) wybierano marszałka Rady (podczas nieobecności króla przewodniczył obradom Rady Nieustającej).
Rola: Utworzenie Rady Nieustającej miało na celu podporządkowani Rosji instytucji publicznych RP oraz realizacji jej interesów. Działalność Rady Nieustającej przyczyniła się jednak do usprawnienia zarządu państwem i wzmocniła pozycję króla. Od 1789r. Rada pełniła bardzo pozytywną rolę - przyczyniła się do naprawy RP. Była pierwszym rządem centralnym - nowocześniejszym niż w niektórych państwach ówczesnej europy zachodniej. Członkowie Rady Nieustającej nie ponosili odpowiedzialności politycznej przed Sejmem. Za naruszenie prawa odpowiadali przed sądem sejmowym. Rada jako rząd centralny decydowała kolegialnie (uchwałami - większością głosów, a przy równowadze decydował głos króla lub przewodniczących departamentów). Decyzje (uchwały) Rady Nieustającej podpisywał król, marszałek Rady oraz najwyższy rangą senator ze składy Rady. Powołanie Rady Nieustającej spowodowało zlikwidowanie komisji wojskowej (ich zadania przejął departament Wojskowy). Pozostały jednak komisje skarbowe, przez których swoje zadania realizował departament Skarbu (Rady Nieustającej).
8. W jakim zakresie Sejm Konwokacyjny przyczynił się do unowocześnienia administracji?
W połowie XVIII w. powstała w Polsce grupa zwolenników modernizacji niewydolnego ustroju państwa. Brakowało jednak koncepcji do wprowadzenia rozwiązań na wzór europejskich monarchii absolutnych. Utrudniali to zaborcy (rosyjski w Koronie i na Litwie) oraz ich ingerencja w sprawy Polski. Wybór na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764r. przez Sejm konwokacyjny) umozliwił wprawdzie wprowadzenie pewnych zmian ale jego związej z Katarzyną II i sposób bycia nie dawał szans na większe zmiany w państwowosci i administracji. Sejm zniósł liberum veto i wyeliminowano w latach 1764-1766 z selmikow ziemskich - szlachtę nieposesjonatów (gołotę), aby utrudnić działanie koteriom magnackim. Sejm konwokacyjny ustanowił:
* 2 komisje wojskowe
* 2 komisje skarbowe
Były one oddzielne dla Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kandydatów do komisji przedstawiał król. Wybierani bylo na 2 letnia kadencję. Na czele komisji stali podskarbowie oraz hetmani (koronny i litewski). Decyzje przyjmowano większością głosów na obradach plenarnych. Komisje były kolegialnymi ministerstwami i odpowiadały przed Sejmem. W europejskich monarchiach absolutnych ministerstwa były podporządkowane królowi.
9. Scharakteryzuj rolę administracyjną Komisji Skarbowej i Komisji Wojskowej.
Komisja Skarbowa Korony przygotowywała budżet modernizując gospodarkę finansową Korony (zreformowała system ceł i przemysł). Przyczyniło się to do wzrostu dochodów państwa, ale jej fiskalizm drażnił szlachtę.
Komisje Wojskowe znaczących reform nie dokonały, ale uregulowały zasady tworzenia stałej armii (powołano garnizony, system aprowizacji, nowoczesne uzbrojenie i szkolenie żołnierzy).
10. Czym jest historia administracji?
Historię administracji należy rozpatrywać na tle historii gospodarczej i społecznej oraz historii ustroju państw. Administracja jak inne części składowe aparatu państwowego jest wytworem określonych stosunków społeczno-gospodarczych. Ma wpływ na gospodarkę państwa i często współdecyduje o jej osiągnięciach lub niedostatkach. Czym jest historia administracji??
o To wiedza o kształtowaniu się administracji na tle historii państw. Pokazuje jakie czynniki miały wpływ na:
- rozwój państwa, jego struktur, aparatu państwowego
- jakość działalności organów władzy
- sposób realizacji kompetencji i zadań oraz jak administracja publiczna wpływała na funkcjonowanie państwa
o Pokazuje co było przesłanką do powołania administracji w takiej a nie innej formie oraz dlaczego stawiano jej takie, a nie inne zadania oraz czy była prawna, jakie miała zalety i wady, zasady obsadzania urzędów, technikę realizacji zadań, przygotowanie aparatu administracji rządowej i samorządu terytorialnego do wykonywania funkcji i zadań państwa oraz tworzenie aktów prawa
o Historia administracji bada rozwój, stagnację i upadek administracji na tle historycznych uwarunkowań państwa, jego ustroju społeczno-politycznego, gospodarczego i stosunków społecznych między organami administracji, a podmiotami administrowanymi, a także zakres regulacji praw dotyczących administrowania państwem (społeczeństwem).
11. Omów pojęcie administracja.
Termin „administracja” powstał w starożytnym Rzymie. W Europie wystąpił w średniowieczu. Zawsze miał wiele znaczeń. Najważniejsze to:
Administracja może oznaczać zarządzanie jakimikolwiek sprawami (osobami, instytucjami prywatnymi lub państwowymi bądź organami adm. Publicznej) Tak ujmuje się ją do dzisiaj w krajach anglosaskich.
Administracja może oznaczać zarządzanie sprawami tylko publicznymi. W tym znaczeniu ugruntowała się w językach romańskich już od starożytności, a pojmowano ją w sposób:
- negatywny – jako tę część funkcji państwa, która nie stanowi prawa, ani nie wymierza sprawiedliwości
- pozytywny (funkcjonalny) – jako działanie wykonawcze w stosunku do decyzji politycznych czy też szerzej, jako organizatorską działalność państwa.
12. Czym charakteryzowała się administracja w monarchii absolutnej?
Początków administracji należy upatrywać w monarchii absolutnej (początku ery nowożytnej). Wtedy ukształtowały się w pełni wyżej wymienione cechy administracji.
Monarchia absolutna była ostatnią formą państwa feudalnego, kiedy panował stosunej poddańczy 0 wiążący chłopów z feudalami.
Państwo chłopów miało dwie formy:
1) Na zachodzie Europy stosunki poddańcze ulegały złagodzeniu
2) Na wschód od Łaby od XVI w. następował regres – w formie osobistego uzależnienia chłopów i zastępowania czynszu pańszczyzną (bez względu na formę poddaństwa).
Właściciele ziemscy trzymali władzę państwową i pełnili (na wsi) funkcję administracji państwowej.
Monarchia absolutna kształtowała się w okresie rozwoju gospodarki towarowo-pieniężnej. Formy ustrojowe poszczególnych państw rozwijały się nierównomiernie.
Francja – przybrała formę monarchii absolutnej w końcu XV wieku, Hiszpania w XVI wieku, a państwa Europy Środkowej dopiero w połowie XVII wieku – w tym Niemcy, które były rozbite. Apogeum monarchii absolutnej w Europie wystąpiło w XVIII w.
Monarchia absolutna to forma państwa w której monarcha miał władzę nieograniczoną i nie był związany prawem. We Francji (uznanej za klasyczną monarchię absolutną) władzę monarchy ograniczały tylko prawa fundamentalne korony (reguły dotyczące następstwa tronu, uprawnień sądu najwyższego zwanego parlamentem paryskim).
Monarchia absolutna różniła się od stanowej tym, że w stanowej władzę monarchy ograniczały stany (duchowieństwo, szlachtę, mieszczaństwo).
13. Jaki wpływ na rozwój administracji miały doktryny:
· Merkantylizm – powstał w XVII wieku jako doktryna ekonomiczna. Podwaliny pod jej rozwój wniósł generalny kontroler finansów J. B. Colbert . Stąd nazwa colbertyzm. Pogląd ten rozpowszechnił się w europie w XVII i XVIII wieku. Wtedy zamożność kraju wiązano z zasobami kruszcu i dodatnim bilansem płatniczy,. Bogacenie się wiązano z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej.
Merkantyliści uważali, że rozwój kraju zależy od produkcji przemysłowej, której produkty dają większe korzyści przy wymianie niż rolnictwo. Postrzegali państwo i naród jako zintegrowaną jednostkę gospodarczą o charakterze burżuazyjnym. Negowali stosunki ekonomiczne i filozofię państwa feudalnego. Poglądy te rozwijały się głównie w Holandii, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoszech. Do jego głównych przedstawicieli zalicza się: J. Hales, J. Colbert, A. Serra, a w Polsce J. Grodwagner i A.M. Fredro.
· Kameralizm – był doktryną nieco odmienną od merkantylizmu. Nazwa wywodzi się z włoskiego. Kameraliści uważali, że kraj bogaci się głównie przez zasoby złota. Dlatego zabroniono wywozu złota poza granicę. Doktrynę tę nazywano też bulionizmem (ang. Bullion – złoto lub srebro w sztabach) Nie zezwalano na wpływanie na rynek wewnętrzny obcych towarów oraz nakładanego cła (protekcjonizm celny).
Kameralistów od merkantylistów różnił fiskalizm.
Kameraliści postrzegali państwa w aspekcie możliwości powiększenia dochodów panującego (wynikało to ze specyfiki Niemiec i Austrii gdzie panował szczątkowy feudalizm). Wg kameralistów naczelnym celem polityki gospodarczej państwa powinno być pełne zatrudnienie i wykorzystanie sił wytwórczych. Kameralizm rozwinął się głównie w Niemczech i Austrii w XVII i XVIII wieku. Jego ideolodzy to: J. Bechera, P. Hornika i W. von Schroedera.
Policyści – głosili teorią bardziej kompleksową niż kameraliści. Uważali, że monarsze (z tytułu suwerenności państwa) przysługuje prawo do regulowania spraw o znaczeniu społecznym – tzw. prawo policji (ius politiae). Uważali, że podstawowym celem państwa jest zapewnienie szczęścia i dobrobytu (eudajmonizm) poddanym. Państwo (adm.) do osiągnięcia tego celu powinna dążyć wszelkimi dostępnymi środkami. Wgł. policystów – policja nie powinna ograniczać się do zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego. Takie ujecie policji przyjęto dopiero w XX w. (czyli wydawanie aktów – jako zakazy i nakazy określające wzorce zachowania się, które ograniczały swobodę działania). Ówczesna policja stosowała środki nie władcze i zajmowała się rozwojem – rolnictwa, przemysłu, rzemiosła, komunikacji, oświaty i ochrony zdrowia. Określenie policja (z gr. Oznaczało zarząd ministrem – państwem) co wówczas było zbliżone do administracji.
Program kameralistów, a głownie policystów zakładał umocnienie państwa policyjnego – stojącego ponad społeczeństwem i działającego „dla ludu” ale „bez ludu” , a nawet wbrew woli społeczeństwa. Marcel Prelot (znawcy doktryn) – uważał, że kameralistów i policystów łączy „entuzjastyczna i prosta wiara w dobroczynne skutki autorytarnego ustawodawstwa”. Na przełomie XVIII i XIX w. policyści zmienili swoje poglądy z filozoficzno – postulatywnej na bardziej praktyczny – koncentrując się na analizie obowiązującym prawie – dając tym początek dwóm naukom: - nauce prawa administracyjnego; - nauce administracji - co wpłynęło głownie na rozwój administracji. Do czołowych policystów zalicza się: J.H. von Justa -1702-71; J. von Sonnenfelda – 1733-1817; G.H. von Berga – 1765-1843; J.P. Harla – 1772-1842 i L.H Jacoba – 1759-1827. U schyłku XVIII w . policystyka ewoluowała w stronę liberalizmu.
Liberalizm. Doktryny liberalne rozwinęły się od połowy XVIII w. Istotą założeń liberalnych było nie państwo i nie społeczeństwo (jako całość), lecz jednostka. Zakładano, że jednostka powinna dysponować pełną wolnością (z łac. – libertas). Liberalizm podważał absolutyzmu i związane z nimi teorie głoszące, że państwo stoi ponad społeczeństwem i jednostką oraz może regulować położenie jednostki. Liberałowie uważali, że podstawą wolności jest nieograniczone prawo posiadania i dysponowania własnością prywatną. Początkowo liberalizm był nurtem niedemokratycznym i wyrażał interesy wyłącznie klas posiadających. Uzasadniał nierówność w wielu dziedzinach życia (np. wobec praw publicznych). Ponadto liberalizm przybierał różne postaci w zależności od sfery w której jednostka miała cieszyć się wolnością.
Fizjokratyzm – powstała we Fr. W drugiej połowie XVIII w., jako teoria ekonomiczna. Za jego twórcę uważa się F. Quesnay. Podstawą filozoficzną, poglądów fizjokratów było prawo natury („przodek naturalny” wolność osobista, swoboda działania, wolna konkurencja, interes własny jako główny bodziec działalności gospodarczej). Fizjokraci postulowali ograniczenia interwencji państwa w sferę ekonomiczną. Państwo nie powinno wspierać przemysłu (bo nie wytwarza on nowej wartości). Za jedyne źródło bogactwa uznawali rolnictwo i pracę w rolnictwie. Do głównych przedstawicieli tego kierunku w Polsce zaliczamy: A. Popławskiego, H. Stroynowskiego. Fizjokraci negowali nauki kameralistów i policystów, a w istocie wyznawali absolutyzmu (ich liberalizm był płytki). Liberalizm gospodarczy nawet w wersji fizjokratów (rzeczników burżuazji) był niemożliwy do realizacji w monarchii absolutnej, ze wzgl. na szczególnie silną aktywności adm. państwowej. Poglądy fizjokratów wpłynęły na politykę wielu państw w drugiej połowie XVIII w., a w tym również na rozwój adm. w republikach. Fizjokraci zwrócili uwagę na potrzebę rozwoju rolnictwa i górnictwa i co zmniejszyło reglamentację działalność państwa w sferze gospodarczej.
14. Scharakteryzuj administrację w republikach oświeceniowych.
pupetek