Wybrane funkcje szafarza sakramentu pokuty.pdf

SEMINARE

24 * 2007 * s. 69Î82

KS . H ENRYK S TAWNIAK SDB

WYBRANE FUNKCJE SZAFARZA SAKRAMENTU POKUTY

Î ASPEKT PRAWNY

WSTĦP

Temat zakreĻlony w tytule opracowania bħdzie prbĢ przybliŇenia i zanali-

zowania norm dotyczĢcych funkcji kapþana jako spowiednika w sakramencie po-

kuty. ZostanĢ przedstawione jednak tylko niektre kwestie w tej materii. Zaak-

centujemy najpierw to, Ňe spowiednik dziaþa in persona Christi, opierajĢc siħ na

Magisterium KoĻcioþa i w zgodzie z nim (1). Nastħpnie skupimy siħ na tym, co

wynika z tej naczelnej zasady i jakie sĢ inne funkcje spowiednika? Przedmiotem

dalszej uwagi bħdĢ wiħc zagadnienia: stawianie pytaı podczas spowiedzi (2),

odþoŇenie (3) lub odmowa absolucji sakramentalnej (4), postħpowanie spowiedni-

ka w przypadku cenzur koĻcielnych (5) oraz udzielenie rozgrzeszenia (6). Wy-

mienione pytania-problemy, w takiej wþaĻnie kolejnoĻci, wyznaczajĢ strukturħ

niniejszego studium.

1. MAGISTERIUM KOĺCIOýA PODSTAWġ ZACHOWAİ

KAPýANA-SPOWIEDNIKA

Warto przypomnieę, Ňe KoĻciþ od dawna ma ĻwiadomoĻę, Ňe gþwnym i

pierwszorzħdnym szafarzem sakramentu, w tym sakramentu pokuty i pojednania,

jest sam Chrystus Pan. Prezbiterzy zaĻ Î jak nauczali Ojcowie soborowi Î sĢ na-

znaczeni szczeglnym znamieniem i wskutek tego upodabniajĢ siħ do Chrystusa

Kapþana, tak iŇ mogĢ dziaþaę w osobie Chrystusa Gþowy (in persona Christi

Capitis) 1 . RzeczywiĻcie kapþan-spowiednik dziaþa w sakramencie pokuty jako

1 Por. Dekret o posþudze i Ňyciu prezbiterw Presbyterorum ordinis nr 2, w: Sobr Watykaıski

II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Pallottinum Poznaı 2002; Konstytucja dogmatyczna o KoĻcie-

le Lumen gentium, nr 10, w: tamŇe; por. takŇe Kodeks prawa kanonicznego (kpk), kan. 1008.

HENRYK STAWNIAK

narzħdzie samego Chrystusa, wypeþniajĢc posþugħ Dobrego Pasterza, ktry szuka

zagubionej owcy; posþugħ dobrego Samarytanina, ktry opatruje rany; Ojca, ktry

czeka na syna marnotrawnego i przyjmuje go, gdy powraca; sprawiedliwego Sħ-

dziego, ktry nie ma wzglħdu na osobħ i ktrego sĢd jest sprawiedliwy, a rwno-

czeĻnie miþosierny 2 . Spowiednik nie jest zatem panem w konfesjonale, lecz sþugĢ

BoŇego przebaczenia, ktry dziaþa in persona Christi w miþoĻci miþosiernej.

Przed laty kard. Joseph Ratzinger snuþ na ten temat takie refleksje: Niektrzy

ksiħŇa wolĢ przeksztaþcię spowiedŅ w rozmowħ, w rodzaj terapeutycznej autoana-

lizy, w ktrej biorĢ udziaþ dwie osoby na tym samym poziomie. Wydaje siħ im, Ňe

jest to bardziej ludzkie, bardziej osobiste i Ňe bardziej odpowiada dzisiejszemu

czþowiekowi. Ale spowiedzi tego rodzaju grozi, Ňe bħdzie ona miaþa niewiele

wsplnego z katolickĢ ideĢ sakramentu, wedþug ktrej nie liczĢ siħ tak bardzo ani

pomoc, ani zdolnoĻci ksiħdza. JeŇeli ten sakrament pojmuje siħ wþaĻciwie Î ksiĢdz

powinien ustawię siħ na drugim planie, ustĢpię miejsca Chrystusowi, bo tylko On

moŇe odpuĻcię winy. NaleŇy zatem powrcię do autentycznej koncepcji sakramen-

tu, w ktrym spotykajĢ siħ misterium i czþowiek. Trzeba naleŇycie zrozumieę sens

tej wþaĻciwie szokujĢcej formuþy: ja ciħ rozgrzeszam z twoich grzechw. W tym

momencie Î [È] Î ksiĢdz nie czyni tego na zasadzie przyzwolenia wiħkszoĻci

czþonkw KoĻcioþa, ale na mocy wþadzy danej mu bezpoĻrednio przez samego

Chrystusa. Owo ja, ktre mwi Î ciebie rozgrzeszam, nie jest ja danego ksiħdza,

ale bezpoĻrednio JA samego Pana 3 .

Krtko mwiĢc, kapþan jest znakiem i narzħdziem miþoĻci Boga wzglħdem

grzesznika, ktry winien teŇ wziĢę pod uwagħ szacunek naleŇny osobie penitenta

oraz delikatnoĻę relacji w tym sakramencie, a takŇe charakter i wielkoĻę posþugi.

Spowiednik, peþniĢc rolħ sħdziego, sprawiedliwego i miþosiernego, winien

byę takŇe lekarzem duszy, by dopomc choremu odzyskaę zdrowie, a zwþaszcza

nadprzyrodzone. Ten terapeutyczny charakter funkcji spowiednika i samego sa-

kramentu jest podkreĻlany w wielu dokumentach 4 . RwnieŇ w kan. 978 £1 do-

okreĻla siħ, Ňe spowiednik jest ustanowionym przez Boga szafarzem boskiej

sprawiedliwoĻci i miþosierdzia, aŇeby przyczyniaę siħ do czci BoŇej i zbawienia

dusz, dlatego wystħpuje rwnoczeĻnie w charakterze sħdziego i lekarza.

2 Por. Katechizm KoĻcioþa Katolickiego, Pallotinum 1994, nr 1465.

3 Raport o stanie wiary. Z ks. kardynaþem Josephem Ratzingerem rozmawia Vittorio Messori,

KrakwÎWarszawa 1986, s. 48; por. takŇe M. Pastuszko, Sakrament pokuty i pojednania, Wydaw-

nictwo JednoĻę, Kielce 1999, s.175; B. Testa, Sakramenty KoĻcioþa, przekþad i opracowanie

L. Balter, PallotinumÎPoznaı 1998, s.242. Warto dodaę, Ňe w tradycji wschodniej zachowaþa siħ

forma deprekatywna, czyli bþagalna.

4 Jan Paweþ II, Encyklika o BoŇym Miþosierdziu Dives in misericordia, tekst i komentarz,

Krakw 1981, nr 13, s. 40Î42; Adhortacja apostolska o pojednaniu i pokucie Reconciliatio et Paeni-

tentia, Libreria Editrice Vaticana 1984, nr 31, s.110; kpk, kan. 978 £1; por. takŇe, M. Pastuszko,

SakramentÈ, s. 260Î272; S. Witek, Sakrament pojednania, PoznaıÎWarszawa 1979, s. 104Î106;

Z. Sareþo, Kapþan jako spowiednik, áCollectanea TheologicaÑ 58 (1988) fasc. 1, s. 44.

FUNKCJE SZAFARZA SAKRAMENTU POKUTY

Z kolei w kan. 965 kpk z 1983 r. zaznacza siħ wyraŅnie, Ňe tylko kapþan jest

szafarzem sakramentu pokuty. NaleŇy w tym miejscu zaakcentowaę, Ňe przy rze-

czowniku kapþan prawodawca zamieĻciþ jego bliŇsze okreĻlenie: solus Î sam. W

ten sposb tekst prawa jasno oznajmia, Ňe przyjħcie wyznania grzechw i udzie-

lenie rozgrzeszenia to funkcje, ktre jedynie kapþan moŇe speþniaę 5 . Nie wystar-

czy jednak tylko kapþaıstwo, spowiadaę bowiem waŇnie moŇe ten kapþan, ktry

uzyskaþ specjalne uprawnienie do wykonywania takiej posþugi albo na mocy sa-

mego prawa 6 , albo wraz z urzħdem 7 , albo udzielenia dokonanego przez kompe-

tentnĢ wþadzħ 8 . Innymi sþowy, sama wþadza Ļwiħceı kapþaıskich nie wystarczy,

aby moŇna byþo waŇnie spowiadaę. JeĻli kapþan usiþuje spowiadaę bez upowaŇ-

nienia, to moŇe byę sprawcĢ przestħpstwa uzurpowania wþadzy spowiednika po

myĻli kan. 1378 £2, nr 2 9 .

Kapþan obdarzony þaskĢ prezbiteratu i upowaŇnieniem do spowiadania staje

siħ szafarzem KoĻcioþa. Dlatego przy sprawowaniu sakramentu pojednania

grzesznika z Bogiem i KoĻcioþem winien wiernie stosowaę siħ do nauki Urzħdu

Nauczycielskiego KoĻcioþa i norm wydanych przez kompetentnĢ wþadzħ. Magi-

sterium KoĻcioþa wiħc stanowi, i ten fakt naleŇy zaakcentowaę, podstawħ dziaþa-

nia i zachowania spowiednika.

UrzĢd Nauczycielski KoĻcioþa wyrŇnia to, Ňe nauczanie opiera siħ na man-

dacie apostolskim i jest jemu zapewniona szczeglna asystencja Ducha ĺwiħtego.

Funkcja tego Urzħdu polega na wypeþnieniu zleconej caþemu KoĻcioþowi misji

strzeŇenia jedynego depozytu wiary, czyli Pisma ĺwiħtego i Tradycji, a przede

wszystkim na wyþĢcznym zadaniu autentycznej interpretacji sþowa BoŇego, spisa-

nego czy przekazanego przez Tradycjħ 10 . Ten UrzĢd Nauczycielski nie jest ponad

sþowem BoŇym Î tak uczyþ Sobr Watykaıski II Î lecz jemu sþuŇy, nauczajĢc

jedynie tego, co zostaþo przekazane. Jest teŇ oczywiste, Ňe Ļwiħta Tradycja, Pismo

ĺwiħte i UrzĢd Nauczycielski KoĻcioþa wedþug mĢdrego BoŇego postanowienia

tak ĻciĻle þĢczĢ siħ ze sobĢ i zespalajĢ, Ňe jedno bez pozostaþych nie moŇe istnieę,

a wszystkie razem, kaŇde na swj sposb, pod wpþywem jednego Ducha ĺwiħtego

skutecznie przyczyniajĢ siħ do zbawienia dusz 11 . Tħ posþugħ oficjalnego i autory-

tatywnego nauczania w KoĻciele sprawuje papieŇ i kolegium biskupie wraz z

nastħpcĢ Piotra, ogþaszajĢc w sposb definitywny obowiĢzujĢcĢ naukħ w spra-

5 Por. M. Pastuszko, dz.cyt., s. 175Î176.

6 Por. kpk, kan. 967.

7 Por. tamŇe, kan. 968.

8 Por. tamŇe, kan. 969.

9 Por. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne. CzħĻę szczeglna, Warszawa 2003, s. 105Î106.

10 Por. F. Ardusso, Magisterium KoĻcioþa. Posþuga Sþowa, przekþad. M. Stebart, Wydawnictwo

WAM, Krakw 2001, s.147Î163.

11 Por. Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu BoŇym Dei Verbum, nr 10; takŇe interesujĢce

wywody na temat wspþczesnego rozumienia Magisterium zawiera pozycja: B. Sesbou, Wþadza w

KoĻciele. Autorytet, prawda i wolnoĻę, przekþad P. Rak, red. nauk. T. Dzidek, Wydawnictwo áMÑ,

Krakw 2003.

HENRYK STAWNIAK

wach wiary i obyczajw (kan. 749), towarzyszy im specjalny dar, czyli áchary-

zmat nieomylnoĻciÑ. Nauczanie samego papieŇa lub w þĢcznoĻci z nim kolegium

biskupw albo na soborze powszechnym, albo kiedy rozproszeni po Ļwiecie, wy-

raŇajĢ jednomyĻlnoĻę w sprawach wiary i obyczajw naleŇy przyjĢę za nieomyl-

ne, gdy to zostaþo wyraŅnie stwierdzone. Zwykþe wypeþnianie Urzħdu Nauczy-

cielskiego KoĻcioþa nie jest jako takie nieomylne 12 . IstniejĢ wiħc rŇne stopnie

odpowiedzialnoĻci, odmienne przyjħcie tych prawd, tj. aktem wiary lub religijne-

go posþuszeıstwa.

Zgodnie z kan. 750 £1 aktem wiary naleŇy przyjĢę prawdy podane do wie-

rzenia lub przedstawione jako te, w ktre naleŇy wierzyę wiarĢ boskĢ i katolickĢ,

bo naleŇĢ do depozytu wiary. Takim samym aktem wiary naleŇy przyjĢę inne

prawdy (£2 kan. 750), ktre sĢ konieczne do zachowania depozytu wiary, chociaŇ

nie zostaþy przedstawione przez UrzĢd Nauczycielski KoĻcioþa jako formalnie

objawione. Prawdy tak definiowane w sposb konieczny sĢ zwiĢzane z objawie-

niem lub majĢ z nim racje historyczne 13 . Wprawdzie nie aktem wiary, ale jednak

religijne posþuszeıstwo rozumu i woli naleŇy okazywaę nauce, ktrĢ gþosi papieŇ

lub kolegium biskupw w sprawach wiary i obyczajw, gdy autentycznie naucza-

jĢ, chociaŇ nie zamierzajĢ przedstawię jej w sposb definitywny (kan. 752).

Spowiednik winien odrŇnię naukħ Magisterium KoĻcioþa w sprawach wiary i

obyczajw dotyczĢcĢ sakramentu pokuty od trendw czasu, od opinii teologw czy

zachowaı innych szafarzy tego misterium. Fakt bowiem, Ňe niektrzy szafarze i

wierzĢcy nie stosujĢ siħ w swoim postħpowaniu do pouczeı Magisterium, lub teŇ

bþħdnie uwaŇajĢ, Ňe sĢ moralnie poprawne pewne dziaþania, nie usprawiedliwia tej

postawy. TakŇe nieprzyjmowanie tego, co Pasterze uznali za sprzeczne z prawem

BoŇym, nie moŇe stanowię uzasadnienia do odrzucenia prawdziwoĻci norm moral-

nych nauczanych przez UrzĢd Nauczycielski KoĻcioþa 14 . W tym miejscu warto

przypomnieę, Ňe niektre rozwiĢzania dopuszczajĢce wiernych ŇyjĢcych w powtr-

nych zwiĢzkach do Komunii Ļw., gdy w sumieniu sĢ przekonani o niewaŇnoĻci

pierwszego maþŇeıstwa, nigdy nie stanowiþy powszechnej nauki KoĻcioþa, ani nie

znalazþy siħ w jego dyscyplinie 15 . JeĻli spowiednik stosuje siħ do nauki Urzħdu Na-

uczycielskiego KoĻcioþa, to moŇe byę pewien, Ňe uczy on prawdy. Wiemy zaĻ z

12 Por. F. Ardusso, dz.cyt., s. 175Î177.

13 Por. Jan Paweþ II, Motu proprio Dla obrony wiary Ad tuendam fidem (1998), AAS 90

(1998), s. 457Î461, tekst polski Wydawnictwo Ļw. Tomasza z Akwenu, Warszawa 1998, nr 4,

s. 13; por. takŇe WyjaĻnienie doktrynalne Kongregacji Nauki Wiary z 29 VI 1998, KAI nr 27 (330)

z 7 lipca 1998, s. 27Î30. Przykþadem doktryny, ktra nie jest formalnie objawiona, a w sposb ko-

nieczny i historyczny wynika z niego, jest nauka o Ļwiħceniach kapþaıskich jako zarezerwowanych

tylko mħŇczyznom. Por. takŇe B. Sesboue, dz.cyt., s.264Î276. J. Syryjczyk, dz.cyt.,s. 68Î73.

14 Por. Jan Paweþ II, Encyklika o niektrych podstawowych problemach nauczania moralnego

KoĻcioþa Veritas splendor (1993), Libreria Editrice Vaticana (1993) nr 110, s. 165.

15 Por. M.F. Pompedda, Kwestie dopuszczania do sakramentu osb rozwiedzionych, ktre po-

wtrnie zawarþy zwiĢzek cywilny. Uwagi na marginesie kilku artykuþw prasowych, áLÓOsservatore

RomanoÑ, wyd. polskie, 11 (1993), s. 51Î54; M. Pastuszko, dz.cyt., s. 273n.

FUNKCJE SZAFARZA SAKRAMENTU POKUTY

kan. 841, Ňe tylko do najwyŇszej wþadzy w KoĻciele naleŇy zatwierdzanie lub okre-

Ļlanie tego, co jest wymagane do waŇnoĻci sakramentw, ktre naleŇĢ do depozytu

wiary, w tym sakrament pokuty i pojednania. TeŇ do Stolicy Apostolskiej oraz kon-

ferencji episkopatw i poszczeglnych biskupw diecezjalnych, zgodnie z kan. 838

£3 i £4, naleŇy okreĻlenie tego, co dotyczy godziwego sprawowania sakramentw,

ich udzielania i przyjmowania, jak rwnieŇ obrzħdw przy ich sprawowaniu. Wy-

tyczne Stolicy Apostolskiej, czyli papieŇa i poszczeglnych dykasterii, normy kon-

ferencji episkopatu czy biskupa diecezjalnego stanowiĢ dla spowiednika podstawħ

do wþaĻciwego i zgodnego z prawdĢ postħpowania 16 .

W podsumowaniu moŇna stwierdzię, Ňe aby wypeþnię waŇnie, godziwie i

skutecznie posþugħ spowiednika, kapþan winien kierowaę siħ naukĢ zawartĢ w

Magisterium KoĻcioþa i koniecznie posiadaę takie ludzkie przymioty jak: roztrop-

noĻę, dyskrecjħ, umiejħtnoĻę rozeznania, stanowczoĻę, stanowczoĻę, przy tym

þagodnoĻę i dobroę. Wymienione przymioty sĢ istotne nie tylko w momencie

przyjmowania wyznania grzechw, ale rwnieŇ w dialogu miħdzy spowiednikiem

i penitentem, ktry niejednokrotnie rozpoczyna siħ od pytaı.

2. STAWIANIE PYTAİ PODCZAS SPRAWOWANIA SAKRAMENTU POKUTY

PowyŇej stwierdzono, Ňe spowiednik zasiada w konfesjonale jako sħdzia i le-

karz. Ten ostatni winien postawię wþaĻciwĢ diagnozħ i przedstawię Ļrodki, ktre

byþyby skutecznym lekarstwem. W kontekĻcie zadaı szafarza i spowiedzi jako

takiej pojawia siħ kwestia stawiania pytaı penitentowi. Najpierw sensowne jest z

punktu widzenia prawa oglne pytanie: czy spowiednik ma obowiĢzek pytaę pe-

nitenta? Wspþczesne przepisy prawa, jak i dawne prawo, zakþadajĢ istnienie ta-

kiego obowiĢzku, ale same go nie okreĻlajĢ. Kanon 979 wspomina o moŇliwoĻci i

czasem powinnoĻci stawiania pytaı, ale o obowiĢzku w tym wzglħdzie nie mwi.

Jest to logiczne. Profesor M. Pastuszko, komentujĢc wymieniony kanon, stwier-

dza: Penitent, wyznajĢc swoje grzechy, powinien powiedzieę wszystko to, w czym

zawiniþ, to znaczy podaę rodzaj i liczbħ grzechw (teraz juŇ nie musi wyznawaę

koniecznych okolicznoĻci tych grzechw), stwierdzajĢc przy tym, iŇ za wyznane

grzechy Ňaþuje i postanawia siħ poprawię. JeĻli penitent to uczyni, spowiednik nie

musi go o nic pytaę. Konfesjonaþ bowiem nie jest miejscem, w ktrym spowiednik

mgþby zaspokoię swojĢ ciekawoĻę 17 . Zatem nie w kaŇdym przypadku spowiedzi

trzeba pytaę, natomiast w obowiĢzek istnieje odnoĻnie do szczegþw, ktre sĢ

konieczne do osiĢgniħcia integralnoĻci wyznania win, jak i do tych spraw, ktrych

16 Przykþadem moŇe byę Vademecum dla spowiednikw o niektrych zagadnieniach moral-

nych dotyczĢcych Ňycia maþŇeıskiego wydane przez PapieskĢ Radħ ds. Rodziny w 1997 r. tekst

polski, ýomianki 1997.

17 M. Pastuszko, dz.cyt., s. 284.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: