Wypalenie zawodowe.doc

Wypalenie zawodowe

Na początku człowiek postrzega ten proces w kategoriach osobistego zysku; każdemu przecież dobrze robi poczucie bycia potrzebnym. W stadium początkowym człowiek jest jeszcze niezwykle efektywny i wydajny, co z kolei natychmiast zostaje dostrzeżone i wykorzystane przez otaczających go ludzi. W konsekwencji jest obarczany wciąż no­wymi zadaniami. Łatwo go na nie skusić pochwałami. Jeśli pochwały i uznanie się kończą albo fizyczny i psychiczny wysiłek przez dłuższy czas przekracza indywidualne granice obciążenia, to powstaje ryzyko wypalenia zawodowego. Zachwiana zostaje równowaga między pono­szonym nakładem pracy a satysfakcją życiową.

Mimo intensywnej pracy mogą się wówczas nasilać niepowo­dzenia i krytyczne uwagi, a w końcowym efekcie zanika również sza­cunek dla osobistego zaangażowania.

Postawy typowe dla osób zagrożonych wypaleniem zawodowym:

a)  angażowanie się w pracę całym sercem,

b)  duże oczekiwania względem własnej osoby,

c)  negowanie własnych granic obciążenia,

d)  spychanie na dalszy plan osobistych potrzeb i interesów,

e)  dobrowolne i chętne przejmowanie nowych obowiązków i zadań.

Definicje:

Według Freudenbergera wypalenie jest „stanem zmęczenia czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody".

Na ten zespół objawów składa się:

-  zmęczenie,

-  ból głowy,

- wzmożona podatność na zachorowania,

- drażliwość,

- zmienność za­chowań,

- uczucie stałego znudzenia i zniechęcenia.

Według Maslach „wypalenie jest zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób".

Christina Maslach określa wypalenie zawodowe „syndromem”, na który składa się: 

a) wyczerpanie emocjonalne - dotyczy poczucia przeciążenia emocjonalnego i znaczne­go uszczuplenia posiadanych zasobów energetycznych na skutek kon­taktów z innymi;

Objawia się:

-  zmęczeniem,

-  utratą sił i energii,

-  drażliwością,

-  szybką irytacją,

-  obniżeniem nastroju,

-  dolegliwościami somatyczne (ból głowy, bezsenność, brak apetytu itp.),

-  poczuciem danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emocjonal­nie, a zasoby jej emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone.

b) depersonalizacja - wiąże się z negatywnym, nierzadko wręcz bezdusznym, a w najlepszym razie nazbyt obojętnym reagowaniem na innych ludzi będących odbiorcami pomocy danej oso­by;

Objawia się:

-  utrzymywaniem jedynie formalnych kontaktów międzyludzkich,

-  dystansowaniem się od trudnych spraw zawodowych,

-  ucieczką od relacji wymagających zaangażowania emocjonalnego,

-  w końcowej fazie - przedmiotowym traktowaniem drugiego

   człowieka (ignoro­wanie potrzeb i uczuć innych, brak szacunku,

   manipulacja, obojęt­ność, bezosobowe relacje);

c) obniżenie oceny własnych dokonań zawodowych - odnosi się do radykal­nego spadku poczucia swoich kompetencji i utraty przeświadczenia o możliwości odnoszenia sukcesów w pracy z ludźmi. Wiąże się to również z negatywną samooceną;

Następstwem tego jest rozczarowanie jed­nostki, poczucie winy za brak umiejętności komunikacyjnych oraz zaniżona samoocena.

Objawia się:

- niezadowoleniem z osiągnięć,

- utratą wiary we własne siły,

- poczuciem niezrozumienia ze strony przełożonych,

- niemożliwością przystosowania się do trudnych wa­runków

  zawodowych.

Według Aronsona wypalenie jest „stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowanym przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym.

Prowadzi to do następujących zachowań:

-         negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia,

-         poczucie bezradności i beznadziejności,

-         obniżona samoocena manifestująca się poczuciem niekompetencji

        i zniechęceniem.

Chociaż definicje te różnią się pod kilkoma względami, to jednak wszystkie trzy uznają wypalenie za stan zmęczenia i wyczer­pania emocjonalnego, który jest końcowym wynikiem stopniowego procesu utraty złudzeń (rozczarowania).

W procesie powstawania syndromu wypalenia zawodowego można wyróżnić następujące etapy:

Etap 1.

Wynika z przymusu efektywnego działania, z uwagi na zbyt duże oczeki­wania względem własnej osoby. Zmniejsza się gotowość do akceptowania własnych ograniczeń i możliwości.

Klu­czowym momentem jest dostrzeżenie cienkiej granicy między dążeniem do efektywnego działania a wewnętrz­nym przymusem własnej efektywności i samodzielne ustalenie własnego tempa pracy i tempa życia.

Etap 2.

Wzrost zaangażowania w pracę. Nasila się poczucie, że trzeba wszystko robić

samemu, by udowodnić własną wartość.

Delegowanie zadań jest postrzegane jako uciąż­liwe i czasochłonne, a czasami

traktowane w kategoriach zagrożenia dla własnej niezbędności.

Etap 3.

Zaniedbywanie własnych potrzeb. Chęć odprężenia, przy­jemnych kontaktów

społecznych i temu podobne zaczy­nają być spychane na dalszy plan, nasila się

poczucie, że w ogóle już się nie ma takich potrzeb, w tym również potrzeb

seksualnych.

Nierzadko dochodzi do nadużywania alkoholu, nikotyny, kofeiny, ale również tabletek

nasennych, ponieważ najpóźniej w tym stadium pojawiają się zaburzenia snu.

Etap 4.

Zaburzona proporcja między potrzebami wewnętrznymi a zewnętrznymi wymogami

(tzw. przymusami), skutkuje utratą dużej ilości energii, a wreszcie jej wyczer­paniem.

Zaczynają się pojawiać niewłaściwe zachowania, np. niepunktualność, mylenie

terminów spotkań.

Etap 5.

Przewartościowanie. Zmienia się kolejność priorytetów, kontakty społeczne

postrzegane są jako ob­ciążenie, ważne cele życiowe są dezawuowane i

przewartościowywane. Reaktywowanie wcześniejszych przyjaźni może w tym

stadium pomóc w uświadomieniu sobie te­go, że zaszła w nas zmiana, i w

cofnięciu dokonanego ne­gatywnego przewartościowania.

Symptomami takiego stanu są:

- odizolowanie się od otaczającego świata,

- spadek efektywności i pojawiają się dolegliwości fizyczne.

Kontakty z innymi osobami cechuje:

- bezrad­ność,

- brak gotowości do niesienia pomocy,

- brak empa­tii.

Począwszy od tego stadium, konieczna jest już profe­sjonalna pomoc.

Etap 6.

Następuje ostateczne wycofanie się. Sieć społeczna, która jednostkę wspiera, ochrania

i podtrzymuje, postrzegana jest ja­ko wroga, wymagająca i nadmiernie obciążająca.

Stan człowieka cechuje:

- brak orientacji,

- utrata perspektyw i nadziei na przyszłość,

- zupełne wyobcowanie.

Za­stępczego zaspokojenia szuka w alkoholu, narkotykach lub lekach. Ma poczucie

skrępowania automatyzacji własnych działań.

Etap 7.

Nadal postępuje proces izolowania się i wycofywania się z życia. Każdy przejaw

zainteresowania ze strony otaczającego świata jest interpretowany jako atak.

Mogą również pojawiać się reakcje paranoidalne.

Etap 8.

Utrata poczucia, że się ma własną osobowość. Pojawienie się poczucia, że nie

jest się już autonomiczną jednostką, lecz że funkcjonuje się raczej automatycznie.

Etap 9.

Pustka wewnętrzna. Człowiek czuje się wyjałowiony, zniechęcony i pusty, co

pewien czas doświadcza ataków paniki i reakcji fobicznych, odczuwa lęk przed

innymi ludźmi i ludzkimi skupiskami.

Etap 10.

Ogólny stan determinuje depresja. Rozpacz, wyczerpanie, ...