ANATOMIA I FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
1. Biologia:
a) morfologia (budowa organizmów);
b) fizjologia (czynności organizmów).
2. Układy narządów:
a) aparat ruchu – bierny (szkielet – kości, stawy, więzadła) i czynny (mięśnie);
b) pokarmowy, trawienny (narządy, które pobierają i trawią pokarm);
c) oddechowy (drogi oddechowe + płuca);
d) krwionośny, krążenia (serce + naczynia krwionośne + naczynia limfatyczne);
e) moczowo-płciowy (nerki + drogi moczowe + narządy rozrodcze);
f) skóra;
g) nerwowy (mózg + rdzeń przedłużony + zwoje nerwowe + nerwy);
h) narządy zmysłów;
i) dokrewny.
KOMÓRKA
1. Komórka – zasadniczy element budowy każdego organizmu (ok. 30 mln, [µm]).
2. Cytologia – nauka o komórkach.
3. Budowa komórki:
a) zewnętrzna błona komórkowa – otacza cytoplazmę, funkcja ochronna, funkcja graniczna, selektywna przepuszczalność;
b) cytoplazma – substancja bezbarwna, koloidalna, z dużą zawartością wody;
c) retikulum endoplazmatyczne – system błon z enzymami biorącymi udział w syntezie lipidów;
d) mitochondria – we wszystkich żywych komórkach, zmienny kształt, utlenianie substancji odżywczych na błonach → dużo ATP;
e) Aparat Golgiego – struktura złożona z pęcherzyków, cystern, kanalików równolegle ułożonych w okolicy jądra; synteza niektórych związków organicznych; gromadzi białko;
f) jądro – DNA, RNA.
TKANKI
1. Tkanka – zespół komórek o podobnej budowie, funkcji i wspólnym pochodzeniu.
2. Histologia – nauka o tkankach.
3. Podział tkanek:
a) nabłonkowa;
b) łączna;
c) mięśniowa;
d) nerwowa.
4. TKANKA NABŁONKOWA:
Ø brak naczyń krwionośnych,
Ø materiał odżywczy pobierany z sąsiadujących tkanek,
Ø funkcje:
ü pokrywa powierzchnię ciała,
ü wyściela narządy i jamy,
ü pośredniczy między środowiskiem a głębiej leżącymi tkankami,
ü f. resorbująca, wchłaniająca (nabłonek jelita),
ü f. wydalnicza (nabłonek nerkowy),
ü przyjmuje podniety,
Ø nabłonek:
ü jedno- i wielowarstwowy (np. płaski),
ü wielorzędowy migawkowy (wyściela drogi i narządy oddechowe).
5. TKANKA ŁĄCZNA:
Ø powszechność występowania,
Ø f. mechaniczna,
Ø zapewnia f. ochronną,
Ø łączenie i modelowanie narządów,
Ø f. troficzna (odżywcza) – przekazywanie pokarmu sąsiednim tkankom,
Ø tkanka łączna:
ü właściwa:
· tkanka zarodkowa,
· tkanka siateczkowata,
· tkanka tłuszczowa,
· tkanka barwnikowa,
· tkanka włóknista,
ü szkieletowa:
· tkanka szklista,
· tkanka chrzęstna,
· tkanka kostna.
6. TKANKA MIĘŚNIOWA:
Ø kurczliwość (zdolność skracania się komórek pod wpływem impulsu z układu nerwowego).
Ø element kurczliwy – włókienka kurczliwe – miofibryle,
Ø tkanka mięśniowa:
ü gładka,
ü prążkowana,
ü mięśnia sercowego.
7. TKANKA NERWOWA:
Ø neurony – ciałko nerwowe + wypustki (dendryty i neuryt).
APARAT RUCHU
UKŁAD SZKIELETOWY
I. UKŁAD KOSTNY stanowi bierny element aparatu ruchu.
II. FUNKCJE SZKIELETU:
Ø zrąb budowy całego organizmu,
Ø funkcja podporowa,
Ø funkcja ruchowa,
Ø funkcja amortyzacyjna,
Ø wiele elementów kostnych stanowi ochronę narządów trzewnych i nerwowych (np. klatka piersiowa, czaszka),
Ø wytwarzanie elementów morfotycznych krwi przez szpik kostny.
Kościec zbudowany jest z kości, chrząstek i stawów oraz więzadeł. Stanowi on rusztowanie całego organizmu, określa jego kształt, wielkość i wytrzymałość. Wiele kości spełnia rolę dźwigni, do których przymocowane są mięśnie powodujące ruchy jednych kości w stosunku do drugich lub poruszanie się całego ciała. Wszystkie elementy zbudowane są z tkanki łącznej szkieletowej.
To właśnie szkieletowi zawdzięczamy:
Ø zmiany położenia całego ciała,
Ø zmiany ułożenia części ciała względem siebie,
Ø utrzymanie odpowiedniej postawy ciała - postawa pionowa,
Ø znaczne osłabienie skutków działania różnego rodzaju przeciążeń.
III. SZKIELET CZŁOWIEKA MOŻEMY PODZIELIĆ NA TRZY GŁÓWNE CZĘŚCI:
1. Szkielet osiowy:
• czaszka,
• mostek,
• kręgosłup,
• żebra.
2. Szkielet kończyn górnych:
• obojczyk,
• łopatka,
• kość ramienna,
• kość łokciowa,
• kość promieniowa,
• kości nadgarstka,
• kości śródręcza,
• kości palców.
3. Szkielet kończyn dolnych:
• kość miedniczna,
• kość udowa,
• kość piszczelowa,
• kość strzałkowa,
• kości stępu,
• kości śródstopia,
IV. KOŚCI MOŻEMY PODZIELIĆ NA CZTERY GŁÓWNE GRUPY:
1. Kości długie
W części środkowej mają postać wydłużonego walca zwanego trzonem kości, a oba końce są rozszerzone. Wewnątrz trzonu kości długich mieści się jama szpikowa. Rozszerzone końce kości (bliższy, czyli górny i dalszy, czyli dolny) tworzą dużą powierzchnię dla przyczepu ścięgien mięśni, torebki stawowej i więzadeł. Na nich też znajdują się powierzchnie stawowe pokryte warstwą chrząstki szklistej, tworzące połączenia stawowe z sąsiednimi kośćmi. Obojczyki i żebra - zaliczane do kości długich - nie mają jamy szpikowej. Trzony żeber, w związku z ich funkcją, są spłaszczone.
2. Kości krótkie to bryłkowate kości nadgarstka i stępu. Ich mocna budowa łączy się z niewielką ruchomością.
3. Kości płaskie, np. kości sklepienia czaszki, kość biodrowa (część składowa kości miedniczej), łopatka - tworzą osłonę dla położonych pod nimi narządów i stanowią dużą powierzchnię przyczepu dla mięśni. Zbudowane są z dwóch warstw istoty zbitej. Między nimi znajduje się istota gąbczasta, czyli śródpoście wypełnione szpikiem kostnym.
4. ...
Martusia340