Pływanie osób niepełnosprawnych.doc

Rozwój pływania sportowego osób niepełnosprawnych

Pływanie ma swoją długa tradycję w rehabilitacji. Jako dyscyplina sportu dla osób niepełnosprawnych zostało wprowadzone dopiero po II wojnie światowej. Podczas igrzysk paraolimpijskich, w zależności od stopnia niepełnosprawności, zawodnicy rywalizują na dystansach od 50 do 400 m, natomiast na zawodach poza paraolimpijskich rozgrywane są także konkurencje na dystansach 800 i 1500m. Igrzyska rozgrywane są na basenie 50m, a uczestniczą w nich pływacy z dysfunkcjami narządu wzroku i narządu ruchu.

Po raz pierwszy zawody w pływaniu dla osób niepełnosprawnych na igrzyskach paraolimpijskich zostały rozegrane w 1960r. na 50 m krytym basenie. Zawody rozegrano w pięciu klasach. Każda z klas podzielona była na dwie kategorie. Pierwsza obejmowała całkowite porażenia, a druga porażenia częściowe. Dodatkowa klasa została stworzona dla osób z minimalną niepełnosprawnością. Zawody rozegrano w stylu: dowolnym (kraul), grzbietowym i klasycznym. Organizatorzy uznali, że styl motylkowy jest zbyt trudny technicznie do wykonania przez osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. Zawodnicy z porażeniem czterokończynowym (tetraplegia) startowali na dystansie 25m, a wszyscy pozostali na dystansie 50m. W Igrzyskach dominowali reprezentanci Włoch, którzy zdobyli większość medali. Najszybszym pływakiem został Szwajcar Faule, który dystans 50m stylem dowolnym pokonał w 37,9s.

Cztery lata później (1964) w konkurencjach pływackich dominowali reprezentanci Stanów Zjednoczonych. Najszybszym pływakiem został jednak Holender Prins ustanawiając Rekord Świata na dystansie 50m stylem dowolnym (37,7s).

W 1968r. zawody pływackie rozgrywane były na 25m odkrytym basenie, na którym ustanowiono 40 RŚ. Najlepszym zawodnikiem został Włoch R. Marson (klasa 5), który zdobył trzy medale na dystansie 50m stylem dowolnym, klasycznym i grzbietowym. Pierwszy raz pływano na dystansach 100m (stylem dowolnym i klasycznym) oraz włączono sztafetę 3 razy 50m stylem zmiennym.

Na igrzyskach paraolimpijskich w 1972r. zastosowano nowy system klasyfikacyjny, który dzielił zawodników na 6 klas. Dodano do programu zawodów konkurencję 100m stylem grzbietowym oraz wyścigi sztafet na dystansie 3 razy 100 m stylem zmiennym. Zainstalowano pierwszy raz tablice do elektronicznego pomiaru czasu.

W 1976r. dopuszczono do startu zawodników z uszkodzeniem narządu wzroku oraz po amputacjach. Jednym z najlepszych zawodników tych igrzysk był Polak Grzegorz Biela, który zdobył cztery złote medale. Inne wielkie nazwiska w pływaniu na tych igrzyskach to Scott Robeson i Uri Bergman. Wprowadzono do programu styl zmienny (25, 50, 100m), a także sztafetę 4 razy 50m stylem dowolnym.

Na igrzyskach w Arnhem (1980) pierwszy raz wystartowali pływacy z porażeniem mózgowym. Gwiazdą igrzysk była niedowidząca pływaczka amerykańska Trischa Zorn, która zwyciężyła w pięciu konkurencjach. Wprowadzono do programu 400m stylem dowolnym oraz wyścigi sztafet 4 razy 100m stylem dowolnym.

W 1984r., w Nowym Jorku, utworzono nową grupę sportową, tzw. innych schorzeń narządu ruchu, którzy ze względu na specyfikę niepełnosprawności nie mogli startować w żadnej z istniejących wtedy grup. Indywidualności tych igrzysk to Erling Trodsen z obustronną amputacją kończyn dolnych, który przepłynął 100m stylem dowolnym w 1.06,97min, oraz niewidomy (klasa B1) Amerykanin Morgan, który ten sam dystans pokonał w 56,22s. Do programu zawodów wprowadzono konkurencje 200m stylem dowolnym, 400m stylem klasycznym, 150m oraz 400m stylem zmiennym.

W 1987r. ośmiu najlepszych pływaków na świecie na dystansie 200m stylem zmiennym oraz osiem pływaczek na dystansie 100m stylem dowolnym z uszkodzeniem narządu wzroku zostało zaproszonych do Madrytu do uczestnictwa w MŚ dla osób pełnosprawnych.

Na igrzyskach paraolimpijskich w 1988r. zawodnicy startowali w 42 konkurencjach, zdobywając łącznie 257 medali. Poziom rywalizacji znacznie się podwyższył, głównie za sprawą amerykańskich pływaków: Trischy Zorn, która wygrała aż 12 konkurencji w klasie B2 oraz Johna Mosterda (klasa B1), który zdobył sześć złotych medali ustanawiając Rekord Świata na dystansie 100m stylem dowolnym (58,65s).

Na igrzyskach paraolimpijskich w 1992r., na których wprowadzono nowy system klasyfikacji, liczba konkurencji, w porównaniu do Igrzysk Paraolimpijskich z 1988r., zmniejszyła się do 37, a wystartowało w nich 487 zawodników z 56 krajów. Zawodnicy stawali na podium 170 razy, ustanawiając łącznie 119 RŚ. Podobnie jak cztery lata wcześniej amerykańscy pływacy Trischa Zorn (B2) i John Morgan (B1) zdobyli razem aż 22 medale w tym 18 złotych. Jednak ulubieńcem publiczności został Brytyjczyk Peter Hull z czterokończynową amputacją, najlepszy sportowiec roku 1992. Zdobył on trzy złote medale na 50m stylem grzbietowym oraz na 50 i 100m stylem dowolnym.

Na kolejnych IP’96 (Igrzyska Para olimpijskie) w Atlancie liczba konkurencji uległa dalszemu ograniczeniu do 34, a niepełnosprawni pływacy odbierali medale 168 razy i ustanowili 107 RŚ.

Na IP’2000 wystartowało 580 zawodników, którzy walczyli o 169 złotych medali. Indywidualnością tych igrzysk był Jason Wening, zawodnik z obustronną amputacją kończyn dolnych poniżej kolan, który zdobył po raz trzeci z rządu złoty medal na dystansie 400m kraulem bijąc jednocześnie własny rekord świata.

W IP’2004 w 166 konkurencjach pływackich wystartowało 580 zawodników z 61 krajów, którzy ustanowili 98 RŚ. W pływaniu zwyciężyli Chińczycy, zdobywając 19 złotych medali, przed reprezentacją Wielkiej Brytanii i USA, których zawodnicy zdobyli po 16 złotych medali. Gwiazdami zawodów były zdobywczyni 7 złotych medali w konkurencjach indywidualnych oraz dwóch medali (złoty i brązowy) w sztafecie, zawodniczka klasy S4, Japonka Mayami Narita oraz reprezentantka USA Erin Popovich (klasa S7), która zwyciężyła 5 razy indywidualnie oraz 2 razy w sztafecie.

Zasady klasyfikacji w pływaniu osób niepełnosprawnych

Klasyfikacja zawodników do igrzysk paraolimpijskich w pływaniu odbywa się zgodnie z ustaleniami Międzynarodowego Komitetu Paraolimpijskiego (IPC) Sports Assembly Executive Committee for Swimming (SAEC-SW).

Kandydaci z sześciu kategorii niepełnosprawności klasyfikowani są przez ekspertów sportowych i medycznych do poszczególnych klas. Zawodnicy o podobnych możliwościach funkcjonalnych do pływania biorą udział w zawodach o tej samej klasie, pomimo że mogą reprezentować inny rodzaj niepełnosprawności.

Ryc. 1. Na zawodach niepełnosprawni pływacy mogą startować z różnych pozycji wyjściowych ( ze słupka, z brzegu basenu lub z wody)

Zawody odbywają się zgodnie z przepisami dla sportowców pełnosprawnych. Nieliczne zmiany dotyczą startu, nawrotów,oraz w niektórych przypadkach modyfikacji stylu.

Osoby startujące w igrzyskach paraolimpijskich dzieli się na dwie klasy:

- zawodnicy z uszkodzeniem wzroku – klasy S11 do S13

- osoby z uszkodzeniem narządu ruchu: po amputacjach, z porażeniem mózgowym, uszkodzeniem rdzenia kręgowego, chorobą polio oraz grupa Les Autres są kwalifikowane zgodnie z Funkcjonalnym Systemem Klasyfikacji (FCS) do klas S1 – S10

Style pływackie ze względu na potrzeby sportu niepełnosprawnych zostały podzielone w następujący sposób:

S – styl dowolny, grzbietowy i motylkowy (niektórzy zawodnicy z porażeniem mózgowym nie są w stanie pływać stylem motylkowym zgodnie z przepisami, ze względu na brak koordynacji ruchowej, niewystarczającą funkcję mięśni i zakres ruchomości w stawach),

SB – styl klasyczny

SM – styl zmienny

Klasyfikacji funkcjonalnej poddawani są tylko zawodnicy z uszkodzeniem narządu ruchu. Klasyfikacja funkcjonalna w pływaniu została opracowana w latach 80 przez Blomgwist z Niemiec i Williamsona z Anglii, a następnie zmodyfikowana przez IPC. Klasyfikacja zawodników przebiega w dwóch etapach: w I etapie przeprowadza się ocenę medyczną, zaś w II etapie ocenę pływackich możliwości funkcjonalnych.

Ocenie medycznej podlegają zdolności ruchowe, które testowane są pod kątem:

- oszacowania punktów w teście oceny siły mięśniowej

- oszacowania punktów za koordynację ruchową

- oszacowania punktów za zakresy ruchu (funkcjonalne w pływaniu) w stawach

- pomiarów kończyn amputowanych

- pomiarów tułowia.

Siła mięsni testowana jest przy pomocy skali Adapted Medical Research Council (MRC). W tabeli poniżej przedstawiona jest punktacja przyznawana w zależności od sprawności mięśnia:

Zawodnicy mogą być kwalifikowani do klas od S1 do S10, jeśli osiągną minimum 300 punktów. W grupach SB minimalna wymagana liczba punktów to 290.

Do oceny zdolności pływackich służą:

- test medyczny na ławce

- test techniczny pływacki

- obserwacja podczas zawodów.

Test na ławce

W teście na ławce oceniający przypisuje od 0 do 5 pkt za każdy testowany element ruchu. Minimalną niepełnosprawnością wymaganą do startu jest strata w tym teście 15 pkt.
Osoby oceniające przypisują do 300 pkt za mechanikę wykonywania ruchów pływackich: funkcjonalność dłoni, ramion, tułowia, nóg oraz ułożenie ciała w poszczególnych stylach. Dodatkowo ocenia się możliwości wykonania skoku startowego, nawrotów, odbicia od ściany lub platformy startowej.

Według takiej klasyfikacji pływak pełnosprawny powinien otrzymać 300 pkt. Natomiast osoba z tetraplegią – z całkowitym uszkodzeniem na poziomie C4-C5, z bardzo ograniczonymi ruchami kończyn dolnych, przy wykonaniu ruchów napędowych, zostanie oceniona na poziomie ok. 50 pkt. Osoba z obustronną amputacją powyżej stawu łokciowego sklasyfikowana zostanie na poziomie ok. 200 pkt.

Test pływacki

W teście pływackim, jeśli jest to możliwe, zawodnik wykonuje skok startowy oraz płynie każdym ze stylów, co najmniej 25m. Dla pływaków z zaburzeniami koordynacji jest wymagane, aby pokonali oni każdym stylem dystans 50m. Każdy musi wykonać także leżenie przodem i tyłem – przyjęta pozycja jest w specjalny sposób rejestrowana na odpowiednich diagramach zawartych na formularzach testowych. Podczas leżenia przodem wykonywana jest praca kończyn dolnych, tak jak w pływaniu kraulem i w stylu klasycznym. Ocenie podlega również wykonanie nawrotu. Wykonanie tych elementów zapewnia kandydatom bezpieczeństwo w wodzie, dlatego brak możliwości wykonania tych ruchów uniemożliwia zawodnikowi udział w zawodach. Punktacja przyznawana jest oddzielnie dla stylu dowolnego, grzbietowego i motylkowego (S) w 10 klasach oraz klasycznego (SB) w 9 klasach.

Obserwacja możliwości funkcjonalnych w wodzie jest niezbędna, aby stwierdzić jakość ruchu kończyny w danym stylu pływackim. Ważne jest, aby poddać testowi realne możliwości funkcjonalne kończyny, a nie tylko opierać się na liczbie przyznanych punktów w ocenie siły mięśniowej w stawach biodrowych czy ramiennych.

W tabeli poniżej przedstawiona jest liczba punktów, jaka może być przyznana zawodnikowi w zależności od wykonania poszczególnych elementów testu pływackiego.

Szczegółowa liczba punktów przyznawanych za wykonanie startu i nawrotu przedstawiona jest poniżej: