Grupy krwi
Znamy dziś 4 główne grupy krwi, oznaczane jako A, B, AB i 0.
Różnice między krwią różnych grup sprowadzają się do obecności lub nieobecności w erytrocytach pewnych substancji zwanych aglutynogenami albo antygenami, oraz obecnością lub nieobecnością w surowicy krwi substancji zwanych aglutyninami albo przeciwciałami.
Wyróżniamy dwa aglutynogeny, które oznaczamy literami A i B.
Dana krew może zawierać albo aglutynogen A, albo B, albo A i B, czy też może nie zawierać ani aglutynogenu A, ani B.
Krew zawierająca aglutynogen A i B należy do grupy zwanej AB, krew zawierająca aglutynogen A- do grupy A, a zawierająca aglutynogen B- do grupy B, natomiast krew nie zawierająca A ani B należy do grupy zwanej zerową (0).
Aglutyniny występujące w surowicy są też dwóch kategorii. Oznaczamy je literą a i b. Dana surowica może zawierać bądź tylko a, bądź tylko b lub a i b, albo też nie zawierać żadnej z tych aglutynin.
Aglutynogen A i aglutynina a w warunkach normalnych nie występuje u jednego osobnika, tak że jeżeli dana krew zawiera A w czerwonych krwinkach, to nie może zawierać a w surowicy.
Podobnie też nie występują razem aglutynogen B i aglutynina b. Spotkanie tych substancji równocześnie w krwi powoduje aglutynację (zlepianie się) krwinek.
Z tego wynika, że krew grupy AB nie zawiera ani aglutyniny a ani b, natomiast krew grupy 0 zawiera obie aglutyniny.
Fakty, o których była mowa wyżej, dotyczące występowania aglutynogenów i aglutynin w grupach krwi, można zestawić w poniższej tabeli:
Grupa krwi Aglutynogeny w krwinkach Aglutyniny w surowicy
A A b
B B a
AB A i B brak
0 brak a i b
Znajomość grupy krwi jest niezbędna przy podaniu (transfuzji) cudzej krwi potrzebującemu człowiekowi.
2) Dziedziczenie grup krwi
a. Uwarunkowania genetyczne grup krwi
Grupy krwi (układu AB0) determinowane są genetycznie i dziedziczą się ściśle według praw Mendla.
Za występowanie określonych grup krwi odpowiedzialne są trzy geny (oznaczane literami IA, IB, i0), które zaliczane są do alleli wielokrotnych (zajmują to samo położenie w chromosomach homologicznych).
I tak:
v Gen IA warunkuje syntezę specyficznego białka, aglutynogenu A w erytrocytach
v Gen IB warunkuje syntezę innego białka, aglutynogenu B
v Gen i0 nie powoduje powstawania żadnego aglutynogenu
Geny IA i IB są dominujące w stosunku do genu i. Natomiast, ani gen IA, ani IB nie są dominujące w stosunku do siebie.
Analizując powyższe informacje można dojść do następujących wniosków:
v Osobniki o składzie genetycznym IAIA lub IAi0 mają krew grupy A
v Osobniki o składzie IBIB lub IBi0 mają krew grupy B
v Osobniki o składzie i0i0 mają krew grupy 0
v Osobniki o składzie IAIB mają krew grupy AB.
Osobniki o grupie krwi AB w swoich erytrocytach wytwarzają dwa rodzaje aglutynogenów (A i B), mają więc zarówno gen IA, jak i IB.
Grupy krwi są determinowane genetycznie i nie zmieniają się podczas życia osobnika.
Dziedziczenie grup krwi u człowieka nie jest związane z płcią.
Powyższe fakty można przedstawić obrazowo za pomocą powyższej tabeli:
Grupy krwi Genotyp
A IAIA- osobnik homozygotycznylub IAi0- osobnik heterozygotyczny
B IBIB -osobnik homozygotycznylub IBi0- osobnik heterozygotyczny
AB IAIB- osobnik heterozygotyczny
O i0i0- osobnik homozygotyczny, recesywny
b. Przykłady dziedziczenia grup krwi
1) Załóżmy, że pewna rodzina ma czwórkę dzieci. Badania serologiczne wykazały, że matka ma grupę krwi A, ojciec grupę B, najstarszy syn AB, starsza córka A, młodsza córka 0, a najmłodsze dziecko- chłopiec, ma grupę B.
Znamy grupy krwi rodziców i grupy krwi dzieci (A, B, AB, 0). Natomiast nie wiemy, czy rodzice są homozygotami czy też heterozygotami.
Analizując genotyp grup krwi czwórki dzieci, dochodzimy do wniosku, że te cztery grupy krwi A, B, AB i 0 mogli przekazać dzieciom tylko rodzice heterozygotyczni (matka z grupą krwi A ma genotyp IAi, a ojciec z grupą B ma genotyp IBi).
Matka, jako heterozygota- IAi- wytworzy dwa rodzaje komórek jajowych: IA; i
Ojciec, jako heterozygota- IBi- wytworzy dwa rodzaje plemników: IB; i
Dziedziczenie grup krwi możemy przedstawić schematycznie za pomocą tzw. szachownicy genetycznej:
P: Matka- grupa A X Ojciec- grupa B
Genotyp IAi0 Genotyp IBi0
Gamety Gamety IB ♂ i0 ♂
IA♀ IAIB grupa AB (najstarszy syn) IAi0grupa A(starsza córka)
i0♀ IBi0 Grupa B(najmłodszy syn) i0i0grupa 0(młodsza córka)
F: (potomstwo)
Analizując powyższy schemat należy stwierdzić, że matka przekazała gen IA najstarszemu synowi i starszej córce; gen ten warunkuje syntezę aglutynogenu A.
Natomiast ojciec przekazał gen IB najstarszemu i najmłodszemu synowi; gen ten warunkuje syntezę aglutynogenu B.
Młodsza córka, która posiada grupę krwi 0 nie odziedziczyła po rodzicach ani genu panującemu IA, ani genu IB, tylko gen recesywny i0, który nie powoduje powstania aglutynogenu.
2) Matka posiada grupę krwi 0, o genotypie i0i0, a ojciec posiada grupę AB, o genotypie IAIB. Jakie grupy krwi odziedziczą po rodzicach dzieci?
P: Matka- grupa 0 X Ojciec- grupa AB
Genotyp i0i0 Genotyp IAIB
Gamety Gamety IA ♂ IB ♂
I0♀ Genotyp: IAi0 grupa AB Genotyp: IBi0grupa B
i0♀ Genotyp: IAi0 grupa A Genotyp: IBi0grupa B
Analizując schemat widać, że 50% potomstwa będzie miało grupę krwi A i 50% grupę krwi B.
Wszystkie osobniki są heterozygotami (geny dominujące IA lub IB otrzymały od ojca, a gen recesywny i0 otrzymały od matki).
3) Wnioski
a) Ustalenie grup krwi może być pomocne przy ustalaniu ojcostwa. Na podstawie grupy krwi nie można jednak stwierdzić z całą pewnością, iż dany mężczyzna jest ojcem danego dziecka, można natomiast powiedzieć, czy mógłby nim być. Można natomiast przy pomocy tego testu całkowicie wykluczyć domniemane ojcostwo.
b) Znajomość grupy krwi chorego jest bezwzględnie konieczna podczas przetaczania krwi.
ANTYGENY TWORZĄ PRZECIWCIAŁA (INTELIGENTNE BOMBY UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO)
Gdy antygen grupy krwi odkrywa, że do układu wtargnął obcy antygen, pierwszą rzeczą, jaką robi, jest wytworzenie przeciwciał do tego antygenu. Te przeciwciała to wyspecjalizowane związki chemiczne produkowane przez komórki układu odpornościowego, a ich rola to atakowanie i swoiste oznakowanie obcego antygenu po to, by go zniszczyć. Przeciwciała działają niczym bomby inteligentne używane w wojsku. Komórki naszego układu odpornościowego wytwarzają mnóstwo różnorodnych przeciwciał, a każde jest tak specyficznie zaprojektowane, by zidentyfikować i zaatakować jeden konkretny obcy antygen. Między układem odpornościowym a intruzami, którzy próbują zmienić lub zmutować swoje antygeny w jakąś nową formę, której nasz organizm nie rozpozna, toczy się nieustanna wojna. Układ odpornościowy odpowiada na te wyzwania poprzez wciąż rosnący zapas przeciwciał.Kiedy przeciwciało napotyka antygen intruza mikroba, zachodzi reakcja zwana aglutynacją (zlepianiem, sklejaniem). Przeciwciało przyłącza się do antygenu wirusa i czyni go bardzo lepkim. Kiedy komórki, wirusy, pasożyty i bakterie są zaglutynowane, sklejają się z sobą i grupują, co czyni zadanie usunięcia ich znacznie łatwiejszym. Ponieważ mikroby muszą polegać na swojej umiejętności wymykania się, jest to potężny mechanizm obronny.System antygenów i przeciwciał grupy krwi ma jeszcze inne zadania poza wykrywaniem mikrobów i innych intruzów. Prawie sto lat temu dr Karl Landsteiner, wybitny austriacki lekarz i naukowiec, odkrył, że grupy krwi wytwarzają przeciwciała na inne grupy krwi. Jego rewolucyjne odkrycie wyjaśniło, dlaczego niektórzy ludzie mogą wymieniać między sobą krew, podczas gdy inni nie. Do czasów dr. Landsteinera transfuzje krwi były robione na chybił trafił. Czasami „zadziałały”, a czasami nie i nikt nie wiedział dlaczego. Dzięki dr. Landsteinerowi wiemy, które grupy krwi są rozpoznawane jako przyjazne przez inne grupy krwi, a które są rozpoznawane jako wrogie.
Dr Landsteiner odkrył, że:
Grupa A posiada przeciwciała przeciwne B. Grupa B zostanie odrzucona przez grupę A.
Grupa B posiada przeciwciała przeciwne A. Grupa A zostanie odrzucona przez grupę B.
Tak więc grupy A i B nie mogą nawzajem wymieniać krwi.
Grupa AB nie posiada żadnych przeciwciał. Uniwersalny biorca, przyjmie każdą inną grupę krwi! Lecz posiada ona zarówno antygeny A jak i B, zostanie więc odrzucona przez wszystkie inne grupy krwi.
Grupa AB może więc przyjmować krew od każdego, lecz nie może przekazać krwi nikomu innemu. Poza inną grupą AB, oczywiście.
Grupa krwi 0 nosi przeciwciała przeciwne A i B.
Grupy A, B i AB zostaną odrzucone. Grupa 0 nie może przyjmować krwi od nikogo innego, poza inną grupą 0. Lecz będąc wolna od antygenów A i B, grupa 0 może przekazywać krew każdemu innemu. Grupa 0 jest uniwersalnym dawcą!
Antygenem (gr. ἀντί anti - przeciw, γένος genos - ród, rodzaj; przytaczane także ang. antigen = antibody generator, generator przeciwciał) może być każda substancja, która wykazuje dwie cechy: immunogenność, czyli zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej swoistej, oraz antygenowość, czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami oraz TCR.
Ze względu na występowanie powyższych cech, wyróżnia się dwa typy antygenów:
immunogeny - posiadające obie wymienione cechy,
hapteny - wykazujące tylko antygenowość
Ze względu na udział limfocytów T w rozwoju odpowiedzi odpornościowej na dany antygen można z kolei wyróżnić:
antygeny grasiczozależne, które wymagają udziału limfocytów T do wzbudzenia odpowiedzi
antygeny grasiczoniezależne, nie wymagające udziału limfocytów T w indukcji odpowiedzi
Antygeny można także podzielić ze względu na liczbę epitopów na pojedynczej cząsteczce antygenu rozpoznawanych przez dane przeciwciało. Są to:
antygeny monowalentne, zawierające tylko jeden epitop i wiążące się z pojedynczym paratopem. Zawsze monowalentne są hapteny.
antygeny poliwalentne, wiążące się z kilkoma paratopami jednocześnie. Ten typ antygenów może tworzyć duże, wytrącające się w tkankach kompleksy immunologiczne i być odpowiedzialny za pewne stany patologiczne.
Można także dokonać podziału antygenów na podstawie "pokrewieństwa" z antygenami danego organizmu. Wyróżnia się wtedy autoantygeny, izoantygeny, alloantygeny oraz heteroantygeny. Takie rozróżnienie jest istotne zwłaszcza w transplantologii. Podział ten można także bardziej uogólnić, mówiąc jedynie o autoantygenach i antygenach nominalnych.
Do antygenów zalicza się tzw. antygeny nowotworowe T i Tn oraz - bardziej ogólnie - każde białko i inne substancje chemiczne, np. polisacharydy. Należy podkreślić, że niektóre antygeny nie wywołują odpowiedzi odpornościowej, lecz powodują wytworzenie tolerancji immunologicznej. Nazywamy je tolerogenami. Ponadto odpowiedź odpornościowa na dany antygen może być modyfikowana przez obecność innego antygenu - zjawisko to nazywamy konkurencją antygenową.
Układ limfatyczny
Układ limfatyczny lub inaczej układ chłonny – otwarty układ naczyń i przewodów, którymi płynie jeden z płynów ustrojowych – limfa, która bierze swój początek ze śródmiąższowego przesączu znajdującego się w tkankach. Układ naczyń chłonnych połączony jest z układem krążenia krwi. Oprócz układu naczyń chłonnych w skład układu limfatycznego wchodzą także narządy i tkanki limfatyczne. Najważniejszą funkcją układu chłonnego jest obrona przed zakażeniami oraz cyrkulacja płynów ustrojowych.
Budowa [edytuj]
Zbudowany jest z otwartych naczyń limfatycznych oraz z tkanki limfatycznej, z której zbudowane są węzły chłonne, grudki chłonne, grasica, migdałki, śledziona.
Rozwój układu limfatycznego [edytuj]
Początek rozwoju układu chłonnego przypada na 5 tydzień życia płodowego. Powstają wówczas szczeliny między komórkami mezenchymalnymi, które się łączą, a komórki je wyściełające różnicują się w kierunku komórek śródbłonka. Z połączenia szczelin powstają pierwotne naczynia limfatyczne, tworzące rozgałęzioną sieć; miejscowe poszerzenia naczyń tworzą worki limfatyczne. W 8. tygodniu życia płodowego jest ich sześć: parzyste worki szyjne (sacci jugulares), w okolicy połączenia żyły podobojczykowej z żyłami sercowymi przednimi, parzyste worki biodrowe (sacci iliaci) blisko połączenia żył biodrowych z żyłami sercowymi tylnymi, worek zaotrzewnowy (saccus retroperitonealis) w miejscu przyczepu krezki do ściany tylnej brzucha, i zbiornik mleczu (cysterna chyli), leżący grzbietowo względem worka zaotrzewnowego na wysokości gruczołów nadnerczowych. Naczynia limfatyczne odchodzące od worków limfatycznych towarzyszą dużym naczyniom żylnym. Zbiornik mleczu jest połączony z workami szyjnymi prawym i lewym przewodem piersiowym; między nimi wytwarzają się liczne anastomozy. Przewód piersiowy ostateczny powstaje z dystalnej części przewodu piersiowego prawego, naczyń anastomozujących i proksymalnej części lewego przewodu piersiowego prawego. W ciągu dalszego rozwoju układu limfatycznego powstają pierwsze węzy chłonne z przekształconych worków limfatycznych (3. miesiąc), komórki mezenchymalne naciekają worki limfatyczne, a worki limfatyczne rozdzielają się na przewody i zatoki. Węzły chłonne powstają z mezenchymy (torebka i łącznotkankowy zrąb). Węzły chłonne tworzą się również jako elementy towarzyszące naczyniom limfatycznym wzdłuż ich przebiegu.
Limfocyty powstają z pierwotnych komórek pnia mezenchymy pęcherzyka żółciowego, wątroby i śledziony i szpiku kostnego. Różnicują się następnie na dwie populacje limfocytów T i B.
Zadania i funkcjonowanie układu chłonnego [edytuj]
odpornościowa – w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi
neutralizująca – zwalczanie ciał oraz substancji obcych i szkodliwych dla organizmu
odprowadzająca – odprowadzenie limfy z powrotem do krwi
Przepływająca po organizmie limfa zbiera substancje toksyczne i odprowadza je do węzłów chłonnych, skąd są transportowane do nerek i usuwane z organizmu. To, czy układ limfatyczny dobrze funkcjonuje, zależy w dużej mierze od sprawności i elastyczności tkanki łącznej. Jeśli jest zbyt miękka i przepuszczalna, toksyny, zamiast wędrować do węzłów chłonnych, wnikają w inne tkanki np. gromadzą się w komórkach tłuszczowych. Tak więc sprawny układ limfatyczny pomaga w usuwaniu toksyn z komórek tłuszczowych, a wtedy pośrednio zapobiega powiększaniu się cellulitu.
Rozpoczynają go zbierające płyn tkankowy włosowate naczynia limfatyczne. Łączą się one w coraz większe naczynia chłonne, przechodzące następnie w główny przewód piersiowy, łączący się z kolei z układem krwionośnym. Dzięki temu limfa dostaje się do układu krwionośnego i dochodzi do ciągłej wymiany substancji między nią a krwią. Do układu limfatycznego zalicza się też węzły chłonne, np. w pachwinach kończyn. Funkcje układu limfatycznego związane są m.in. z wytwarzaniem tzw. przeciwciał, które łącząc się np. z bakteriami, ułatwiają ich niszczenie przez krwinki białe.
Przerzuty nowotworowe drogą układu limfatycznego [edytuj]
Gdy komórki nowotworowe przechodzą kolejne stadia karcynogenezy nabierają zdolności do odrywania się od macierzystego guza i osiedlania się w innych częściach organizmu. Mogą wtedy przeniknąć do układu limfatycznego wraz z naciekającym guzem. Jeżeli komórka taka posiada możliwość wszczepienia się w innym miejscu organizmu może dać przerzut nowotworowy. Najczęściej pierwszym miejscem zatrzymania się takiej komórki będzie najbliższy węzeł chłonny, zwany węzłem strażnikiem. W węźle, w sprzyjających przerzutowi warunkach, rozwinie się guz przerzutowy. Guz ten różni się morfologicznie od guza pierwotnego. Jeżeli dochodzi do dalszego rozwoju nowotwór może dawać kolejne przerzuty do kolejnych węzłów, aż dojdzie do dostania się komórek nowotworowych do układu krwionośnego i powstania przerzutów odległych.
W związku z tym w niektórych nowotworach charakteryzujących się możliwością dawania przerzutów drogą chłonną, podczas zabiegu operacyjnego usuwane są również okoliczne węzły chłonne w nadziei na zmniejszenie szansy na rozsianie się choroby nowotworowej.
dziubusek30