rozdział 1.pdf

Zrodta i pocz~tki

filoz() fi i

N i e ulega wa.tpliwosci fakt, ii ir6dlem dla od tw orzen i a postaci m y slenia ,

w t a s c iwej bliiszej lub dalszej przeszlosci sa .dla nas zna k i, ja k i e pozostawili

l u d z ie mysla.cy . Taka. szczeg6lna. i najwainiejsza. posta c ia. znaku jest t e kst .

N ie z aleinie bowiem od wsp6kzesnych dyskusji nad st a tus e m tekstu -

o we j okreslanej jui przez Platona mianem "mowy b~k a r c iej " szczeg6lnej

p os t a ci znaku, zapocza.tkowanych ju i prz ez s a mego P latona w dw 6 ch

s ly n nych "krytykach pisma"\ przyjmuj~ , ii p o zostaje w mocy dyrektywa

F r i edricha Schleiermachera, zgodnie z kt6ra. pogla.dy fil o zofa moiemy

o d t warzac jedynie na podstawie tekst6w , jakie po sobie z o stawil - na

po dstawie sola sc r iptura. Los cz y hi s toria nie obeszly si ~ j e dna k laska wi e

z te kstami f i lozof6w greckich . Pierwsze chron o logicznie zacho w ane w c a -

lo s ci teksty, jakie moiemy cz y tac , to dopiero t e ksty platOIlskie 2 • Cala s pu -

1 P l ato n , Fajdros 275 c n n , List VII 3 41 c nn .

2 Fakt te n podkres l a H . -G . Gadamer, stwier d za j qc. ii dopiero w tych tekstach , ze wzg l ~du

n a stan spusc i zny po pierwszyc h filozofach, moiemy s z uka c " prawdziwych" po c zqtk6w mysli 1 3

••

sClzna f ilozof i i p r zedpla t on sk iej do t arla do nas bo w iem w postaci c y to-

wan y ch przez autor6w p6iniejsz y ch poszczeg6lnych fra g ment6w , WYfWa-

nych zwykle z kontekstu , om6wien, cz~sto krytycznych, i streszczen.

Z owej ga r sc i kamyk6w u lo zyc zatem nalezy ogromnq mozaik~ cal e j filozofii

przedplatonski e j . Jest to z adanie trudn e i, j a kkolwiek histor y c y filozofii

p r acujq nad t y m o d w i e lu wi ek6 w, w ciqi nie mam y i chyba ni g dy nie b~-

dzi e m y mi e li p ew n osc i , czy o w a r ek onst r ukcj a przynosi nam p r awdz iwy

o braz owe j fil o z of ii , cz y ni e d o k o nujemy nadinterpr et acji i bl~d 6 w , czy nie

pr zy pisuj e my pi e rwszym fi l o zof o m zbyt wiele, lub tez zbyt malo 3. Nie wie-

my, c z y dyscyplina , okr e slana mi a nem historii filozofii starozytnej, nie-

z alez ni e o d m o d e li j e j upr aw i a ni a , p oka zuje nam filozof i~ taka" jak a byla o na

w i s t oc i e, czy te z podp o rz q d k o w uj e to , c o przekazaly n a m zachow a ne teksty

i sw i a d ec t w a d o ks o g raf i c zn e k ate g oriom i r egulom p6ini ej szych sys t e-

m 6w z ic h a p ara t e m p o j ~ci o wy m . Z ac hod zi b o wiem o ba wa, nurtujqca chyba

w s zys t ki ch hist ory k6 w fil ozofi i s t aroz ytnej : czy nie w iklamy s i ~ w sw e go

ro dz a ju b l~ dn e k o l o , a n a li z ujqc zac h o wan e fr agmenty autenty c zne prz e z

pr y z m a t w ypr aco w a ny c h juz p r z e z doksogr a f 6w poj ~c , podzial 6 w i syst e -

m atyk, doc i e r a jq c w zmudn yc h p r o c e dura c h rek onstr ukc ji ni e do odzwi e r-

c i e dl o n y ch w p i s m ie a kt 6w my sl e n ia Her aklit a czy pit ago rejcz y k 6w, lecz d o

p os tac i i c h p ost r zeg ani a i r o z umi e n ia prz e z t yc h , k t6r z y je o pis y w a li.

p l 1 . y tacz anew r6 znych k o nteks t ach : bqd i t o j a k o arg um e nt s luzqc y wspar-

1 111 i uza sadnieniu tez y f o rmulowanej prz e z auto r a cy tuj q cego 4 , bqdi tez

i1 w prz edmi o t krytyk i 5 • W innych kontekst a ch zat e m b ~ dzie j e cytowal np.

1 l l : l l on 6, w innych A rys tote l es, w innych n e oplatoni c y i p6ini komentatorzy

l ' l : l l o na i Ar ystotel e sa, j e szcz e w inn y ch F il o n z A l e ksandri i i O j c o wi e

) \ 0 ' c iol a . N i e ulega wqtpliwosci , z e na podst a wie sam y ch t yc h W Yf Wa ny c h

I , k o nt e k stu f ra g m e nt6w nie z d o lalib y sm y odt w o r z yc posta ci m ys l e n ia

p i ' r w szy ch fi lo z of6 w, i c h konk re tn yc h ko n ce pc j i , nie moglib ys m y u s t a l ic ,

1 1 11 < w is tocie wyglqd al a filozofia przedplat o nska , o dp ow iedzie c ch o cb y na

p l a nie, czy m o zna w niej juz szukac jakiejs post ac i systemu.

D r u g a grup a h6d e! okre s l a n a jest za zw ycz a j sweg o r o dzaju skr 6 t e m

lI\ y s lowy m jak o "swi a dect w a do ksog raficzne ". Te j g rupie sw iad e ct w n a -

I d y posw i ~ci c nieco w i ~ cej u wa g i ze w z g l~du n a fa kt , iz gd y by n ie sy n-

l l ' lyc zn e om 6w i e nia poglqd 6 w i k onc e p c ji fi l o zof6 w prze dplat on sk i ch , k t 6re

~ n pocz qtko w aljuz A r y stoteles w s w ych pismach , a za nim je go u c zn iow i e -

p \ ryp atetycy, nie dal o by si~ w wi~kszosci przypad k6 w p r zypo r zqdkowac

r r ag me nt6w oryginalnych do k o nk re tny c h ustal e n , np . w k w e stiach k o s-

I l l o g on icznych i ko s mol og iczn y ch , t e oriop o zna wczyc h , czy w kw e s tii s t a-

IU S U o nty c zne g o duszy , jak tez i i nn y ch . T a grupa i r6de! oca l i l a dl a n as

w d uze j mi er z e zaginion e tekst y ory gin a ln e , st a n owi wciq i p odst awowe

I l a r z ~ dzie dla badan nad najda w n ie jszq mys lq gr e ck a" ni e mni e j j e dn ak

g 'neru je w c i q i i na now o sformulowane wy z ej pyt a nia 0 pr aw dziw osc tej

w i z jif ilozofii przedplatonskiej, jaka si~ z ni c h wyl a nia .

Na jakiej podstawie podejrnujerny zatern pr6by

odtworzenia filozofii przedplatonskie j i jak to robirn y ?

Z r 6 dl a dl a j e j reko nst r uk c ji mozem y pod z i e lic na dwi e grupy. P ier w sza to

dluz sze lub k r6ts z e f rag m e nt y pi s m f ilozof 6 w prz e dplatonski C h prz y ta-

czan e w t e ks tac h p 6i ni e j s z yc h , ni e t y lko fil o zoficzn y ch , z ar6 w no w mowie

n i eza l ez n e j , j ak i z al e zn e j. F ra g m e nt y t e, W Y fWan ez calosci pisma , ' Sq

C zy rn s 'l ow e "swiade c twa doksograficzne"?

T e r min " doksografia " znacz y d os l ow ni e : " z a pis p og lqd 6 w cz y o pinii " (d ok-

s rti ) , doksograf (do x o g r a ph u s ) t o z a tem t e n , kt 6 ry opi s uje w s p os 6b synte-

Z ach o du: "U wa ia m t u z a koni ecz n e sf on nul ow anie n a w s t ~ pie m et o do logic z ne go , w s t~ p n e g o

i s lu i<\cego w o kr es l o n y m sensie u s pr aw i e dli wie niu za l oie nia: w m o i c h wyklad ac h po s wi ~-

c on yc h p reso krat yko m n a j wai n iejsze i r ozs t rzyga j <\ce j es t t o, i e n ie zaczy nam ani o d T ale s a a ni

o d H o m e r a, a ni tei o d j ~zyka grec ki eg o w d r u g im t ys i <\ cl ec iu p r zed n asz<\ er '\ , l ecz o d Pl a t o n a

i A r ystote l esa. J est to m o im z d an i e m jed y n a filo z ofi cz n a m et od a i nt e rpr e tacji pr eso kr a tyk 6w.

W s zys tk o p oz o s tal e t o hi s tor yz m , ni e fil ozo fi a", ten i e , D er A nfa ng d er Philosophi e, pr ze l. J a nina

Gajda- Kry nicka, S tutt g a r t 19 96, R e clam , s. 10 .

3 G a d a mer pis ze: " Technik a c ytow a nia umoiliwia, j a k wiadomo, przeprowad z enie dowodu

n a w szys tk o, n aw et d o w6d tez y prz ec iwn e j , poniewa i na wet n a jwi e miej sz y i n a jbard z i e j

do s l o wn y cyt at , wy r wa n y z e sweg o kont e k st u, moi e m 6wic n a m z up e lnie cos inn e go , ni i t e k s t

or ygi n a ln y, k ie d y go ni e z n am y. Ten , k t o c y tu j e, in ter pr e tuj e ju i pr z e z sa m<\ f o nn ~ , w kt 6 r e j

4 Ta k np. Kl e m e ns z Al eksa ndrii c ytuj e fr a gm e n t y H e raklita m 6w i <\ ce 0 L ogos i e jako d ow6 d

l e z y, ii j u i f i l ozo f ow i e " p oganscy" pr zecz u w ali i s tni e ni e bos ki eg o Lo g o s u c hr zesc ijan s t w a .

5 J a k np. Plu ta r c h , cy t u j a , cy pism a Ep i kura , b y po k azac, ie, jak m 6w i ty t ul je g o t r aktatu,

N i e moi n a iy c szcz~s li w i e zgodn i e z nau k ami Epik ura (Mo ral i a 73).

6 Platon zreszt<\ od wo luj e s i ~ do pi s m i p og l <\ d 6w swo i c h p o pr ze dnik 6w zazwycza j ni e

IV s k a zu j <\ c imi e n ia a ni t y m b a rd z iej pi s m a, c z ~sto w m e t a for y c z n e j fonni e , j a k np. g d y m 6 wi

( J

prz e d s t aw i a tek s t cytat u " ( D er Anfang , s . 43 n n ).

"jo nskich muz ac h " czy "d a wnych m ~d r c ach". Ta k i bowiem c h ara kter m a j < \ w pism ac h pI a -

lons kich odesl a nia do filo z of 6 w przedpl a tonskich , jak np. do Empedokl e s a , c zy do innych

"s yn6w ziemi ". Wyj<\tek sta no w ia, tutaj Pannenid es i s ofisci. W p o staci ty c h od e slan m oi na

d os trzec p ew n a , pr a widlo wosc : Plat o n pr z yt ac za w mi a r ~ dokl a dnie po g l < \dy ty ch fil ozo f 6w ,

z kt6 r y m i p o l er ni z u j e, p or . Jo e l D . B eve r s l u i s, Cross- E x a minig Soc r a t es. A D efense of t he

I n t e r l ocu tor s in Plat o ' s E ar l y D ial o gues, C a mbrid ge 2000, Cambrid ge U ni versi t y Pr ess . .

tyc z n y pogla,d y fil o z o f ow , podp o rz a, dko w uja,c OW o pis okreSlon y m k r yte-

ri o m i w p r owadz a ja,c reg ul y ich p o r z a,dko w ania , naj c z~sciej w postaci

schem a t y czn y ch podzial o w (d iair e s e is ) po g l a ,d ow f i l ozo fo w, nie u w z g l~d-

nia j a,c c hr o no l o g ii , nie p o k a zu j a,c u w arun k o w an okre s l o nych koncepcji , nie

prz y taczaja, c doslownych odniesi en d o teksto w . "D o k sogr a fia " to neolo-

gizm stwo r zony przez H er manna D ielsa dla odroini e nia przekaz o w stre-

szczaja,c y ch i omawi a ja,c y ch po g la,dy fi l oz o fo w w s y nt e tyczn e j f o rmie, od

tych , kt o r e op isy w aly i ch biografi e . T r ad y cja d ok so g ra fi c z na zo s tala ex pli-

c i t e zap o c za ,t k o w ana p rzez Ar ystoteles a, ktor y , z g o dni e ze s wo ja, m e toda,

bada w cza, prz yj mo w al , i i badani e kaide g o zagadnienia - np . pr o bl e mu du-

sz y - p owi nno s i ~ zac zy nac o d kryty cznej a n aliz y pism t y ch, kt o rzy

w cze s niej n a t en t e ma t pisali , po t o , b y , z jednej stron y wy ko r z y sta c ich

dokonan i a , z d r ugiej z a s, by u n ikna,c ich b l ~do w. To w is tocie A r yst ot eles

jest p i er w sz y m t wo rc a , h i stor i i filoz ofi i przedp la t o nski ej, ktor e j s y ntetycz-

ny z arys (a w lasci w i e dw a zarysy) odnajdujemy w I k si ~ dze M e t a Jizyki , a

his t ori~ pojmowania np . r uchu p o k a zuje I ksi~ga F iz yki , duszy - I ksi~ga

traktatu 0 duszy, i i n . U czen S t a gi r yty i jego n ast ~ p c a n a stanowisku

s cholarch y w L ykaj o n i e , Teofrast , pozo s taw i l po s o bie ju i oddzi e ln y tr a ktat

w 1 6 k si~ga ch , p o s w i ~co n y f i loz o f o m natur y - Pogl qdy Ji l o z oJ 6 w n at u ry

( Fy siko n doksai) 7, j ak t e i trakt a t 0 post rze ga n i u zm yslo wym ( P er i

aist he s e os )8 Zach ow ane fr agm e nt y p is m dokso g ra f icznych , przek a zane

przed e ws z yst kim prz ez P seudo-Plut ar cha , Dio ge n esa Laer t i os a , S e x tusa

Empiricusa, O J c ow Kos c io la , kompila tor a poin e j star o iytno s c i Jo annesa

Stob a jos a i innych z o st a l y z e brane i z reko nstruowane przez Dielsa w jego

fund a mentalnym dz i el e Doxographi Grae ci 9•

I I I l ' d ' w szys t k im na t yc h tek s tac h , kt o r e b y l y posw i~ co n e f il oz ofii natur y,

I I t l l l kre t nie : n a uk o m 0 za sa d ac h - a r ch ai, t eo l ogii , k o s m ologi i , astronomii ,

1I 1t 1 ( t ' o ro l og ii i med y cyni e. Teks t y zebran e i wy d a n e p r z e z Dielsa m a ja,

, I t 1I I Ikt e r d o ks ogr aficzn y w s ci sl ym , a w i ~c w a, s kim zn a cz e niu t ego

II l l il in u . Uiywa si ~ go jedna k i w szerszy m z na c z e niu dl a o kr es leni a np.

I V I I i te k sto w platonskich, ktor e w pol e mic e z sofist a mi , czy ich

111 11 1 < r e tny mi

y I · z nies p is an e pl a ton s k ie n a uki 0 za sa d a ch - archai, fil o z o f owe n a uki

p 1 1 t ' C l s t aw i all.Ws r o d tek stow dokso g ra fic zn yc h s en s u s t ric to wy r o in ic

II d llak n a l ei y co najmniej trz y ic h gatunki . Je d e n z ni c h t o t zw. p r zez

(t l l ' ko w Pog l qdy (fJ oksa i, Are sk on t a , la c. P l acita ) , a lbo Nauki (D og ma t a ) ,

w I < t o r yc h o m ow ienie po g la,d ow posz c z ego ln yc h fil o zof ow p o dporz a ,dk o -

W I II j e s t konkretn y m probl e m o m , i upo r z a ,d kowa ne we d l u g po dzialow, j a k

l i p . pro b lem j e dnosc i czy wi e l osc i s wiat o w , ru c hu , czy ogla,duzmyslow e go .

I I( o rz y tych tekstow, wyodr ~ bniws z y k o n kr e tny probl e m i n a j w ainiejs z e

l l i ll o w iska fil ozo fi c zne , spr owa d z aja, je d o o pozycji , j a k n p.: "P lat o n

I I I /, j mow al , ie jest j e d e n ko s m os , D emo k r y t i E pikur nat o m ias t u w ai a ja"

" j e s t ni es kon c zona liczba s wi a t ow", c z y: j e dn i z filoz o f ow u w aiaj a" ii

" p oc l o b n y m p o zn a j e m y p o d o bn e", ja k Emp e d o kl e s z A kragas , inni

1l l l o m ia st , i e " r o in y m r o ine ", ja k A na ksago r as 1 2.

I nn y ga t un e k to tz w .

I I Ik ta t y 0 s z kol ach Ji lo z oJ iczn y ch (Peri hair e s eon), w kt oryc h info r macje

I I ko nce p c j ac h f il ozo fi c zn yc h sa , uporz a ,dk ow ane we d l u g kr y terium

I I I ~ y nal eino s ci f iloz o fow d o s zk o l, jak np . d o szkoly pitag o r e jsk ie j, stoi c ki e j

I ~ y e p ikurejski e p 3 , ze szczeg o lnym uwz g l~dnieni e m po g l a ,d o w z a loiyci e li

~ k 6 1 . I wresz c i e kolejny g atun e k to tzw. S puscizn y ( D i ad o c hai) , kt o r e

p i z e ds tawiaja, p og la,dy filozofow , uwzgl ~ dn i a j a,c asp e kt pod o bienstwa

p l ' O bl e mowi ich r o z s trz ygni~c, j a k np . pr zez ws k a zani e , ii A n a ks y mander

It y l ucz niem T a l es a , A nak sy m e n es - A n a k sy mand ra itp . , wyroi n i aja,c w t e n

P r a c a D ielsa koncentruje si~

7 T ra kt a t y t e nie zac h owa l y s il < do na szyc h cza s ow , ni e mni e j j e dn ak wywar l y z n acz ny

w pl yw n a p i s m a p6Z ni e j s z yc h d o k sogra f ow, s p os r o d k to r yc h z a n a j waz ni e j szyc h u z n a c n a l e iy

Ae ti osa i A r e j osa D i d y mo s a .

8 We d l u g n i ek t o r ych b a d aczy t ra k tat 0 postrz e ganiu zmys l owym (Peri a i s t h e s e os) by l t y lko

k s il <gq t ra k ta tu p t . Po g lq d y ji l ozojO w n atu ry .

9 H e rm a nn Diel s, D oxog r a ph i Gra eci , Be r o lin i I Lip s i ae 19 29 , W alt e r de G r u yter; Diel s ,

pr zy jmuj qc, i i pier wszy m tr a kt ate m sens u str i cto d o ks og r a fi cz n y m b y lo dzi e l o T eo fra s ta,

o dnal azl je go k o lejnych n as l a d owcow czy t e i d o k sog rafow , d la kt o rych trakt a t Ar ysto t e l es o-

w e go u cz ni a byl wzorem: ni ez n a n e go nam bli ie j A e ti o sa , iyjq cego o k . II w . n. e . , n a kt o rym

nastl<pni e wz or owal sil<Ps e ud o - P lutarch, ktor e g o z kol e i przyta cza Stob a jos, iyjqcy w V w. n . e .

dokso g r af i kompilator ; a ut o r dzi e l a prz e zn aczo n eg o dla syna S e ptimiusa , (n o sz qcego tytul

Wypi s y , cy t aty i n auki w cz t e rec h ksi fg ach ( Ekl og on , apofth egma t on h y p o th e kon bibl ia t e s sa ra) ,

w kt o r y m s pi sywa l str eszcze ni a, j a k t ei kr o t sze i dlu isz e fr ag ment y d z iel poet ow, m ow co w ,

filoz ofow, t r agi k ow, taki e tr a k tatow po sw il <c on yc h p o l i t yce, po ws t a l yc h w c a l e j s t aroiy tno s ci

16 g recki e j . P i s m o S t o baj os a s tan ow i j e dno z naj obs z e miej szyc h i na j w a i niej szy ch i r o del d o k s o-

II I a f i c z n y c h dl a re k o n st rukcji filo zofi i g r e c ki e j , j a k t e i i r odlo f rag m e n tow pi s m ft I oz o f i c z n yc h ,

I I < l o ryc h w i e l e zac ho wa l o s il <t yl ko w j ego pr ze ka z i e .

10 P o r. tr a kt at y Cy ce ron a 0 naturz e b og 6 w, 0 prz e znacze n iu , 0 pow inn osc ia c h i in .,

IV k to r y ch filozof sze roko omawi a np . e pikurejsk q k o n ce p c j l< bogow i b oskosc i . czy stoick q

l1 " o r i l h e imarmen e .

1 1 Arystotele s, M e tajizyka I, XII , X I V ; takq wl as ni e p os ta c doks og r a fii s e n s u largo o dn a j-

dl l j e my w pi s m a ch S ex tu sa Empiri cusa, kt o ry p o l e mi z uj q c z " s z al e n s t we m " d o gmatyk ow,

o h s ze mie c yt uj e i sze r o k o o ma w ia pog l q d y ftI oz ofo w .

1 2 T a k q d o k sograf l < upr aw i a l Ae t ios, p o r. Di e l s , D oxograp h i G ra eci .

1 3 J a k t o cz y ni Arejos Did y m os, cz y D ioge n es L aer t ios .

k o nc e pcjami , szer o k o ow e p og la,d y s ofist o w o m aw i a ja,lO , czy

II ) ( ' k s tow Ar yst o telesa , w k t oryc h podd aja ,ckr y t yc e nau k i pi tago rej sk i e ,

ROZDZIH I

s p oso b "s pu sc izn ~ " jon s k q , c zy p olu dni owoita l skq , ja k t ez wskaz u j'lc na to ,

iz n iek t oryc h f il ozof o w do za dn e j z nic h p rzypisa e n ie m oz n a 14 •

Ze w z g l ~d u n a to , i z pi s m a sensu s t ricto doksogra fi czne z n a m y ty l k o

z d rugiej , a n aj c z~sciej z t rzecie j r~ki, n i e d a si~ stwie r dzie, czy zawie r al y

o n e jakies wst~py 0 charak t e r ze p r o p e d e ut yczny m , wskaz uj 'lce n a k r y -

t e r i um wyo d r~ bn ia ni a na j waz ni ejszyc h pro ble mow m erytoryc zn yc h . Z e

wzgl~ d u n a fakt, i z caly n urt d oksografii wywodzi si~ z tra d ycj i pery -

patetyckiej, mo z na przy j 'le, iz swego rodzaj u wzo r em d l a wyo d r~ bn ia n i a

pro bl e m ow moglo bye d l a n i ch pismo, kto r e zostalo wl'lczo n e d o Ary _

sto t e l esowej Metajizyki jako ks i ~ga De l ta - slownik najwazniejszyc h p o j ~e

f i lozoficznyc h . Jes l i zas c h odzi 0 m eto d ~, we wszystkic h zna n yc h na m

d o ksografia c h stosowane Sq podzialy (diaireseis) . Pis m a te nie zawieral y

o dni e sien d o tekstow , ni e przytaczaly fragmentow pism filoz o fow, ni e

odtwarzaly ic h arg u me n tacji , ani toku dyskursu . Z drugiej strony je dn a k

d zi~ki n im m ozemy o d tw or zye przy n a jm niej w najogo l n i ejszych zar y sac h

postae d ok t ryny czy syst e m u , jak tez pr z yporzqdkowae okres l o n ym u sta -

l e n iom zachowane fragme nt y pismo

Szc z ego l nq postae l iterat u ry d oksogr a ficz n ej sensu largo o d najd u jem y

w szcz~~liw i e zachowanym dziele Diogenesa Laer t iosa , zna n ego j a ko a u tor

pisma Zywo t y i p oglqd y slynnych jilo z oj6w. Jego dzielo przekaz u je na m

in f ormacje 0 zyciu i pog l qdach filozo f ow, od sied miu m~drcow poczy naj qc ,

po p olow~ III W. n . e . , a a ut or p r zy t acza cz~s t o cy t aty. Dzielo Dioge n esa

Laertiosa, l'lczqc b i o - i doksogr a ficzny nurt u prawia ni a hi stori i fi l ozofi i , j es t

niezastqpionym irodlem d l a rekonstrukcji poglqdow fi l ozof6w nie t y l ko

prze dpl a t onskic h . Dz i elo s k ladajqce s i~ z 10 ksiqg z awiera k ol e jno zywo t y

i pog l q d y: Ks . I - siedmi u m~drc6w i Talesa z Mi l et u , Ks. II - filozof6w

jonskic h , A n aksagorasa , Sokratesa i filozof6w ze szk61 sokratycz n ych, Ks.

III - P l a t ona, Ks. IV - n as t ~ p c6w Pla t ona w Aka d e mii , Ks . V - Ary st o t e l esa

i jego nas t ~ p c6w w Lykajon i e , Ks . VI - A n tys t enesa i fi l ozo f 6w ky ni c k ic h ;

Ks . VII - Zenona z Kit i on i syntetycz n y przekaz n a u ki stoick i e j , Ks. VIII _

Pi t ago r asa i Pi ta gore j czyk6w , E mp e d oklesa - przez au to ra zwa n yc h f i l o -

zof am i i t a l sk i m i , Ks. IX - f i lozof6w przez a u to r a zwa n yc h ni e zrzeszo n y mi

( sp oraden) , wsr6 d nich Herak l ita , Parmenidesa i Demokryta, Ks. X - E p i -

1 \ 111 ; 1 . Zg od ni e z tyt u le m dz i ela a u tor przytacza na jp ierw zyciorysy p o -

1\ ( · : t, eg 6 I n yc h fi l o zof 6w, uw z gl ~ dni a j qc r6zne wers j e, wy mi e ni a ich na-

1 1 I · : t, yc i e liwreszcie p rzedstaw i a p og l q d y , czasa m i ty lk o o d wo luj qc si~ d o

pi II I , co swia d czy 0 tym , i z kor z ystal z l icz n yc h , choe ni e z aws z e o r y -

I 1I I l l i n y chir6 d el. J u z z sa m ego uk la du ksi q g w id ae jas n o, z e a ut o r po djql

w i I c l o mqpr6 b ~ p olqcze ni a z ar6w n o nu rt u biogra f i czn ego , j ak i d o k s o-

I , t li c z ne go, a w tym ostatni m uwzg l ~ d nial model "szk6 1 fi l ozofic z nyc h "

v Wg o a spekcie tery t ori aln y m. Ni e o dn aj d zie m y je dna k w d zie l e Dio g e n e s a

I l it " t i os a wla s ciwy ch m o d elow i do k sogra f icz n emu Teo f rasta pr6 b sys -

I I Il 1 a tyz acj i stanowisk f il ozoficznyc h , d oko n ywa n yc h meto d q p odz i al6w .

I ) J a histo r yka filozof i i przed pl ato n skiej pods t awowy m i j ak d o t q d j e-

d Y l \ y m ir6 d lem i nar z~ dz ie m pr ac y Sq t r z y fund a m e ntaln e d ziela Die l sa, tj .

y d a ni a frag m ent6w i tekst6w do ksograficznyc h : wspo mni ane j u z wyze j

1) 0 ogr a phi G r a e ci, z awierajqce teksty Aet i osa, Are jo sa D id y m osa i frag-

111" I1 ty pis m a Teofr a s t a , n a st ~p ni e w yd a n e po r az p i e rw sz y w r o ku 1 9 0 3

I · /( l g me n te der Vorsok r atiker, wie lo krotn i e wy d awane w p ostac i p o p raw i o-

IIl ' j i uzupel n ionej p rzez Wa l t h era Kra n za 15, jak tez Po e t arum Phi l o s opho -

I I/ I n F ra gmen ta . Nie ul e ga wq t p l i w osci fakt, i z pos tae w y dan ia f rag m e n to w

pi I In f ilozof6w p rze d p l atonsk i ch zostala z d eter m i n owana pr zez w c zesn i e j-

I'l l pra c~ na d tekstar ni doksogr a ficz n ym ? 6 , a sc isl ej - przez t rak t at

I ( · o fra sta. D l a u czn i a Arys tot e l e s a bow i e m fil o zo f i a prze dpl a t ons ka j e st

PI : t ' de ws z ys tkim fil ozo fi 'l nat ury - jizykq 1 7 , co d e t e rminuj e d l a Teof r as t a

I ! i O l of G i gon w wy d any m w 19 5 4 r. a rtyk ul e Gegenwii rti g e A u Jgaben d e r G e schicht e d er

, l l lli l l e n Phi l o s ophi e do k o n uj e k rytycznej ocen y w y d a nia D i e l sa ; g l 6wn y m pr z edm i otem j ego

I I I I. lI t 6 w j e s t traktowan i e ni e jako j edn a ko w o f ragment6 w pr z eka za nych w o r at io re cta i or a tio

,, " ll I l l Ia , nieuw z gl~ dn i e nie ws z y s tkic h swiad ec tw d ok s ogr a ficz n ych (wie lu ty s i~cy s tro n Com -

1I I1 ' I t / a r i aad Aris t o t e l e m Gra e ca ); po r. w : " Di oge n es . I n t erna tion a l e Z eitsc h rif t f ii r P hil o so phi e

I II ld W i ss ensc h a f t en y o m M e n sche n " 1954 , 3 , s . 3 82 - 3 9 6 . ( l nformack 0 ty m a rtyk u le za-

W i I " i l , : c za m Pr of . J u liu s zo w i Do m a nskiemu , por . Po s low ie do w y dan i a p o l s k i eg o przekl a du

w , O . G i g o n , Gl o wn e pro b l e my Ji l o z ojii staroiytn e j, p rzel . P i otr Dom a nski , War s zaw a 1 996, IF i S

I ' AN , s . 254).

1 6 Jak s wiad c zy 0 ty m , m .in . s a r na st r uktura wydania - k a z d y ro z dzia l poswi ~ co n y ko n-

I l I l ' I n e mu f i l ozofow i d z ie li s i~ n a sekc j e A - z aw iera j qcq w y ka z w s zy s tkic h s wiad ec tw d o k s o-

1 , lf i c z n yc h, B - z a wierajqcq zac h owa n e fragme n ty oryg in a l ne z od ni es i en i em d o p i sm, j e s l i

1 I I I I w f n a p i s al i c h w i ~ ce j , niz j edno , C - z awie raj qcq fr ag m e nt y, kt 6 ry c h au t e n tycz n osc ni e

" , : : I i l l a wy star c zajqco u d owo dni ona , bq d i tez jest podwazana, or az D - zawierajqcq frag m e n ty

; ' \V H l c nt nie d l a D i el sa fa lszy we .

1 7 Por . m. i n . s t w i e rdz e n i e A r ystote l e s a, z e to Sokrates jako p i erwszy zaj a ) s i ~ p rob l e m a mi

1 1 I y C ' Z nymi, z n aCZqce p o mij a ni e k o n ce p c ji s o fist6 w , n i e uw zg l~d ni a ni e w pr zy t a cz a n y ch o dnie -

I l ' l I i a c h do H er a kli ta roz u mnego aspek tu j ego konce p c ji z asady - arch e - L ogos u, jak te z

l ' I Y l ' z n o -p o litycz n y ch as pekt 6 w fi l oz of i i pitago re j czyk 6 w, czy Ef e zyjc zy k a .

1 4 Por . D i o g en e s Laert i o s , kt6 r y sy t u uj e np . He r a k l ita w g r u pi e fi l o z of6w "s po za" (sp o -

rad e n) w sz el k i c h sp u s ci z n . Tak q p ost ac doksografii u praw i al Aleksa n der Po l y hi stor , zy j qcy

w I w. p . n . e., cz~sto cy t owa n y przez D i oge n esa L a er ti osa (Zywoty i pog l q d y slynnyc h Ji l ozo J 6w ,

1 8

prze l. I re na KrO Ils ka i i n., o p rac . Irena K r ons k a, ws t ~pem opat r zy l Kazi m i e rz L e s ni a k , War -

s z awa 1982, PWN; da l ej cy t . jak o : D i og. L aert . ) .

pos ta ~ pi~rwsz~c h py t a n f i lozo f icz n yc h , jak t e z j e j swego r o dzaju

ogramcze m e, ZW l qz a ne n i ewqt pl iwie z tym, i z Te o fras t , j a k o u czen A r y_

~tote l e.sa , przeja.c mu sial n i e ty l ko jego m e t od~, l ecz t akze postrzeg anie

fllozofil przedplatonskiej jako f i lozo f ii nat u ry. Jes li j e dn ak weimiemy p o d

uwag~ fakt , iZ Die l s , podejmuja . c ogrom n y tr u d zebran i a rozpro s zo n yc h po

calej spusciinie pismie n nictwa greckiego i lac i ns k iego cytatow i o dni es ien

m~sial . ~rzyja.c jaka . s metod~ ich porza.dkowa ni a i u kla du , wy d aje s i ~ oc z y ~

~ste, lZpodporza.dkowal je modelowi tego doksogra f a, ktory z n aja . c pis ma

fl~ozofowprzedplatonskich, mogl zaslugiwac na w i arygodnosc ja ko two rca

plerwsz e go syntetycz n ego kompendi u m te j filozo f i i . Diels zatem m ial n ie-

jako gotowy schema t 0 charakterze merytoryczny m , ktorem u m ogl pr zy-

porza . dkowac okreslone fragmenty .

Pierwsze wydanie Fragm e nte der Vorsokra t iker j es t n iewa .tpl iw i e pier w-

sza. proba. pokaza ni a pos t aci fi l ozo f ii przedplaton s kie j przez j ej o d n i esie nia

do teks t ow , chocby t y l ko ulamkowyc h l 8. Wia . ze o ne bowie m ogo ln a" cz~s to

sc h ematyczna. cha r ak t erys t yk~ ko n kre t nych filo z o f ow, jaka . przeds t aw i a ly

doksografi : , zarowno w wa.skim, jak i sze r ok i m z n acze niu tego termin u ,

z tekstaml, z t y m , co z owych teks t ow si~ wyla n ia . W wydani u Diel sa

~ a gme nt y tekstow z d aj a. si~ potwierdzac p rzekaz doksograficz n y. Cz y

Jednak owa wizja filozofi i prze d platonski e j, jak si~ z owego zbior u frag -

men t ow wylania , pokaz u je nam t ~ f i lozofi~ taka " j aka. b yla w is t o c i e? Cz y

moiemy miec pewnosc , iZ znaki w postaci zac h owanyc h fr a g m e nt o w

zostaly w niej wlasciwie odczytane? Czy zostaly traf n ie rozpozna n e sciezk i

semioz i czy wioda. d o " praw d z i wych" aktow mys l e ni a z p rzeszlosc i ?

Aby podja . c p ro b ~ o dp owiedzi na to pyta n ie , nal e z y p r z eana l izow a c '

m~tod y , za pomoca . k t oryc h p racuje historyk fi l oz of ii starozy tn e j , j ak t e z

na J cz~stsze mode l e jej up rawian i a.

. Sta n dar. d owe opr a cowan i a historii filozofii sta r o z y tn e j w po d r~~z ni k a c h ,

maJa . cych J Uz ka n o n i c zna. ra n g~ wc i a . z akt u a ln yc h mi ~ d zynaro d owyc h

kompen di ow ( j ak c h oc b y pr ace Ed u arda Ze ll era , J ohn a B u me t a , Wi l l iam a

K . , C . G u thriego, . Gi o ~~ nni ego Reale, cala se ria F ri ed r i c h a U e b erw e g a ,

Gl0w . n e ~rob l emy J t l oz oJ zz st arozytnej O l ofa G i go na) , nie z al ez ni e o d tego, czy

przY J m uJ a. p osta c " hist orii szkol" , czy " h is t or ii probl e m ow", a w i ~c z a -

1"11 " I t ko wana. j u z p r zez pery p ate t ykow bio - czy doksogra f icz n a . postac

II I " I w i a niahistorii fi l ozo f ii , p okazu j a . n am filozofi~ starozy tn a . w j e j ro z woju

I i 1 , " H we g o ro d zaju skonc z o n y p roces h istoryczny, ktory ma swoj okre-

I II I I Y w c zasie p ocza.tek i k u cze m us konsekwentnie prowa d zi l9. Na przy-

I li t ! r ho c b y Reale , ktory w swe j Historii Jilozojii starozytnej przyjm u je , i z

III V I s ta r ozytnyc h Grekow k o n sekwentn i e zmierz a la k u " trze c iemu ie -

I IIW l ll 1 i u - fi l o z of ii chrzes ci janskie j , w ktorej znajd u je swe ostateczne

III I l li ni e . Kryterium waz n o s ci (Geltung ) - a termin u tego uz y wam w jego

'I z a s a dniczy z w ro t m y sl e n ia w fi l ozofii, jak i do k o nu je si~ za sprawa.

1 ' 1 I l o n a z jego koncepc j a. zasad transcend e ntnyc h , Reale u t ozsamia z " wy -

I I I p a n iem si~" mo z liwosci f ilozofii prz e dplato ns kiej2 0 . Standardowe

I " I l ' d s t a w ienia fi l ozofi i s t aro z y tn ej , zwlaszcza jej pocza . tkow, a ko n kretnie

I " w . o f i i p rzed pl atonsk i e j , pokazuja . mys l grecka . w pos t aci u porza.dkowanej ,

I l o r zo na . nie j ako w ra m y sys t emu z jego d y scyp l inam i i poddyscyplinami,

IIIlI lp o r z a .dkowa n a m e ta fi l ozoficz n em u i uni w ersalnem u juz w czasach nam

P l l c ze snych slown i kowi p o j ~c i kategor i i, precyzyjnie podzielona. na

1I l l t ' s y, wyznaczane przez z a sa d nicza . zm i an~ przedmiotu filozofii. Takie

III ( ' d s ta wienia nie zro d z i ly si~ j e dn ak dopiero w czasac h nowozytn y c h . Ich

I I ' W z o r e m ta k iego mode l u u praw ia nia historii fi l oz o fii stal s i f ? do przewrot u n e o k a nt ow -

~II 1 1 0 s ys t e m Heg l a , jak to w id ac j asno w p i e rws z y m w y da ni u; z ko l ei dla mode lu propo -

I I I ' "l eg o pr z e z Wilhe l ma Win d e lb a n da, z godni e z neokantow s k i m poj m owa ni e m histori i filo -

I I1I ,. I k o historii p rob l e m 6w (W in de lb a nd d z i e l i fi l o z ofif ? staroiyt n q na : greck'\ , he ll eni s t y c z n q

I I ' V l l l s k ' \ , a w o b szarze f il ozof ii g r ec ki e j wprow a dza pod z i a l na tr zy okresy : k os m o l o g iczn y ,

IIll l o p o l og i c z ny i systema t ycz n y, kt6 r y ko n sty t uujq Platon i Arys t ote l es) , s t r uk turf ? pro -

11 1 II I IIW ' 1w y z n ac za f u nkc j o nuj qcy w n e ok an t yzmie podz i al na Naturw i ssensc h aft e n i G e ist e s -

11 ' / ~ / /I . , , ; h a ft e n.

: ~ 1 1 R e a l e n i e dos tr zega r oli i o b e cno sc i jizyki p rze d p l a t onsk i e j w fil oz ofi i P l a t ona, c h ocb y

I l lh l ll , i i p l a t onski s wi a t f e nom e nalny, pr zez fil ozo f a ok r es l any j a ko " swi a t g i g n e t ycz ny ",

1 l l l / l l I l l a j ' lc y "w s t an i e w i ec zn e go przepl y wu" , p od l ega reg u lo m i p ra wom wy a r ty ku low a n ym

i'1 / 1 ' ~ f i l oz of6 w n a tu ry . O w s woiscie "t e l eo l og i c zny" as p ek t d z i e l a Re al e go w p lynql

1II I w q l pli w i e m .in . n a fakt , i i ni e doceni a wa g i fi l ozo f ic z nyc h b a d a n w S t a r e j Aka d e mii , j ui po

I I t l l ' l ' ( ' i P l at on a rea li zow a n yc h pr zez Sp e u sipposa i Ksenokratesa , p r zy pi s uj qc im r angf ? je d ynie

I l t l l lw vc h s p e kul a cj i m atema t ycz n yc h.

1 8 P r ze d uk aza ~~ e m sif ? wydan Di e l sa z n a j o m osc fil oz ofii przedpl a tonski e j ogra ni cza l a sif ?

d o I ~ k t u r t es tlm o mo w do~so g raf icznyc h, w sze r ok im i w q skim a s p e k c i e z n aczenia t ego

2 0

~e rmmu ; p l erwsz e b a dama n a d f il ozo fi q pr zed pl a t o n s k q

zaini c j o wali d op i e r o Hege l

I I" 1 1I 1 t l c j i utrwa l one j przez neokantyzm badenski w aspek c ie aksjolo-

I I l ly m - ko n kre t nych k i er u nkow i n u rtow filozoficz n ych st a nowia . d l a

I I i 1 i'g O t e koncepcje, ktore przyjmuja . tra n scenden t na. zasad~ rzecz y wis-

I I I I i , tr a ktowa n e przezen ja k o p rope d e u tyka filozoficznej koncepc ji Boga

I l I oz o f ii chrzesci j anskie j . F il ozofia przedplatons k a, poj m owa n a przez

I I t I ' g o j a k o jizyka - na u ka 0 zasa d ach - archai , ktore Rea l e postrzega jako

t i d y materialne, nie mo z e real i zowac ow e go ce l u osta t ecznego. D l atego

I Sc hl e l erm a c h er .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: