Wykład 1. Koncepcja rozwoju w psychologii

Rozwój a różne nauki

              Filogeneza: rozwój gatunków;

              Antropogeneza: rozwój historyczny człowieka;

              ONTOGENEZA: rozwój indywidualny człowieka w toku jego życia osobniczego - przedmiot zainteresowania psychologii rozwoju.

              Istota rozwoju:

              ZMIANA - czyli uwzględnienie perspektywy czasowej;

              Definicja zmiany: różnica między stanem poprzednim a obecnym danego obiektu zaobserwowana po upływie pewnego czasu.

                            Jednak nie każda zmiana oznacza rozwój!

W psychologii długo rozwój rozumiano tak, jak w naukach biologicznych;

              Podstawowe kategorie tak rozumianego rozwoju:

              - WZROST: ilościowe zwiększanie się rozmiarów (np. przyrost wagi, liczby komórek);

              - DOJRZEWANIE: rozwój komórek do takiego stanu, w którym organizm może w pełni je wykorzystać;

              - UCZENIE SIĘ: stosunkowo trwała zmiana zachowania będąca rezultatem doświadczenia. Zależna od dojrzewania.

Rezultat przyjęcia biologicznego modelu rozwoju - uznawanie za zmianę rozwojową taką, którą cechowało:

              1. Jednokierunkowość (monotoniczność);

              2. Nieodwracalność;

              3. Trwałość;

              4. Autonomiczność.

1. Jednokierunkowość: zmiany prowadzą do określonego stanu końcowego; na bazie prostszych zmian nadbudowują się bardziej skomplikowane;

2. Nieodwracalność i

3. Trwałość - oznacza to, że stany organizacji wewnętrznej, które raz powstały, nie mogą być cofnięte ani oduczone; stanowią bazę do nowych procesów zmian;

4. Autonomiczność - oznacza, że zmiany rozwojowe są ściśle powiązane i wyznaczane przez czynniki wewnętrzne, tkwiące w strukturze systemu psychicznego.

Efekt tak rozumianych zmian:

              1. Zmiany mają charakter powszechny w danej populacji;

              2. Zmiany są ściśle powiązane z wiekiem;

              3. Zmiany są przewidywalne.

Ostatnio takie podejście do rozwoju poddawane jest krytyce -

podkreślana jest rola czynników środowiskowych!

Inne charakterystyki zmian rozwojowych:

              1. Zmiany ilościowe: narastanie, przybywanie, ale bez naruszenia struktury wewnętrznej zjawisk czy procesów (np. zwiększanie się zasobu słów);

              2. Zmiany jakościowe: przekształcanie się wewnętrznej  organizacji czynności psychicznych i zachowania (np. nowy sposób rozumienia świata).

1. Zmiany progresywne: narastanie, powiększanie się, doskonalenie, np. szybsze tempo uczenia się, lepsze rozumienie, itp.;

2. Zmiany regresywne: inwolucja, atrofia, zanik.

                            Zmiany te występują w każdym okresie życia - progresja może wystąpić u ludzi starych, a regres u dzieci.

1. Zmiany intraindywidualne: zachodzące w psychice i zachowaniu jednostki;

2. Zmiany interindywidualne: występujące w podobny sposób u większości ludzi

(Wg H. Bee)

1. Zmiany powszechne: wspólne dla przedstawicieli gatunku, związane z wiekiem (uwarunkowane dojrzewaniem);

2. Zmiany wynikające z przynależności do danej kultury (uwarunkowane zegarem społecznym);

3. Zmiany indywidualne wynikające z osobistych przeżyć.

1. Zmiany ciągłe - ilościowe;

2. Zmiany nieciągłe (stadialne) - jakościowe

Nowe podejście do rozwoju:
psychologia life span P.Baltesa

1. Rozwój psychiczny człowieka trwa całe życie;

2. Rozwój człowieka ma charakter:

              a) wielowymiarowy, co oznacza, że istnieją odrębne wzorce rozwojowe dla różnych zjawisk życia psychicznego i zachowania;

              b) wielokierunkowy - czyli progresywny i regresywny;

3. Rozwój człowieka cechuje się intraindywidualną plastycznością, tzn.

              poszczególne funkcje są w różnym stopniu podatne na modyfikacje,

              m.in. ze względu na ilość i jakość doświadczeń;

              Efekt: Indywidualizacja form rozwoju

4. Człowiek jest istotą rozwijającą się w rozwijającym się świecie;

5. Rozwój człowieka jest „współdeterminowany” przez grupy czynników:

                            a) indywidualny wiek chronologiczny;

                            b) okres historyczny;

                            c) czynniki pozanormatywne - zdarzenia losowe spowodowane własnymi wyborami.

6. Studia nad rozwojem człowieka winny mieć charakter interdyscyplinarny.

ZMIANA ROZWOJOWA

Odnosi się NIE do stopnia progresywności wobec stanu wcześniejszego,

ALE do stopnia adaptacyjności -

Przejawiającej się w zdolności jednostki do konstruowania nowych jakościowo relacji ze światem, z uwzględnieniem zmian zachodzących w danym czasie w organizmie i otoczeniu.

ROZWÓJ to:

Efekt ciągłych interakcji między różnymi poziomami organizacji istniejącymi w świecie zewnętrznym i wewnętrznym.

Podkreśla się, że człowiek jest układem dynamicznym, którego zmiany zachodzą w kontekście stale zachodzących zmian w świecie.

Ponieważ zmiany ciągle następują, stałe jest tylko to, że są zmiany. Reszta jest relatywna i nieprzewidywalna

                            odejście od badań normatywnych!

Okres sensytywny i krytyczny

Koncepcja okresu krytycznego pochodzi z badań nad zwierzętami: istnieją w rozwoju okresy szczególnej wrażliwości  organizmu na obecność określonego typu doświadczeń.

W badaniach nad ludzkim rozwojem zyskała miano koncepcji okresu sensytywnego.

Okres sensytywny: okres miesięcy lub lat, w trakcie którego dziecko może być szczególnie wrażliwe na specyficzne formy doświadczenia lub podlegać szczególnemu wpływowi na skutek ich nieobecności.

Problem akceleracji rozwoju:

- przyspieszenie rozwoju w porównaniu z poprzednimi pokoleniami.

Periodyzacja rozwoju

1. Okres prenatalny: 0-9 m.ż.

-------- Narodziny--------

2. Okres niemowlęcy: od narodzin do 1 r.ż.

              w tym okres noworodkowy: od narodzin do  1 m.ż.

3. Okres poniemowlęcy: od 1 r.ż. do 3 r.ż.

4. Wczesne dzieciństwo: 2, 3 r.ż. do 6, 7 r.ż.

5. Średnie dzieciństwo: 6, 7, r.ż. do 11, 12 r.ż.

6. Okres dorastania: 11, 12 r.ż. do 17, 18, 20 r.ż.

7. Wczesna dorosłość: 17, 18, 20 r.ż. do 40, 45 r.ż.

8. Średnia dorosłość: 40, 45 r.ż. do 60, 65 r.ż.

9. Późna dorosłość: 60, 65 r.ż. do ------

----------Śmierć---------