Imperium Inków

Inkowie to ludność tubylcza zamieszkująca terytoria przybrzeżne wzdłuż środkowych Andów w Ameryce Południowej (zobacz Indianie). Państwo Inków, założone w XII wieku, rozbudowane zostało w rozległe imperium w ciągu niespełna 200 lat przed odkryciem Ameryki. Na początku XVI w. obejmowało prawie całe wybrzeże Pacyfiku wzdłuż Andów i tereny Peru i Boliwii w głębi kontynentu, a zamieszkane było wtedy przez ok. 12 milionów mieszkańców. Zajmowali się oni głównie rolnictwem, uprawiając kukurydzę, ziemniaki, trzcinę cukrową, bawełnę i kokę oraz hodowlą lam i alpak. Część pól nawadniano przy pomocy sztucznych kanałów irygacyjnych. Domy mieszkalne budowano z cegły adobe lub kamieni łączonych zaprawą glinianą. Rozwinięta była ceramika, zdobiona inkrustacjami i malowidłami.

Historia

Czasy przedinkaskie

Władcy legendarni

1. Manco Capac
2. Sinchi Roca
3. Lloque Yupanqui
4. Mayta Capac
5. Capac Yupanqui
6. Inca Roca
7. Yahuar Huacac
8. Viracocha Inca
9. Pachacuti Inca Yupanqui (1438 - 1471)
10. Tupac Inca Yupanqui (1471 - 1493)
11. Huayna Capac (1493 - 1527)
12. Huascar (1527 - 1532)
13. Atahualpa (1532 - 1533)

Imperium Tahuantinsuyu

Podbój

Imperium Inków, przed najazdem oddziału Francisco Pizarro, było bardzo osłabione wcześniejszą wojną domową. Pizarro wykorzystał tę sytuację i zaprosił zwycięskiego władcę Atahualpę wraz z gronem 5 tys. szlachty indiańskiej. Przybyli oni bez broni, zaś w czasie uczty zostali podstępnie napadnięci i wymordowani przez żołnierzy hiszpańskich. Z rzezi oszczędzono i wzięto do niewoli tylko samego władcę. Obiecano mu wolność w zamian za duży okup. Faktycznie Hiszpanie otrzymali 6 ton złota i 12 ton srebra, lecz mimo to Atahualpa został skazany na śmierć przez spalenie na stosie. Według wierzeń Inków spalenie ciała było równoznaczne z zabiciem również duszy. Hiszpanie zgodzili się więc na zamianę wyroku śmierci na uduszenie, wszakże pod warunkiem wcześniejszego przejścia skazańca na chrześcijaństwo. Tak też się stało. Ciało Atahualpy zostało w nocy potajemnie wykopane z grobu przez wiernych Indian i ukryte. Po śmierci władcy Inków, jego dwie armie się rozpierzchły, a niewielka armia Pizarro opanowała w ciągu kilku lat całe imperium Inków.

Królestwo Vilcabamba

Ustrój polityczny i administracja

Sapa Inca

Władcy Inków otoczeni byli wielkim przepychem i czczeni jak bogowie, po śmierci ich ciała mumifikowano i nadal oddawano im boską cześć. Do nich i kapłanów należała cała ziemia w państwie. Najważniejszymi bóstwami były Inti, czyli słońce i Illapa, władający siłami przyrody. Na ich cześć budowano kultowe kamienne piramidy. Stolicą państwa Inków było miasto Cuzco w Peru na Płaskowyżu Andyjskim. A najciekawszym i zagadkowym miastem, odkrytym w 1911 r., jest Machu Picchu, położone wysoko w górach, zbudowane tak, że nie jest widoczne z dołu. Z niewiadomych powodów zostało opuszczone przez mieszkańców krótko przed przybyciem Hiszpanów do Ameryki.

Administracja terenowa

Imperium Inków było dobrze zorganizowane. Na jego czele stał Sapa Inka, syn słońca i boski namiestnik. Niżej w hierarchii byli prefekci, każdy z nich zarządzał jedną czwartą częścią kraju. Podlegali im urzędnicy, oficerowie armii i sędziowie. Dół piramidy to robotnicy i rolnicy.

W chwili rozpoczęcia podbojów 1531-1536 przez Hiszpanów, imperium Inków zajmowało prawie wszystkie terytoria na zachodnich wybrzeżach Ameryki Południowej. W roku 1572 ostatnim Inką został Tupac Amaru, którego ojcem był Manco Inca.

Wierzenia

Religia

Politeizm Inkowie wierzyli w słońce jako ich stwórcę i uznawali je za główne bóstwo. Wszyscy władcy uważani byli za potomków pochodzących od słońca. Obok kultu słońca, jednym z najbardziej popularnych kultów był kult bóstwa zwanego Wirakocha, który uważany jest za odpowiednik Kukuklana (Majowie) czy Quetzalcoatla (Aztecowie).

Mitologia

Uroczystości religijne

Ciekawą historię mumifikacji przedstawia mumia Inki Tuo, odkryta w górach Andach.
Kiedy Sapa Inka umierał, jego ciało balsamowano i mumifikowano. W czasie świąt mumie sadzano obok żyjącego władcy, by mogły widzieć świętujących. Wprowadzano 100 śnieżnobiałych lam. Składano je w ofierze bogu Inti, co miało zapewnić urodzaj. Królewskie mumie wkładano do specjalnych wnęk w murze świątyni, aby były gotowe na kolejne dni świąt.

Społeczeństwo

Gospodarka

Podstawą gospodarki było rolnictwo. Było tak rozwinięte, że imperium dysponowało dużymi nadwyżkami żywności. Inkowie budowali na stokach gór, do wysokości 4.000 m n.p.m. uprawne stopnie - tarasy. Na spód sypano kamienie stanowiące drenaż, następnie warstwę piasku którą przykrywano ziemią uprawną. Podstawowym narzędziem był inkaski pług nożny, używany po dziś dzień. Pola i tarasy uprawiane były przez całą wspólnotę wiejską. Do najważniejszych roślin uprawnych zaliczały się ziemniaki i kukurydza. Uprawiali też fasolę, guawy, paprykę i chili. Opanowano metodę suszenia ziemniaków (wynoszono je wysoko w góry gdzie w nocy zamarzały, po rozmrożeniu udeptując nogami wygniatano z nich wodę i suszono na słońcu). Dodać należy że do tego nadaje się specjalna odmiana ziemniaków, nie występująca w Polsce. Tak przygotowane ziemniaki przechowywano do 20 lat.

Ponadto Inkowie zajmowali się hodowlą 5 gatunków zwierząt: kaczek, świnek morskich, psów, alpak i lam. Lamy i alpaki oraz ich runo stanowiły własność Inki.

W okresie przerwy w pracach rolnych w porze suchej, wieśniacy zajmowali się tkactwem i rękodziełem. Wyroby, podobnie jak płody rolne czy zwierzęta stanowiły własność Inki, odbierane były przez jego urzędników składowane w magazynach i w miarę potrzeb redystrybuowane wśród całej populacji.

Drugą dziedziną gospodarki było górnictwo. W kopalniach rud miedzi i srebra pracowali oddelegowani na przeciąg do trzech miesięcy mieszkańcy wiosek. W systemie tym zwanym mita budowano drogi, świątynie, pałace. Okres oddelegowania zależny był od uciążliwości pracy. Wieśniacy chętnie uczestniczyli w tych pracach, gdyż była to jedyna okazja opuszczenia wsi i choć z odległości zobaczenia jak żyje arystokracja inkaska.

Informacje na temat stanu zapasów, liczby ludności itp. przekazywane były do stolicy w formie informacji zapisanych przy pomocy węzełków -kipu.

Prawo

Administracja i sprawiedliwość

Zgodnie z zasadą nieingerencji w sprawy lokalne, państwo nie interweniowało w sądy i kary, które dotyczyły chłopów, członków wspólnot, podporządkowanych jedynie jurysdykcji curacas, ale rezerwowało sobie prawo czuwania nad tym, aby przestrzegali oni prawa Inki, a zachowanie tych lokalnych przywódców było nadzorowane przez osobę zwaną tocricoc. Miał on jurysdykcję nad curacas, którzy zawsze mogli jednak odwoływać się do Inki.

Powodem rozpoczęcia procesu przeciwko władcy lokalnemu mogło być na przykład niewykonanie rozkazów Inki, próba rebelii, opieszałość w nadzorowaniu pracy swych poddanych, braki w ceremoniach kultu państwowego, ustalonych w trzech konkretnych datach, nadużycia w stosunku do swych poddanych przez wymaganie od nich usług osobistych, zajmujących czas, który winien być poświęcony służbie publicznej.

Kara oznaczała zawsze utratę władzy, a w przypadku rebelii śmierć winnego i całej jego rodziny. Kontrola polityczna nie dotyczyła jednak tylko lokalnych przywódców. Także urzędnicy, nawet najwyższego stopnia, byli poddawani okresowym drobiazgowym kontrolom przeprowadzanym przez wizytatorów lub sędziów tocoirícoc, którzy jawnie lub w misji sekretnej, jeżeli tego wymagał dany przypadek, przemierzali terytoria imperium, aby osobiście zdać Ince sprawę z dokładnego wykonania obowiązków i z uczciwości jego administratorów. Ścisły i permanentny, a także powszechny i wzajemny nadzór zachowań zapobiegały korupcji i nadużyciom, które mogłyby podkopać sprawność systemu polityczno-biurokratycznego, ustanowionego z taką troską przez władców Cuzco.

Więzienia i kary

Na karę więzienia skazywano i zamykano w najbliższej twierdzy arystokratów, którzy zaniedbywali swoje obowiązki. Kiedy przestępstwo popełnili urzędnicy niższej rangi, zamykano ich w domu jednego z arystokratów rady imperialnej. Przestępców z gminu, niebezpiecznych lub bardzo ważnych, posyłano do więzień pilnowanych przez straże.

W Cuzco było więzienie, zwane Sapán Inca, zarezerwowane dla "długouchych" arystokratów, curacas lub dzieci Inków i kapitanów twierdz. Karę za poważne przestępstwa odbywano w więzieniu o najwyższym ...