Śliwa-Cypr część 2.pdf

168. Naczynie z grupy ceramiki mykenskiej

IlIA (wys. 37,8 em). Muzeum Cypryjskie w Ni-

kozji

zwierzqt czworonoinych, ptakow i ryb w

inorodnych kombinacjach. Najpopularn

szy ksztalt naczynia stanowiq kratery

nowate z poziomymi imadlami.

Zdaniem natomiast drugiej grupy

daczy, wszystkie naczynia mykenskie

okresu Sq importami, powsralymi glo

na Peloponezie, poswiadczajqcymi jed

inrensywne konrakty handlowe wY.

z rejonem egejskim. Wydaje si~, ii mC

tak znacznego naplywu mykenskiej ce

miki, stanowi ona zbyt odosobnione

wisko w calym kontekscie kulturowy

gdyz nie stwierdzono w omawian

okresie innych przejawow oddzialyw

egejskich (konstrukcje grobow, obrzq,d

pogrzebowy) oraz innych kategorii prze

miotow (wyroby brqzowe, piecz~cie,

kenskie naczynia kamienne). Dla plemi

mykenskich Cypr byl niezwykle waiTl

rynkiem zbytu ceramiki (a rakie zawar

Sci naczyn) i zapewnial moiliwose ul

k'ania cennej miedzi. Stanowil jednakp

nadto doskonalq baz~ ulatwiajqcq kon(

ry handlowe z Syriq, Palesrynq i Egi

tern.

Przybysze, naplywajqcy z calq pewnos-

ciq w dose licznych grupach, zapocz'ltkowali

proces kolonizacji Cypru. Pojawienie si<;

plemion achajskich zbiega si<;z wprowadzec

niem ceramiki mykeIlskiej In Cl. Miasm Sq

odbudowywane na odmiennych zasaclach

urbanistycznyc:h, z Zastosowaniem duiych

blokow kamiennych. Domy mieszkalne Sq

znacznie wi<;ksze, uchwycono pozostalosci

swiqtyn i palac6w. Nast<;pujlj tei zmiany

z zakresie obrz'ldku grzebalnego oraz religii.

Pierwsze grupy przybyszy (okres poino-

cypryjski III A) zaj<;ly rejony bez wcze.sniej-

szych tradycji osadniczych w zachodniej

cz<;sci wyspy. Przypuszczalnie lqczy si<;z ty-

mi wyclarzeniami stClsunkowo kr6tko uiyt-

kowana umocniona osada w Maa, kolo Kti-

my. Achajowie szybko jeclnak zaatakowali

duie osroclki miejskie, do ktorych naleialy

m.in. Kition i Enkorni oraz Sinda w Mesao-

rii i Paleopafos. Wkr6tce po ich opanowaniu

Enkomi i Kirioll odbudowane zostaly ze

zniszczen, a raczej przebuclowane w nowym

stylu i c10brze umocnione.

W nast<;pnej fazie okresu poinocypryj-

skiego (III B) wyspa znalazla si<; w kr<;gu

wydarzen zwi'lzanych z inwazjq "ludow mor-

skich". \Viele stanowisk nosi slady zniszczen,

niekt6re miasta opustoszaly (ok. 1190 p.n.e.).

Inne natomiast podiwign<;ly si<; po rej katastrofie i rozwijaly nadal, choc juz nie

tak pomyslnie. Nie jest wykluczone, ie wsrod mieszkanc6w znaleili si<; takie uciekinie-

rzy z miast Bliskiego Wschodu, dotkni<;tych rowniei najazderi.1 "ludow morskich".

Nastqpilo wowczas pohtczenie elementow egejskich z orientalnyrni, co znalazlo wyraz

w kategorii niektorych wyrobow artystycznych (gl6wnie w glipl:yce oraz wyrobach z kOSci

sloniowej).

Okolo 1150 r. p.n.e. (okres p6inocypryjski III C) przybyla na wysp<; druga fala ludnosci

z rejonu egejskiego. Wedlug H. W. Carlinga, pod sam koniec okresu poinocypryjskiego

III C przybyla na wysp~ trzecia grupa luclnosci achajskiej -...:.jui po ostatecznym upadku

cywilizacji mykenskiej. Natomiast A. Furumark i P. Dikaios wyroiniajq jeclynie dwie fale

przybyszy. Zdaniem H. 'Xl. Catlinga, trzecia grupa zaj<;la Kurion i przypuszczalnie Lapitos,

ktare do tej pory znajdowaly Iliy na UbOCZll opisywanych wydarzen. Niektore groby na

crnentarzysku Kurion - Kaloriziki wykazujq charakterystyczne cechy mykeri.skich grob6w

kOffiorowych Z dlugim, prostym dromosem. Jeden z nich, datowany na ok. 1050 r. p.n.e.,

mieScilprzypuszczalnie pochowek wlaclcy, 0 czym swiadczy(; moie znacznie bogatsze

wyposaienie (brqzowe naczynia, bron, trojnog oraz szczegolnie cenne i starannie zdobione

berlo).

Enkomi, glowne

smdko wocyp ry jskim,

170. Enkomi. Posqg tzw. boga z rogami (Apollo

Alasiotes?).Brqz, wys. 54,2 em. Muzeum Cypryj-

skie w Nikozji

Pod koniec XIII w. p.n.e. intensywn

wymiany z Cyprem nieco zmalala. Wiqze

to z poczqtkami inwazji doryckiej na k

tynencie greckim. Powstala wowczas na

spie duia Hose lokalnych wyrobow cera

cznych, wzorowanych na mykenskich p

wowzorach.

169. Naczynie z grupy ceramiki mykenskiejIIIB.

Enkomi, wys. 28,7 em. Muzeurn Cypryjskie

w Nikozji

3.3.3.3. Okres

p6inocypryjski

(1230-1050 p.n.e.)

Inwazja dorycka na kontynencie gl

kim spowodowala dalsze przetaSOwanl

Wyparte ze swych siedzib plemiona myke,

skich Achaj6w szukaly schronienia m.in·.~

wyspach jonskich i dalej na wschodzie. Jb'

na z grup zwiqzanych z tElmigracjq dota'

na Cypr, zapoczqtkowu;qc tym samym no

etap w dziejach wyspy. Wydarzenia zwiq

ne z kolejnymi zmianami na Cyprze zn

dujq dose dobre poparcie w materiale '

cheologicznym.

miasto wyspy w okresie poinego bqzu, istnialo jui w okresie

choc ustypowalo jeszcze Kalopsidzie, bydqcej wowczas najlepiej

rozwinic,:tyrn osrodkiem. Okolo 1750 r. p.n.e. uleglo zniszezeniu, wi'1z'1eym sic,:- byc ni

-- z pojawieniem sic,: na wyspie Hyksos6w, a w ka:tdym razie w okresie zamies

spowodowanyeh m.in. ieh obeenosei'1 na Bliskim \XTsehodzie.

W\aSciwy rozkwit miasta nastqpil dopiero od 1:550 r. p.n.e., a wic,:e w oh

p6znocypryjskim. Badania wykopaliskowe prowadzone byly w Enkomi od 1896 r. p

areheolog6w angielskich, szwedzkieh, franeuskieh i eypryjskieh.

Okolo XIII w. p.n.e. miasto odbuelowano ze zniszezen i otoezono masywnym mu

z elementami eyklopieznymi. Regularna zabud6wa miejska obejrnowala teren ok. 400 x 35

z ulieami szerokosei ok. 3 m, przecinaj'1eymi sic,:poel k'1tem prostym. Odslonic,:to

pozostalosei 2 sankmari6w (z jednego poehodzi slynny brqzowy pos'1g "boga z rogi

- rye. 170). W p6lnoenej ezc,:Scimiasta znajdowaly sic,:warszt::ity zwi'1zane z obr6bk'1 br

Dobrze rozwijaj'1ce sic,: miasto upadlo pod naporem "lud6w morskich".

Poel koniec okresu pMnocypryjskiego III C kontynuowano na wyspie styl eleko

ceramiki okrdlany nazw[! "Proto- \'V'hite- Painted", inspirowany eeramik'1 mykel1sk'1

"Granary Style". Do repertuaru motyw6w wl'1czono jednak eIementy lokalne 0

wsehodnie. Dekoraeja naczYJ1 jest konwenejonalna, 0 eharakterze rzemidlniczym. Se

geometryezna, linearna ornamentyka midci sic,:w poziomyeh pasaeh, wystc,:puj'1eyeh:'-

przemian z bialymi lub czarnymi przestrzeniami. \'V'sr6d stosowanyeh element6w geon{':

rycznyeh wystc,:puj'1 grupy linii ukosnyeh, tr6jk'1ty, szachowniee itp. Najpopularniej'§

ksztalty n3czY11 to elute i male amfory, misy. 'J(Tystc,:puj'1 takze naczynia plastye'

Pojawiajq sic,:tei naezynia typu "bueehero", w jedllolitym, ciemnym kolorze, dekorow

wydobytymi plastyeznie spiralami lub pionowymi zeberkami. Wic,:kszosc ceramiki ok

p6znoeypryjskiego III C jest juz ksztaltowana na kale garncarskim.

U schylku okresu pMnoeypryjskiego III jest wyrainie uchwytny upadek wi

osrodk6w miejskieh. Oproez przyczyn natury ekonomicznej i polityeznej przyqynilo sic,:

tego trzc,:sienie ziemi, ktllIego tragiezne skutki dotknc,:ly wiele miast. En komi zost~

Opllszczone ok. 1075 r, p.n.e. ]ego rolc,: w nastc,:pnej cpoee przejc,:la Salamina. W zata

Larnaka przetrwalo tylko Kition. Na wybrzeZu poludniowym opustoszaly prawie wszystk

osroclki z wyj'1tkiem Kurion, All1atus i Paleopafos. N2I polnoey jako osady 0 niewielki

znaczeniu istnialy Lapitos i Karawas. R()wniez w centralnej czc,:sei wyspy opuszczo

zostala grupa stanowisk Ajos Sozomenos, a ich znaczenie przej~lo nastc,:pnie Idalia

Powaznc trudnosci przezywaly Politiko, Fera i Tamassos. Natomiast Morfu- Tumba

Skuru upadlo na pocz'1tku .epoki zelaza (zarnulenie portu), a jego miejsce zajc,:lo So

polozoue w poluclniowej czc,:sci zatoki.

rzesnnic,:cia w kompleksie kultur pol popielnicowyeh epoki br'1ZU na tereni(~ I i.11I "IIV

achodniej i sroclkowej, a to z kolei moglo spowodowac zachwianie r6wnowagi polityl"l.'"'j

dalsze przetasowania na po1udniu, w reJonie P61wyspu Balkanskiego, wysp Morza

Egejskiego, Azji Mniejszej i p6lnocnej Syrii. Pod naporem tej fali, zloionej z roinorodl1yeh

~lement6w etnicznych, ktor'1 Egiptowi udalo sic,:odeprzec, upadlo panstwo Hetytow, zostala

zburzona Troja oraz Ugarit.

Najwic,:ksze zwycic,:stwo Egiptu nacl "ludami morskimi" przypada na 6smy rok pa-

~owania Ramzesa III (1191 p.n.e.). Byla to clecycluj'1ca konfrontacja z grupami lucl6w,

ktoryeh inwazja objc,:la swoim zasic,:giem Amitolic,:, Cylicjc,:, Cypr i polnocn'1 Syric;. Po

rozgromieniu imperium hetyckiego glowne sily najeidic6w zgromadzily siC; w polnocncj

Syrii i stamt'1d ruszyly dalsze ataki na Egipt. Koalicja najeiclic6wsklaclala sic,: z pIe-

. mion Pe1eset, Czeker, Szakalesz, Dannna i Waszasz. ]ak wynika z przekaz6w egipskich

'(inskrypcje i przedstawienia w Medinet Habu), bitwa l'1dowa zostala stoczona na tere-

nie Syrii, natomiast bataEa morska miala miejsce w rejonie Deity. W bitwie morskiej,

ktora prawclopodobnie miala znaczenie decyduj'1ce, zwycic;zyli Egipcjanie, zapewniajqe

na jakis czas swym polnocnym i polnocno-wschodnim granicom wzgl~clne bezpieczells-

two. Nie bylo to jednak przypuszezalnie zwycic,:stwo drllzgoez'1ee lub nie wykorzystano

maksymalnie jego skutk6w, gdyz cz<,:Scpokonanyeh plemion, mianowicie Peleset, osied-

Iila sic,: na zyznych terenaeh na wybrzeZu mic,:clzy Gaz'1 a Gorq I<arniel, nadaj'1c im

obeen'1 nazwc,: - Palestyna. Rowniez inny Iud, znany z uclzialu w lej bataJii -- Cze-

kerowie, osiedlil sic,: w tym rejonie.

FiJistyni, nim zasymilowali sic; z ludnosei '1 kananejskq, oclegrali wazn'1 rolc,: jako

istotny czynnik polityczny i kulturowy w poez'1tkach epoki zelaza na omawianych

terenach.

W pasie wybrze±a od Dor na poludniu do Arad na p6lnocy rozwinc,:la sic; w poez'1tkach

epoki zelaza cywiJizacja fenieka (por. rozdzial 3.4.2), kontynuuj'1ca kananejskie traclycje

epoki br'1zu. Od polnoey i wschodu miasta fenickie byly odseparowane laneuchem pal1stw

p6Znohetyckich i aramejskich, oclgrywajqcych istotn '1 rolc,:poEtyeznq azdo czas6w podboju

asyryjskiego (720 p.n.e.);

Na teren Palestyny natomiast przenikaj'1 z Transjordanii koczownicze plemiona izrael-

skie, stopniowo opanowuj'1ce caly kraj. Nastc,:puje w6wczas przeobrazbnie koczowniczych

plemion najeidie6w, kt6re stopniowo stajq sic,: ludem osiadlyeh rolnik6w.

W pocz'1tkowych etapach powazny problem stanowily dla plemion izraelskich walki

zlepiej zorganizowanymi i lepiej uzbrojonymi Filistynami (znajomosc zelaza). Ok. 1020 1'.

p.n.e. powstalo pierwsze skonso1idowane paristwo hebra;skie. Silny separatyzm plemienny

spowodowal jednak wkr6tce rozlam (ok. 930 p.n.e.), w efekcie kt6rego na p61nocy powstalo

oddzielne pal1stwo izraeIskie oraz krolestwo judzkie na poludniu.

W okresie ekspansji paristwa nowobabiloriskiego w ezasach Nabuchodonozora

-(604-562 p.n.e.) JerozoJima zostala zdobyta (598 p.n.e.), ezc,:sc ludnosci uprowadzd!1o do

Babilonii. Po kolejnym buncie Nabuchodonozor zdobyl miasto ponownie (587 p.n.e.)

i zniszezyl, uprowadzaj'1c kolejn'1 partic; ludnosci.

Dopiero w efekeie dekretu Cyrus a, wydanego w Ekbatanie w 5;38 r. p.n.e., Zydzi

otrzymali pozwolenie na powrot Z "niewoli babi10nskiej". W okresie panowania perskiego,

ktore trwalo az do wyst'1pienia na arenie dziejowej potc,:gi maeedonskiej (zwycic,:stwo

Aleksandra Wielkiego pod Issos w 333 r. p.n.e.), kraj cieszyl sic,: wzglc,:dn'1 autonomi'1.

Nast~pnie zar6wno Syria, jak i Palestyna wkroczyly w etap rozwoju cywilizaeji hellenistycz-

nej.

U schylku II tys. p.n.e. nastqpi10 gwaltowne zalarnanie kwitnqeych kultur epoki br

we wschodniej czc,:sci basenu lvlorza Sroclziemnego. Jedn'1 z zasaclniezych przyczyn tE~'

kataklizmu bylo pojawienie sic,:na widowni historycznej nowych fal etnicznych okrdlany

nazwq "lud6w morskich", nios'1cych ze sob'1 m.in. znajomosc obr6bki zelaza, kto-

opanowaly w czasie pobytu w Anatolii. Zgodnie z przekazami egipskimi, kt6re najlep;

dokumentuj'1 owczesne wydarzenia, nazwa ta obejmowala kilka p61nocnych plemion 0 do

roznoroclnym, truclnyrn do ustalenia pochodzeniu. Ze wzglc,:du na obecnosc w omawia'

grupie kilku plemion indoeuropejskich, uzasaclnione jest stwierdzenie, ze mamy wowczas

czynienia z inwazjq IncloeuropejczykOw. Przyczynq ich migracji byly prawdopodobri'

kontrasr kulturowy pomi.;dzy osiqgni~ciami okresu zjednoczonego krolestwa a okre~

bubilonsko-perskim. Wprawdzie swiqtynia zostala odbudowana z inicjarywy Zoroba

w larach 520-515 p.n.e., lecz nie odkryto zadnego jej sladu. Pozosralosci swiqtyni znajd

si.; poniiej platformy wzniesionej przez Heroda Wielkiego w czasie jego dzialal ,

budowlanej. Na niej z kolei zbudowano slynnq muzulmanskq "swiqtyni~ na Skai

Uchwycono rowniei pozostalosci murow miejskich, wzniesionych przez Nehemiasza w 44'

p.n.e., otaczajqcych zamieszkanq wowczas cz~sc miasta. W trakcie wspomnianych' ba

dokonano takie wielu korekt, ustalajqc m.in., ii wieh przypisywana wczeSniej Dawid

zostala dobudowana do muru Nehemiasza w okresie machabejskim.

Wi.;kszej ilosci znalezisk nalezaloby si~ spodziewac w Micpie (Tell en-Nasbe), pelni

wowczas rol.; stoIicy babil011skiej prowincji. Okresowi temu nie przypisano jednak iad

obiektu architektonicznego. Z okresu babilonskiego i perskiego pochodzq jedynie dro

znaleziska.

Rowniez rezu!taty badan wykopaliskowych w Samarii swiadczq 0 zdecydowan

upadku tego miasta, mimo iz bylo jednym z owczesnych osrodkow administracyjny

Rozproszona,' uboga zabudowa nie tworzy przemyslanych kompleksow. Na szczy

wzgorza znajdowal si.; przypuszczalnie palac zarzqdcy.

Typowe byly rownie± dzieje Lachisz. Jego umocnienia zostaly odbudowane dopiero

uplywie okolo Sill lat od zniszczen dokonanych przez Babilonczykow. Zyskalo wowS

rowniei rangt; osrodka administracyjnego. Na terenie miasta odsloni~to niewielkq Ii '

domow mieszkalnych oraz rezydencj~ zarzqdcy perskiego, wzniesionq na ruinach pa,

z poprzedniego okresu (ryc. 211). Obiekt ten, zamkni~ry w prostokqcie 0 wymiarach:'d

50 x 35 m, jest wyrainie zwiqzany z uadycjami architektonicznymi Mezopotamii. Potwi~'

dza to rowniei zastosowanie sklepien, do tej pory nie wyst~pujqcych w Palestynf

Centralnq cz~sc budowIi stanowil dziedziniec (ryc. 211), otoczony od polnocy i wscho:'

szeregiem przylegajqcych do siebie niewielkich pomieszczen. Natomiast od polud"

i zachodu znajdowaly si~ dwie<'

dluine sale, posiadajqce po d

kolumny od fronru. Pomieszcz

poludniowe pelnilo najprawdo'

dobniej rol~ sali audiencjona'

W glqb budynku prowadzily z'

przejscia do pomieszczen pry',

nych igospodarczych. Natomi,

pomieszczenia zgrupowane wo

polnocnej i wschodniej cz~sci dz

I dzinca byly zwiqzane z dzialaliJ.

I ciq administracyjnq. Tak zwana"

,zydencja perska w Lachisz jest,

towana na przelom V/IV w. p:rt

Podobne zalozenie jak w

,chisz stwierdzono takze' w·

JDzemme. W tyrn wypadku porn

iszczenia byly zgrupowane wzdl

trzech bokow wqskiego, dlugi,'

dziedzinca. Badania nie wykaz

jednak pozostaloSci

~, Upadla rownie± ranga tak znacznego osrodka, jakim bylo wczeSniej Megiddo. Re-

ularna zabudowa przypisywana okresowi asyryjskiemu ulegla zniszczeniu. W warstwie

I i I, lqczonej z omawianyrn okresem, uchwycono pozostalosci nowych i niestarannie

.udowanych domostw oraz konstrukcji zblizonej do obiektow z Lachisz i Tell Dzem-

e, pelniqcej przypuszczalnie funkcj~ budowli oficjalnej. Jako osada 0 niewielkim zna-

zeniu Megiddo przetrwalo do ok. 350 r. p.n.e. i wowczas zostalo definitywnie opusz-

zone.

Zakl6cenia ciqglosci osadniczej na terenie Palestyny w okresie babilonsidm i perskim

owodowaly zmic:zne trudnosci w ustaleniu typologii i chronologii ceramiki. Na poczqtku

w. na okres ten datowano wi~kszosc wyrob6w'ceramicznych, jak si~ okazalo poiniej,

alezqcych do zelaza II. Powsl:ala wi.;c luka, ktorq w nieznacznym tylko stopniu uzupelnily

adania na wymienionych wyzej stanowiskach.

Wspomniane juz osady zlokalizowane na wybrzezu (m.in. Atlit, Tell Dzemme,

Aszkalon) rozwin~ly w okresie perskim kontakty ze swiatem srodziemnomorskim. Wy-

stqpily w nich znaczne nieraz ilosci ceramiki greckiej, poczqtkowo jonskiej czarnofigurowej,

a od pocz. V w. p.n.e. attyckiej czerwonofigurowej. Rowniez w Tell en-Nasbe odkryro

fragmenty ceramiki z Klazomenai z konca VI w. p.n.e.

Pod panowaniem perskim arcykaplani w Judei uzyskali prawo bicia wlasnej monety.

Z tego okresu pochodzq srebrne szekle wzorowane na draclunach attyckich, z napisami

hebrajskimi lub aramejskimi. Okolo 400 r. p.n.e. powszechnym srodkiem plamiczym byly

r6wniei monety attyckie.

Po okresie tak znacznego upadku cywilizacji, charakterystycznego dla okresu zelaza

III, ponowny rozkwit miast palestynskich nastqpil dopiero w czasach hellenisrycznych

i rzymskich.

1--

-- -----------r----------l

Mimo znacznej regresji spowodowanej wczeSniejszymi wydarzeniauli politycznymi

i upadkiem wielu miast, przejScie do epoki ielaza nastqpilo na wyspie bez zalamania

dotychczasowej kultury. W epoce zelaza dochodzi z wolna do uksztaltowania jednolirego

oblicza kulturowego i artystyc:mego Cypru. Do elementow rodzimych (tzw. eteocypryj-

skich) oraz greckich, repreZenrl)\Vimych przez przybyszy mykenskich, wl'lczajq si~ obecnie

komponenry orienralne. lch istnienie sygnalizowano juz wprawclzie wczeSniej, ale reraz

dochodzi dose istotne oddzialywanie kultury fenickiej, ktora stanowi rodzaj pomosttl

IqC2qCego wysp~ z BliskiniWschodem.

W odniesieniu do poczqtkow epoki .zelaza na Cyprze nie mamy materialow, ktare

pozwolilyby dokladniej oc!tworzye przebieg zasadniczych wydarzen. ad okolo 1000 r. do

707 p.n.e. wyspa byla niezalezna, podzielona na kilka ;ednosrek terytorialnych (krolestw),

rzqdzonych przez dziedzicznych dynast6w. Infiltracja fenicka zacz<;;la si~ przypuszczalnie

juz w X w. p.n.e.

Szczegolnie niejasny jest obraz wydarzerl na wyspie w okresie od schylku X do polowy

IX w. p.n.e., zwanym d.latego okresem ciemnym. Sytuacja zmienia si~ w nast.;pnej fazie,

w krorej Cyprdzi~ki rozwini.;tej flocie Iiczy si~ w ukladzie owczesnych sil politycznych (ok.

750-707 p.n.e).

I I

.•

zabudo'

miejskiej.

Bior'1c pod uwagG zasygnalizowany wyiej przebieg wydarzeri, dokonano n3st<;:puj,

podzialu okresu cyprogeometrycznego:

faza I 1050-950 p.n.e.

l"aza II 950 - 850 p.n.e.

faza III 850 -700 p.n.e.

Osadnictwo fenickie na wyspie poswiaelczone jest archeologicznie od VIII w. p.n.e:·

najwainicjsze centrum stanowilo w6wczas Kition, a nastGpnie takie miasta, jak: G

Idalion, Tamassos, Lapitos. Najprawdopodobnicj jednak Fenicjanie zawijali na wysp

w X w. p.n.e., korzystajqc z jej przystani w podr6iach na Zachod. Poczqtkowo;.·

opanowali kilka punkt6w na wybrzczu, natomiast ich o:hodki w centrum wyspypo

znacznie pozniej, w latach 550-525 p.n.e., gdy korzystali z przychylnego nasta.

Pers()w.

Do nielicznych sladow dzialalnosci architektonicznej Fenicjan na Cyprzc naleZ~"

kapitele protoeolskie znalezione m.in. w Golgoi, datowane na VI - V w. p.n.e. Reprezen

onc ten sam typ eo obiekty znane z Syrii i Palestyny, s'1 iednak znacznie od nich poinie ~

i potraktowane bardziej dekoracyjnie.

Znaleziona l1a Cyprze ceramika fenicka oraz figurki terakotowe nalezq do wyrob6

samej katcgorii co obiekty znanc z Fenicji. Duiq Hose terakotowych figurek kobie

o mocno uproszczonych, zgcometryzowanych torsach odkryto w Kamelarga kolo Ki,

Z Aja Irini natomiast pochodzi figurka kaplana z VII/VI w. p.n.e. Dzielem rzemieslni

feniekich pracuj;lcych na Cyprze w VIII - VII w. p.n.e. byla tez grupa tzw. eyprofenic

naczy11 metalowyeh (pOI. wyzej, rye. 180). Pewne e1ementy fenickie Sq takze uchw.

w ceramice wystypuj'1cej oel IX/VIII do V w. p.n.e. (clzbany z wywiniytym wyle

i pierscieniem w polowie szyjki).

Na;waznie;szym osrodkiem miejskim w okresie cyprogeometrycznym byla Salai

J ej pozostalosci architektoniczne oraz nekropol<;: odsloni<;:to w trakeie badan prowa

nych od 1957 r. przez archeologow cypryjskich i francuskich. W poblizu portu od

pewnq ilosc ceramiki "Proto-White Painted" oraz grab z wyposaieniem, datowan

pierwszq polow<;: Xl w. p.n.e. Kolejne materialy. archeologiczne pochodzq do '"

z okresu VIII - VII w. p.n.e. Najwainiejszych rezultatow dostarczyla jednak nekr

nalei'1ca do najwiykszych na wyspie. Odsloniyto tu duie groby przeznaczone dla

c6w i arystokracji, nasladujqce groby kr6lewskie w Mykenach. Poprzedzone Sq dl

trapezoidalnymi dromosami, 0 spadku nachylonym lekko w kierunku komory gro

Znaleziono w nich pozostalosci woz6w, szkielety koni, eluzq ilosc ceramiki, wyr

rzemiosla artystycznego, bogato zelobionych sprzytow. Znaczna ilosc przedmioto:.

stahl wykonana pod silnym wplywem sztuki wschodniej. W grupie wyrob6w brqzo'

pochodzenia miejscowego czytelne Sq wyrazne oddzialywania sztuki asyryjskiej

urartyjskiej. W kategorii wyrob6w z kosci dominujq natomi~;rst wplywy fenickie. S

g61nie bogato wyposaiony byl grobnr 79 z konca VIII w. p:u.e. Rozwijajilcy si

wyspie w omawianyrn okresie tzw. styl cyprogeometryczny wyksztalcil si<;:prawdop

bnie z ceramiki mykenskiej III C2 oraz ceramiki typu "Granary Style", zwiq

z migracj;) achajskq okresu poinocypryjskiego III. Je:n wi~c ona w zasadzie wyt\iV:,

okresu przypadajqcego na przelom epoki brqzu i zelaza. Nie stanowLtez scisle oeli.

wanego zjawiska Iokalnego, lecz midci siy w ci'lgu rozwojowym ceramiki gre

Wskutek corn powszechniejszego zastosowania kola garncarskiego obserwuje siy Z

n'1 popraw~ jakoSci i kszta!tow ceramiki; wyst<;:puje tez duza roinorodnosc form,'·

czyri. lvblowana dekOIacja nanoszona jest farbq koloru czarnego lub brqzowego nll;

jasnej gliny.

(S .~

Wsr6d duiej ilosci wyrobow ceramicznych okresu cyprogeometryeznego wyrOZl1lono

eztery zasadnicze grupy stylistyczne. W jednej z nich naczynia Sq dekorowane poziomymi

pasami obiegajqcymi wokol brzusca; uzupe!niajqcy ornament geometryczny wyst~pu;e

,Qardzo rzadko. Jest to tzw. styl strefowy ("White Painted I"), najprostszy (ryc. 212).

'Rozwin<tl siy z niego tzw. "Panel Style" ("White Painted II-III"), w ktorym za P0l110Cq

elementow pionowych dokonano podzialu stref obiegajqeyeh naczynie na oddzielne pola

dekoracyjne (ryc. 213). Wypelnienie tych p61 kombinacjami r6znoroelnych l11otyw6w

geometrycznych stworzylo zupelnie nowe moiliwosci.

Jeszcze inny wariant stanowi tzw. "Free-Field Style". Naczynia byly dekorowane

Jpasami ciemnej farby tylko u nasady szyjki, na wylewie i w poblizu dna.Ponadto na szyjce,

tuz przy wylewie, znajdowaly siy z obu stron niewielkie, koncentryczne kola. Na powierz-

chni brzuSca nie umieszczano iaelnej dekoracji. Ten styl, wzbogacony ciekawymi motywami

figuralnymi, umieszczanymi na najwiykszej powierzchni brzuSca, uzyskal nastypnie szcze-

galn<t popularnose w okresie cyproarchaicznym (por. nizej).

Wyl<teznie na dzbanach 0 kulistych, splaszczonych soczewkowato brzuscach umiesz-

czano dekoracj<;: zlozonq z kilku koncentrycznyeh k61, pokrywajqcych powierzchniy naczynia

symetryeznie z obu stron.

V satrap ii, lecz 0 sprawach wewn~trznych decydowaJi w znacznej mierze lokalni wlaclc;y;,'

wybuchu powstania jonskiego w 499 r. p.n.e. progreckie miasta Cypru pod c1owodztv/

Onesilosa wystqpily rowniez przeciwko Persom, z wyjfltkiem osrodkow fenickich (Kiq

i Amatus). Ruch ten jednak zostal stlumiony. Gdy w 480 r. p.n.e. Kserkses zaatako

Grecj~, oddzialy 110ty cypryjskiej znajdowaly si~ po jego stronie.

W rozwoju artystycznym wyspy w okresie cyproarchaicznym wyr6zniono dwie fazy:

I. 700 - 600 p.n.e.

II. 600-475 p.n.e.

Pod wplywem obcego panowania, ktore przerwalo okres autonomiczny w dziejach

wyspy, nastqpily istotne zmiany takze w kulturze i szruce. \XTyspautrzymywala jednak stale

zwi~zki artystyczne ze :swiatem greckim i zasaclnicze zjawiska nast~powaly tam r6wnolegle,

choc w innym duchu. Znacznie silniejsze bylo bezposrednie ocldzialywanie element6w

wschodnich. Sztuka cypryjska okresu arehaicznego, stanowi'lca jedno z najwspanialszyeh

i najbardziej oryginalnych osi'lgni~c, wyroznia si~ wlasnie swym oriema]nym eharakterem.

Na jej uksztahowanie wyrainy wplyw wywarli Asyryjczycy i Fenicjanie.

W produkcji ceramiki geometryczna dekoracja poprzeclniego okresu nie zanika, ulega

jeclnak powaznym zmianom i wzbogaceniu nowymi mNywami, przeksztalconymi pod

wplywem wschodnim. Na wyspie wyksztalcily si~ dwa zasaclnicze style dekoracji cerarniki,

tzw. sty] wschodni i zachodni. Styl wschodni powstal w rejonach najbarclziej podleglyeh

oddzialywaniom feniekim, na wschodzie i poluclniu Cypru. Wsr6d motywow zdobniczych

pqja.\Viajq si~ sfi~~~~,f~rYfy,ptaki, zwierz~ta" .czworonozne (byki, jelenie, koz!y), a tabe

fy?x.;.ponadto takle elememy pochodzeniawschodniego, jak: kwiaty i pqki lorosu,rozety,

R~lmety, inspirowane przypuszczalnie tkaninami pochoclzenia syryjskiego lub egipskiego.

Ornamentyka tego typu byla S1:Osowanaw polach dekoracyjnych znanego juz w poprzednim

okresie "Pagel §t.y!e", a takze na powierzchni naczyn zdobionych w stylu "Free-Field"

(Bichrome IV).' Naczynia tego ostatniego stylu, gl6wnie p,;kate dzbany z krotk'l szyjk'l

o trojlistnym wylewie(oinochoe), pokrywano obecnie kremowym slipem, by jeszcze

bardziej uwydatnie nanoszonq dekoracj~: wyst~puj'lce oddzielnie duze sylwetki zwierzqt,

ptaki, ryby, motywy roslinn,~ (ryc. 214). Dose cz~sto wyst~pujq teZ seeny pOlOWU11

pochodzenia orientalnego. Przedstawienia te cechuj'l si~ duz'l swoboclq i gruficznym

traktowaniem rysunku (choc wykonanego z uzyciem dwu barw: czaruej i czerwonej).

W 707 r. p.n.e. wysp~ opanowali Asyryjczycy, klad~cy kres tzw. thalassok

cypryjskiej.Mimo powaznych konsekwencji politycznych tego wydarzenia, Cypr zach.

pewn~ autonomi~ wewn~trzn~. Wkrotce teZ wladz~ odzyskaJi miejscowi dynasci. W 59

p.n.e. 11ot~ cypro-fenickq pokonali Egipcjanie, zapoczqtkowujqc nast~pny etap, ch~

teryzujqcy $i~ ich oddzialywaniem politycznym na losy wyspy. Bezposrednia domin

egipska zacz~la si~ od panowania Amazisa (568 p.n.e.) i trwala do 546 r. p.n.e. Nas ..

wowczas ol~res panowania perskiego. Od 525 r. p.n.e. Cypr wchodzil wprawdzie w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: