Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Kościół a ekonomia i proces globalizacji ks. dr Artur Wysocki
V. Problem rozwoju i wzrostu ekonomicznego w kontekście globalnym
1. Rzut oka wstecz
Pawła VI - „Populorum progressio” - 1967 r.
àpodtytuł: “o popieraniu rozwoju ludzkim”
Jan Paweł II - w Sollicitudo rei socialis - 1987 r.
à podtytuł: “z okazji dwudziestej rocznicy ogłoszenia ‘Populorum progressio’”
Benedykt XVI - Caritas in veritate - 2009 (2007)
àpodtytuł: “o integralnym rozwoju ludzkim w miłości i prawdzie”
2. Caritas in veritate –Miłość w prawdzie; Podstawowa treść:
a) Przesłanie Populorum progressio
b) Rozwój ludzki w naszych czasach
c) Braterstwo, rozwój ekonomiczny i społeczeństwo obywatelskie
d) Rozwój ludów, prawa i obowiązki, środowisko
e) Współpraca rodziny ludzkiej
f) Rozwój narodów a technika
3. Tezy
Wprowadzenie:
p. 2: „Miłość (caritas) jest królewską drogą nauki społecznej Kościoła. […] jest nie tylko zasadą mikrorelacji: więzi przyjacielskich, rodzinnych, małej grupy, ale także makrorelacji: stosunków społecznych, ekonomicznych i politycznych”.
p. 3: „Prawda jest światłem nadającym miłości sens i wartość. […] Bez prawdy miłość kończy się na sentymentalizmie. […] W kulturze bez prawdy istnieje ryzyko wypaczenia miłości”.
p. 4: „Chrześcijaństwo miłości bez prawdy można łatwo zamienić na magazyn dobrych uczuć, pożytecznych we współżyciu społecznym, lecz marginalnych”.
p. 4: „przeżywanie miłości w prawdzie prowadzi do zrozumienia, że wybór wartości chrześcijańskich jest nie tylko sprawą pożyteczną, ale niezbędną dla budowania dobrego społeczeństwa oraz prawdziwego, integralnego rozwoju ludzkiego.
p.5 Miłość (caritas) jako dar
„Na tę dynamikę miłości przyjętej i ofiarowanej odpowiada nauka społeczna Kościoła. Jest ona «caritas in veritate in re sociali»: głoszeniem prawdy miłości Chrystusa w społeczeństwie. Nauka ta jest posługą miłości, ale w prawdzie”.
p.6: „sprawiedliwość jest niepodzielnie związana z miłością, towarzyszy jej. Sprawiedliwość jest pierwszą drogą miłości, jak powiedział Paweł VI, jest jej «najmniejszą miarą», stanowi integralną część tej miłości […]”.
p.7 – dobro wspólne: „W społeczeństwie znajdującym się na drodze do globalizacji, dobro wspólne i zaangażowanie na jego rzecz muszą przyjąć wymiar całej rodziny ludzkiej, to znaczy wspólnoty ludów i narodów, aby nadać kształt jedności i pokoju miastu człowieka, czyniąc je w pewnej mierze antycypacją zapowiadającą miasto Boże bez barier”.
p. 8 – Paweł VI i PP – główna teza o integralnym rozwoju ludzkim
p.9 – Problem i odpowiedź: „Ryzyko naszych czasów polega na tym, że faktycznej wzajemnej zależności między ludźmi i narodami nie odpowiada etyczne współdziałanie sumień i umysłów, którego wynikiem mógłby być rozwój naprawdę ludzki. Jedynie dzięki miłości, oświeconej światłem rozumu i wiary, możliwe jest osiągnięcie celów rozwoju bardziej ludzkich i humanizujących.”
[…]Kościół nie ma do zaofiarowania technicznych rozwiązań i jest «jak najdalszy od mieszania się do rządów państw». Ma jednak misję prawdy do spełnienia, w każdym czasie i okolicznościach, dla społeczeństwa na miarę człowieka, jego godności i powołania”.
4. Pojęcia i ich rozumienie: wzrost - rozwój – postęp
Powszechne pojęcia: kraje rozwinięte, rozwijające się, słabo rozwinięte
Rozwój, postęp – zmiana na lepsze, poprawa; Wzrost – częściej jedynie, jako zmiana ilościowa
Wzrost i rozwój gospodarczy:
Wzrost gospodarczy - zwiększenie się produkcji dóbr i usług w danym okresie (najczęściej – rocznie); główny miernik: PKB – całkowity lub na 1 mieszkańca.
Rozwój gospodarczy – jest pojęciem szerszym obejmując zarówno zmiany ilościowe jak i jakościowe w gospodarce; zawiera w sobie wzrost, ale także wszelkie zmiany własnościowe, instytucjonalne, infrastrukturalne etc. w gospodarce. Trudny do zmierzenia.
Miernik wzrostu - PKB (Produkt Krajowy Brutto) – całkowity lub na 1 mieszkańca. Czy właściwy pomiar wzrostu dobrobytu?
Tempo wzrostu PKB:
R - tempo wzrostu gospodarczegoDelta Y - przyrost dochodu narodowego w ciągu rokuY - poziom dochodu narodowego osiągnięty w poprzednim roku
Czynniki wzrostu – praca, ziemia, surowce, kapitał-inwestycje (zwiększenie lub wzrost wydajności). Podstawowe znaczenie dla wydajności ma postęp techniczny;
Prosty neoklasyczny model wzrostu zakłada równomierny wzrost wszystkich czynników produkcji, co prowadzi do zrównoważonej ścieżki wzrostu; Potrzeba uwzględnienia postępu technicznego i jego wpływu na wzrost produkcyjności;
Interwencja państwa może stymulować większy wzrost i rozwój zwłaszcza poprzez inwestycje w kapitał ludzki i rzeczowy (rozwój oświaty i szkolnictwa, modernizacja aparatu wytwórczego)
Wyrównywanie się poziomu rozwoju gospodarczego: głównie ze względu na transfer technologii.
5. Pojęcie „rozwoju” w NSK (CV-rozdz. I: Przesłanie Populorum progressio)
Tak jak NSK upomina się o właściwą hierarchia dziedzin, w której sfera ekonomii ma pozycję służebną, podporządkowaną, tak również widzi kwestie rozwoju. Rozwój, czy wzrost gospodarczy ma mieć funkcję pomocniczą, podporządkowaną całościowemu-integralnemu rozwojowi człowieka.
Np. gdy spadek PKB na 1 mieszkańca, czy to oznacza degradację człowieka, regres w jego rozwoju ludzkim jako osoby? Choć z drugiej strony może to być wynikiem niewłaściwego postępowania człowieka (także moralnego).
Co oznacza integralny rozwój ludzki?
Integralny-prawdziwy rozwój ludzki: „rozwój każdego i całego człowieka” (CV 18; PP 14).
„Autentyczny rozwój ludzki dotyczy całości jego osoby we wszystkich jej wymiarach” (CV 11).
„Integralny rozwój ludzki na płaszczyźnie naturalnej, odpowiedź na powołanie Boga Stwórcy domaga się własnej realizacji w «transcendentalnym humanizmie, który udziela [człowiekowi] największej pełni życia; taki jest najwyższy cel osobistego rozwoju». Tak więc powołanie chrześcijańskie do takiego rozwoju dotyczy zarówno wymiaru przyrodzonego, jak i nadprzyrodzonego; z tego powodu, «kiedy Bóg zostaje zepchnięty na dalszy plan, nasza zdolność rozeznania naturalnego porządku, celu i „dobra” zaczyna słabnąć»” (CV 18).
Znaczące tempo wzrostu gospodarczego na osobę wystąpiło dopiero ok. 200 lat temu w krajach rozwiniętych. W innych – o wiele później. Wcześniej, tzw. rozwój ekstensywny.
6. Wzrost i rozwój gospodarczy a rozwój integralny człowieka
Jak wzajemnie na siebie oddziałują?
a) Zmiana warunków społeczno-ekonomicznych a integralny rozwój człowieka
b) Prawdziwy rozwój człowieka a rozwój gospodarczy.
„przyczyny zacofania w rozwoju nie są w pierwszym rzędzie o charakterze materialnym. Zachęcał do poszukiwania ich w innych wymiarach człowieka. W pierwszym rzędzie w woli, która często zaniedbuje obowiązki solidarności. Po drugie w myśli, która nie zawsze potrafi dobrze ukierunkować pragnienie. Dlatego w dążeniu do rozwoju potrzebni są «ludzie zdolni do wnikliwej refleksji, poszukujący nowego humanizmu, dzięki któremu człowiek współczesny mógłby odnaleźć samych siebie». Ale to nie wszystko. Zacofanie w rozwoju ma jeszcze ważniejszą przyczynę niż braki w myśleniu: to «brak braterstwa między ludźmi i między narodami». Czy ludzie o własnych siłach mogą osiągnąć to braterstwo? Społeczeństwo coraz bardziej zglobalizowane zbliża nas, ale nie czyni nas braćmi.” (CV 19).
Zawężona wizja osoby i jej rozwoju: CV 29: „Zdarza się, że kraje ekonomicznie rozwinięte lub znajdujące się na drodze rozwoju, eksportują do krajów ubogich, w kontekście ich stosunków kulturalnych, handlowych i politycznych, tę zawężoną wizję osoby i jej przeznaczenia. To szkoda, którą autentycznemu rozwojowi wyrządza «nadrozwój», gdy towarzyszy mu «niedorozwój moralny»”.
Inne aspekty rozwoju: kulturowy CV 26; szacunek dla życia – CV 28; wolność religijna CV 29; etc.
Miłość jako zasadnicza siła rozwoju (CV13.19);
Przy złożoności rozwoju potrzeba odpowiednich programów, interdyscyplinarności – korzystania z szerokiej dostępnej wiedzy:
CV 30: „to wspólne działanie wymaga ukierunkowania […] Miłość nie wyklucza wiedzy, co więcej, domaga się jej, krzewi ją i ożywia od wewnątrz. […] Działanie bez wiedzy jest ślepe, a wiedza bez miłości jałowa”.
CV 32: zależność: ekonomia – postawa moralna: „dochodzi do zbieżności między wiedzą ekonomiczną i oceną moralną. Koszty ludzkie zawsze są także kosztami ekonomicznymi, a złe funkcjonowanie ekonomii pociąga za sobą również koszty ludzkie”.
Mądrość Kościoła wobec prawdy o grzechu i słabości ludzkiej - CV 34 – potrzeba współpracy, braterstwa – zalecenie zasady bezinteresowności.
7. Charakterystyka współczesnego rozwoju (CV - Rozdz. II)
„Paweł VI miał wyraźną wizję rozwoju. Przez pojęcie «rozwój» chciał wskazać jako cel uwolnienie narodów przede wszystkim z głodu, nędzy, chorób endemicznych i analfabetyzmu” (CV 21)
„Dzisiaj obraz rozwoju jest policentryczny. Liczni są uczestnicy i przyczyny zarówno zapóźnienia w rozwoju, jak i rozwoju, a winy i zasługi są zróżnicowane. […] Linia podziału między krajami bogatymi i ubogimi nie jest tak wyraźna, jak w czasach Populorum progressio, jak już sygnalizował Jan Paweł II. Powiększa się bogactwo światowe pojmowane globalnie, ale wzrastają nierówności. W bogatych krajach ubożeją nowe kategorie społeczne i rodzą się nowe formy ubóstwa” (CV 22)
Głód – CV 27: „Głód zależy nie tyle od niewystarczających zasobów materialnych, ile raczej od niewystarczających zasobów społecznych, spośród których najważniejszy jest natury instytucjonalnej. To znaczy, brakuje struktury instytucji ekonomicznych, […].Problemem niepewności jeśli chodzi zaopatrzenie w żywność należy się zająć w perspektywie długiego okresu, eliminując powodujące ją przyczyny strukturalne i promując rozwój rolnictwa w krajach ubogich […]”.
8. Technika a rozwój ludzki
Technika, technologie – obecnie główny czynnik wzrostu gospodarczego
CV 14 – „Technika, rozważana sama w sobie, jest dwuznaczna”.
• Rozdz. 6:
• CV 69: „Problem rozwoju jest dzisiaj ściśle związany z postępem technologicznym, z jego zadziwiającymi zastosowaniami w dziedzinie biologicznej. Technika – warto to podkreślić – jest faktem głęboko ludzkim, związanym z autonomią i wolnością człowieka. W technice wyraża się i potwierdza panowanie ducha nad materią”.
• Tamże: „Ukazuje ona człowieka i jego aspiracje do rozwoju, wyraża skłonność człowieka do stopniowego przezwyciężania pewnych uwarunkowań materialnych. Dlatego technika wpisuje się w przykazanie uprawiania i doglądania ziemi (por. Rdz 2, 15)…”.
•
• Zagrożenie:
• CV 70: „Rozwój technologiczny może zrodzić ideę samowystarczalności techniki, jeżeli człowiek, stawiając sobi...
emos_xD