1. Socjologia a inne nauki społeczne Socjologia ma wiele punktów stycznych z innymi naukami. Na pierwszym miejscu znajduje się psychologia, a zwłaszcza psych. społ. Na pograniczu socjologii, psych. , psych. społ. Oraz psychoanalizy rozwinęły się dwie teorie szczególnie ważne dla socjologii: teoria zachowania się całych zbiorowości w różnych sytuacjach oraz zach. się jednostki w sytuacjach społ. Do opracowania tych teorii potrzebna była też historia, ekonomia, prawoznawstwo, etnografia i etnologia (antropologia kulturalna). Socjologia korzysta też z materiałów demografii, geografii społ. , gospodarczej, historii kultury, statystyki. Charakterystyczne tylko dla socjologii jest poszukiwanie praw, zjawisk zachodzących między ludźmi, badanie struktur, poszukiwanie sił społ. Socjologa interesuje to co jest specyficznie społeczne tzn. wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie.
2. Geneza socjologii jako dyscypliny naukowej Socjologia jest produktem 4 rewolucji naukowych:I. Wyodrębnienie porządku ludzkiego z traktowanego jako całości porządku przyrody.II. Odróżnienie społeczeństwa od państwa (XVII w.)III. Wyznaczenie i zaakceptowanie postulatów systematycznej refleksji nad społeczeństwem, która wyznaczałaby prawa. Rozróżnienie między naukami idiograficznymi (hist. – procesy jednostkowe i unikalne) i nomotetycznymi ( prawa następstwa czasowego i współistnienia zjawisk ).IV. Unaukowienie refleksji o społ. , ustanowienie ściślejszych rygorów formalnych, formalna kontrola danych empirycznych.Socjologia jest nauką liczącą około półtora wieku. Kształtowanie się socjologii stanowiło długotrwały proces (2 etapy):1. Przednaukowy (inkubacyjny) – prapoczątki, formowanie się podstaw socjologii. Geneza myśli społ. i socj., wiedza, mądrość ludowa; refleksje mędrców (filozofia społ.)2. Naukowy – formalne narodziny socjologii.Ojciec socjologii to A.Comte:- nadał nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowaną nazwę- określił przedmiot badań socj.- zaproponował metody badawczeNazwa – IV tom ‘Kursu filozofii pozytywnej’ r. 1837Societas – społeczeństwo, wspólnotaSocius – wspólnyLogos – naukaW dosłownym znaczeniu socjologia jest nauką o społeczeństwie.
3. Wpływ rewolucji przemysłowej i narodzin społeczeństwa kapitalistycznego na powstanie socjologii W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się konieczność regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek socjologii. Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby łagodzić konflikty społ. wynikające głównie z niesprawiedliwości społ. Pojawiła się ankieta, czyli narzędzie socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth (ang.). W wyniku pracy reformatorów narodziła się dziedzina pracy naukowej – socjotechnika (empiryczna opozycja społ. zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy nowego społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy socjalistyczne (Fourier, Owen ).
4. Paradygmaty uprawiania socjologii. Modele, kierunki i podziały Tomasz Kuhn stwierdził, że nauka rozwija się nie poprzez poszerzanie wiedzy faktograficznej. Struktura pozostaje ta samaParadygmat jest to wybitne dzieło nauki, na którym wzoruje się całe poznanie T.Kuhn twierdził, że nauki społ. są na etapie przedparadygmatycznym, inni badacze twierdzili, że są wieloparadygmatyczne.Sposoby uprawiania socjologii zakładają przyjęcie pewnego wyraźnego stanowiska dotyczącego danego paradygmatu.Orientacja teoretyczno-metodologiczna (Sztompka):I. Założenia: a) ontologiczne-zdanie sobie sprawy z natury bytów, którymi się zajmujemy b) epistemologiczne-szanse poznania czy istnieje jedna prawda dotycząca rzeczywistości społ. c) metodologiczne-wskazówki dotyczące sposobu poznania, które pozwoliłyby na intersubiektywną komunikowalność i kontrolowalność, badacz ujawnia swój warsztat badawczyII. Model pojęciowy: Inwentarz wszystkich pojęć, którymi się posługujemy i ich mapa (pojęcia centralne i peryferyjne)III. Różnice teorii empirycznych:Zespoły twierdzeń – praw dotyczących otaczającej nas rzeczywistości społ.Podejścia do socjologii różnią się następująco: zmiana radykalnapodejście subiektywistyczne paradygmat-paradygnat teoria obiektywistyczna(nacisk na jednostkę, radykalny- radykalny ( struktury potwierdzają struktury otwarte) humanistyczny – strukturalistyczny działanie ,są światem w którym ludzie się paradygnat – paradygnat poruszają ) interpretacyjny – funkcjonalistyczny
5. Porównać dwa znane sobie podręczniki socjologii (z listy) pod względem: zdefiniowania przedmiotu nauk społecznych i socjologii, zakresu tematycznego, jednorodności-heterogeniczności teoretycznej, nowoczesności opracowania edytorskiego
6. Cztery wielkie ideologie świata nowożytnego (po Rewolucji Francuskiej): konserwatyzm, liberalizm, socjalizmy, populizm (narodnictwo) jako podłoże teoretyczne socjologii KONSERWATYZMSzacki – nowy porządek świata po rewolucji francuskiej i okresie napoleońskim oznaczał dla konserwatystów koniec ich świata. Dążyli oni do zachowania ciągłości życia społecznego, zachowania ładu społecznego. E. Burke, refleksja nad rewolucją francuskąNajsilniejszy kons. był w Niemczech i Rosji.· antyutopizm wymierzony przeciwko mędrkowaniu w życiu społecznym· natura społ. – hierarchiczność ładu społ.· natura czł. – elementy irracjonalne w życiu czł. (inna nazwa – romantyzm)· przesądy się nie cofają i jest to pozytywne· antyanatomizm – życie społ. zbudowane jest z szerszych całości. Pluralizm (?) ciał pośredniczących między człowiekiem a państwem· zasada zastępowalności – ludzie powinni realizować się na pewnych szczeblach zycia społecznego, gdzie pewne postulaty mają znaczenie· społ. jest organizmem (myśl. organicystyczne) · obrona historycznego punktu widzenia. Przekonanie o spontanicznym, niekontrolowanym życiu społ.· wielka społeczna rola religii· nacechowanie czł. przywiązaniem do narodu, wspólnota narodowa, duch narodowyLIBERALIZM (dziedzic fil. oświeceniowej, poł. XIX w.)· zdolność społeczeństwa do samoczynnej i niezawodnej samoregulacji· indywidualizm (życie społ. to działania jednostek)· rozgraniczenie życia społ. ek. od politycznego· utylitaryzm (życie społ. jest pewną postawą rynku – ciągła wymiana, dążymy do zysku, unikamy strat)· uniwersalizm (jednostka ludzka, która skupia w sobie wszystkie cechy ludzkie, przede wszystkim jesteśmy ludźmi).Przedstawiciele: Spancer, Berger („Rewolucja kapitalistyczna”)SOCJALIZM· idea planowania społecznego, regulowania życia społ.· duża rola nauki pozytywnej, która nie ma do rzeczywistości społ. podejścia krytycznego· krytyka społeczeństwa burżuazyjnego (chaotywność, narastanie tendencji kryzysowych, społ. się nie rozwija)· ład społeczny wspólnotowy oparty na kooperacji a nie na konkurencji w rywalizacji.NARODNICTWO (POPULYZM)Venturi (pisał o narodnictwie ros.)Walicki (zbierał teksty nar. ros.)Populyzm narodził się w Rosji po rewolucji (1861 r.) agrarnej. Protestowano przeciwko wchodzeniu kapitalizmu w stoskunki agrarne Ziemla i Wola. Pozostałość nar. – eserowcy (socj. rewolucjoniści, po przewrocie lutowym w 1917 r.· sprzeciw przeciwko rozwojowi kapitalizmu n obszarach peryferyjnych świata kapitalistycznego (Rosja, Am. Łac., Afryka. Mówiono, że jest to subiektywna socjologia)· antyuniwersalizm – hierarchia rozwija się w kilku odrębnych nurtach społ., mają długą historię· wspólnota chłopska – mir, gloryfikacj innych wspólnot· sięgnięcie do dawnych, tradycyjnych form zrzeszenia się ludzi.Eur. Zach. – pr........ (wszelka własność jest kradzieżą, dialektywna dwuwartościowa – życie to walka dwóch biegunów, które się dopełniają).
7. Pozytywizm W XIX wieku dominowały tendencje pozytywistyczne (np. ewolucjonizm, determinizm)Nazwa pozytywizm jest nazwą zbiorczą. Przedstawicielami pozyt. byli A.Comte , J.S. MillTen pierwszy reprezentował nurt , fizykalistyczny, natomiast drugi - subiektywistyczny. * Idea nauki pozytywnej - zajmuje się rzeczywistością , twardymi faktami * Podejście konstruktywne do rzeczywistości społecznej , nacisk na inżynierię społ. ( raczej cząstkową ) należy sprawić aby to co nie funkcjonuje zaczęło funkcjonować* Scjentyzm - nauka przyrodnicza , pozytywizm naturalistyczny. Rozumienie ontologiczne - substancja życia społecznego jest taka jak przyrody, Rozumienie metodologiczne - kryteria prawdy i fałszu w naukach przyrodniczych i społecznych są takie same .* Socjobiologia - punkt wyjścia > życie społ. stanowi element ekosystemu dziewiętnasty wiek - " biologizowanie "
8. Neopozytywizm w socjologiiW dwudziestym w. nastąpił powrót do koncepcji pozytywizmu w socjologii.dwudziesty w. - " fizykowanie "Rozwinął się pozytywizm koła niemieckiego ( Koło Wiedeńskie , Austria , Czechy , Niemcy ) Neurath, Kundberg, Kazarsfeld, Stouffer.* ukształtowanie warsztatu badań empirycznych* nurt badawczy , który opowiada się za obdukcją jako podst. narzędziem dowodzenia twierdzeń ( podejście metodologiczne )* nauka są to wypowiedzi o obserwowanych faktach albo ekstrapolacjach, sprzeciw wobec metafizyki (zjawiska nie obserwowalne - filozofii, poezja ) nauka ma być o faktach
9. Behawioryzm w socjologii Nauki społ. są naukami o zachowaniu . Rzeczywistość zbudowana jest z jednostek . Socj. jest mniej ogólną niż psychologia , jest jej pochodną. Behawioryzm społ. to wewnętrznie zróżnicowany kierunek w socjologii, próbujący stosować idee i metodologię zaczerpnięte z behawioryzmu do badania zjawisk o charakterze społ. . Powstał na przełomie XIX i XX wieku na fali krytyki formalizm. socjologicznego . Postuluje zwiększenie roli badań empirycznych i skoncentrowanie się na problematyce i ??? społ. Był wyrazem nadziei na uzyskanie obiektywnej wiedzy o ludzkim zach. co pozwalałoby na sterowanie zachowaniem jednostki. B. s. objął takie kierunki socj. jak: interakcjonizm symboliczny , teoria działania i pragmatyzm społ. Przedstawiciele: James, Dawney, Cooley, Thomas, Mead.
10. Stanowiska antypozytywistyczne: historyzm, teoria działania społecznego, interakcjonizm symboliczny, socjologia humanistyczna W XIX w. nastąpił przełom antypozytywistyczny. Położono nacisk na antynaturalizm. Historyzm ( Dilthey " Historia stanowi królestwo w królestwie )* uhistorycznienie życia * podejście indywidualizujące* nie przeciwstawianie świadomości potocznej i naukowej* uwypuklenie swoistości poznania* wartości ważniejsze niż przyczyny, wola niż koniecznośćTeoria działania społ. i socj. humanistyczna* interakcjonizm- życie społ. to potok interakcji, socj. jest nauką o wzajemnych oddziaływaniu członków społeczeństw, w którego toku dopiero kształtuje się społeczeństwo* interakcje mają charakter subiektywny, są nośnikami znaczeń* działania ludzi wynikają ze świadomości samych siebie , innych ludzi i sytuacji interakcje są świadomym oddziaływaniem jednych podmiotów na inne podmioty społeczne* postulat rozumienia- przedmiotem dociekań jest zrozumienie wyobrażeń i celów jakie stawiają sobie członkowie społeczeństwa , a nie tylko wyjaśnienia dlaczego tak postępują Najwybitniejszym przedstawicielem socj. hum. - M. WeberPolska odmiana socj. hum. - kulturalizm ( F. Znaniecki ) Interakcjonizm symbolicznyWywodzi się z koncepcji, które sformułował: MeadPrzedstawiciele: Homans, Blumer, Goffman Przedmiotem socjologii jest życie grupowe, rozpatrywane jako proces wzajemnego dostosowania linii postępowania członków społeczeństwa w drodze komunikowania się poprzez system symboli , znaków, którym przypisuje się określone znaczenie , dopasowując swe działania do pragnień , uczuć i postaw innych ludzi. Rozwój osobowy człowieka polega nie na jednostronnym uczeniu się znaków , sposobu myślenia , wartości , lecz także na wzajemnym oddziaływaniu na otoczenie społeczne.
11. Typ idealny M. Webera Weber twierdził, że przedmiotem badań socjologii są działanie społeczne. Nie są nimi zach. przypadkowe i odruchowe, a jedynie działania sensownie zorientowane na zachowanie się innych osób. Stanowią one podstawy życia społ. i społeczeństwa. Weberowski typ idealny występuje w dwóch odmianach: - 1-sze znaczenie odnosi się do działania społ., które ma zawsze wyraźnie sprecyzowany cel i odpowiednio zaprogramowane środki jego realizacji. Realne działania zawsze dokonują się w warunkach odbiegających od idealnie ujętych w myślowym obrazie.- 2-gie znaczenie odnosi się do indywiduum historycznego jakim jest np. kapitalizm, chrześcijaństwo, bezrobocie, kultura rasowa itd. Typ idealny oznacza kompleks cech charakterystycznych.Typ idealny nie wskazuje jak jest, lecz jak mogłoby być. Socjolog każde badane zjawisko porównuje z obrazem idealnym, aby ustalić kier. Zachodzących zmian społ., stopień zaawansowania rozwoju danego społeczeństwa itd.
12. Style uprawiania socjologii Procedura badawcza wg Sztompki wyróżnia 3 podst. style badań socjo.1. Miękki: Podstawa to tradycyjna metoda antropologii społ. Badacz stosuje swobodną obserwację, a zaobserwowane fakty i zjawiska opisuje w luźnej, eseistycznej formie.2. Sondażowy: Podstawowe narzędzie badawcze to kwestionariusz (ankieta środowiskowa, pocztowa, audytacyjna, prasowa). Zbiera się dane, które nadają się do analizy statystycznej. Zaleta: ilościowa i precyzyjna. Wada: Niemożność objęcia badaniem takich zjawisk do których nie dają się zastosować metody .............. . 3. Twardy: Techniki badawcze, które umożliwiają zebranie materiału nadającego się do matematycznego opracowania.
13. Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe Socjologowie dokonują podziału i klasyfikacji ogółu zjawisk i procesów zachodzących w życiu społecznym i na tej podstawie dokonują systematyzacji swoich badań i konstrukcji teoretycznych. Działy badań: - badające instytucje społeczne- różne typy zbiorowości i grup ludzkich- procesy społeczneTe działy socjologii n-wa się socjologią szczegółową. Ich zadaniem jest systematyczny opis poszczególnych dziedzin i wyjaśnianie zachodzących w nim zjawisk. Natomiast socjologia ogólna na podst. materiałów, uogólnień, prawidłowości ustalonych w badaniach szczegółowych tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk występujących w społ. Jej zadaniem jest też ustalanie pojęć. Dwie teorie o powszechnym zasięgu:- struktur społ.- rozwoju (zmian i regresji)
14. Koncepcje systemu społecznego i społeczeństwa globalnego System: zbiór jednostek, które pozostają w interakcjach:1. systemy żywe : nie podlegają drugiemu prawu termodynamiki (entropia – zmniejszanie się różnic potencjałów i organizacji na przestrzeni czasów). Tendencja do rosnącej złożoności organizacji (nie podlegają entropii) - ekosystem: procesy w nim zachodzące ® zmiany ekologiczne jednostki ® gatunki zwierzęce i roślinne - społeczeństwo: ® ewolucja kulturowa ® organizmy - organizm: ® rozwój organiczny ® systemy fizjologiczne - organy i tkanki: ® tkanki i komórki - genotyp ® geny Charakterystyka: - sprzężenie zwrotne - kreatywność (interakcje na pewnych szczeblach wytwarzają zjawiska, które nie występują na innych szczeblach) - stabilność i odporność na zmiany - trwanie (reprodukcja) i adaptacjaSystem całościowy ® społeczeństwa lokalne:- społeczność nadrzędna w stosunku do wszystkich grup i instytucji, która jest globalna, ogólna, zorganizowana w państwie (społ. globalne to społ. narodowe)- ludzkość – ogół ludzi mieszkających na ziemi - społeczność oparta na pierwotnej umowie społ., autonomiczna w stosunku do państwa a przeciwstawiana mu tylko w celach ahalitycznych. Jest to sopł. obywatelskie.2. systemy nieżywe
15. Koncepcje społeczeństwa obywatelskiegoPod koniec odrodzenia, po okresie odkryć geogr.: societas civilis przeciwstawiano societas naturalis.Myśl oświeceniowa (Kant, Roseeau, Hegel, ośw. szkockie) ® społ. obywatelskie przeciwstawiono społ. ludów pierwotnych. Społ. ob. to panowanie rozumu, pokój, bezpieczeństwo, nauka, bogactwo, uspołecznienie, prywatność, dobroczynność.Wg Hegla społ. obywatelskie to sfery upubliczniania się i poddawania prawu życia społ., przejawem społ. obywatelskiego jest organizacja rodzinna, potem powstaje państwo.Połowa XIX w. ® produkcja, podział, konsumpcja.Wg Marksa społ. obywatelskie jest oparte na ekonomii praktycznej.A de Toqdeville – społ. ob. to zrzeszenia się ludzi w demokratyczne stowarzyszenia, które powstają i zanikają.Obecnie ® społ. ob. składa się z jednostek, które są wolne i równe wobec państwa. Jest tp sfera, w której tworzą się konflikty, spory, mediacje i likwidacje tych sporów. Stosunki między jednostk...
MissyE