Karol Marks praca socjologia - biografia, poglądy, streszczenie dzieła Manifest komunistyczny.docx

Karol Marks

Karol Marks to XIX-wieczny niemiecki filozof, myśliciel i działacz rewolucyjny. Marks urodził się 5 maja w 1818 r. w Trewirze. Rodzina była zamożna, kulturalna, ale nie rewolucyjna. Jego ojciec był Żydem, z zawodu adwokatem, który w 1824 r. przeszedł na protestantyzm. Marks wstąpił na uniwersytet po ukończeniu gimnazjum w Trewirze. Najpierw studiował w Bonn, potem w Berlinie. Studiował on głównie historię i filozofię, ale również nauki prawnicze. Studia ukończył składając dysertację doktorską o filozofii Epikura w 1841 r. W tym okresie biorąc pod uwagę poglądy Marksa był on jeszcze heglistą-idealistą. Podczas pobytu w Berlinie należał do kółka lewicowych heglistów. Usiłowali oni z filozofii Hegla wyciągnąć wnioski rewolucyjne i ateistyczne. Marks przeniósł się do Bonn po ukończeniu uniwersytetu, licząc na to, że zostanie profesorem. Jednak Marks na skutek reakcyjnej polityki rządu odmówił mu możliwości wykładania na uniwersytecie. W ten sposób Marks musiał wyrzec się kariery naukowej. Rozwój poglądów szkoły młodoheglowskiej w Niemczech szedł się w tym czasie bardzo szybko naprzód. W tym czasie również reńscy radykalni burżua, mający punkty styczne z lewicowymi heglistami, założyli w Kolonii opozycyjne pismo „Gazeta Reńska”. Zaczęła ona wychodzić od 1 stycznia 1842 r. Bruno Bauer oraz Marks zostali zaproszeni do niej, jako główni współpracownicy. Natomiast już rok później a mianowicie w 1842 r. Marks stał się naczelnym redaktorem tejże gazety i przeniósł się z Bonn do Kolonii. Rewolucyjno demokratyczny charakter gazety w okresie, gdy redagował ją Marks stawał się coraz wyraźniejszy. Rząd nie był temu przychylny nałożył najpierw na nią podwójną i potrójną cenzurę, a następnie postanowił ją całkowicie zamknąć. Marks musiał zrezygnować do tego czasu ze stanowiska redaktora, jednakże jego odejście nie uratowało gazety i nadal była ona zamknięta. Praca dziennikarska przekonała Marksa, że nie jest wystarczająco obeznany z ekonomią polityczną. Te spostrzeżenia zaowocowały tym, że wziął się gorliwie do jej studiowania. Marks w 1843 r. ożenił się z Jenny von Westphalen w Kreuznach. Jenny była jego przyjaciółką z lat dziecięcych, z którą był zaręczony jeszcze, jako student.  Żona jego pochodziła z pruskiej reakcyjnej rodziny szlacheckiej. Starszy brat Jenny był ministrem do spraw wewnętrznych Prus. Marks jesienią 1843 r. przyjechał do Paryża z zamierzeniem, aby razem z Arnoldem Rugem wydawać za granicą radykalne czasopismo. Ukazał się tylko pierwszy zeszyt tego czasopisma „Roczniki Niemiecko-Francuskie”. Przestało ono wychodzić z dwóch powodów, a mianowicie z powodu trudności związanych z tajnym rozpowszechnieniem go w Niemczech oraz z powodu różnicy poglądów z Rugem. W czasopiśmie tym w swych artykułach Marks występuje w swoich poglądach już, jako rewolucjonista głoszący „nieubłaganą krytykę wszystkiego, co istnieje” a w szczególności „krytykę oręża” i odwołujący się do mas i proletariatu. We wrześniu 1844 r. do Paryża przyjechał na kilka dni Fryderyk Engels, który odtąd stał się najbliższym przyjacielem Marksa. Uczestniczyli oni razem w ówczesnym burzliwym życiu rewolucyjnych grup Paryża i wypracowali, walcząc ostro z rozmaitymi doktrynami drobnomieszczańskiego socjalizmu, teorię i taktykę rewolucyjnego socjalizmu proletariackiego, czyli komunizmu – marksizmu. Pod naciskiem rządu pruskiego Marks w 1845 r. został wydalony z Paryża, jako niebezpieczny rewolucjonista. Przeniósł się do Brukseli. Marks i Engels na wiosnę 1847 r. przystąpili do tajnego stowarzyszenia propagandowego – Związku Komunistów. Wzięli oni wybitny udział w II zjeździe tego związku i na jego polecenie opracowali słynny „Manifest partii komunistycznej”, który ukazał się w lutym 1848 r. W tym dziele z jasnością i wyrazistością został nakreślony nowy światopogląd, konsekwentny materializm, ogarniający również dziedzinę życia społecznego, dialektyka, jako najbardziej wszechstronna i głęboka nauka o rozwoju, teoria walki klasowej oraz powszechno-historycznej rewolucyjnej roli proletariatu, jako twórcy nowego, komunistycznego społeczeństwa. Kiedy wybuchła rewolucja lutowa w 1848 r. Marks został wydalony z Belgii. Przyjechał wówczas znów do Paryża. Po rewolucji marcowej udał się z Paryża do Niemiec a mianowicie do Kolonii. Od 1 czerwca 1848 r. do 19 maja 1849 r. wychodziła tam „Nowa Gazeta Reńska” a jej naczelnym redaktorem był Marks. Jego nowa teoria znalazła wspaniałe potwierdzenie w przebiegu rewolucyjnych wydarzeń lat 1848-1849 i potwierdzały ją wszystkie późniejsze proletariackie i demokratyczne ruchy wszystkich krajów świata. Zwycięska kontrrewolucja najpierw oddała Marksa pod sąd gdzie został uniewinniony a potem wydaliła go z Niemiec. Początkowo udał się do Paryża, ale stamtąd również został wydalony po demonstracji z 13 czerwca 1849 r. Wyjechał wówczas do Londynu i mieszkał tam do końca życia. Warunki jego życia na emigracji ujawnione szczególnie wyraźnie w korespondencji pomiędzy Marksem a Engelsem były niezwykle ciężkie. Bieda wprost dusiła Marksa i jego rodzinę. Stała ofiarna pomoc Engelsa pomagała im przetrwać. Również dzięki najwierniejszemu przyjacielowi Marks mógł dokończyć pracę nad dziełem „Kapitał” i nie zginął pod brzemieniem nędzy. Ponadto dominujące doktryny i nurty drobnomieszczańskiego, nieproletariackiego socjalizmu nieustannie zmuszały Marksa do bezlitosnej walki a niekiedy do odbierania najzacieklejszych napaści osobistych. Stroniąc od kółek emigranckich Marks w wielu pracach historycznych opracował swą materialistyczną teorię, poświęcając siły głównie na studiowaniu ekonomii politycznej. Naukę tę Marks zrewolucjonizował w swych dziełach „Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej” i „Kapitał”. Okres ożywienia ruchów demokratycznych w końcu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych skłonił Marksa do działalności praktycznej. W Londynie w 1864 r. została założona słynna I Międzynarodówka – Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników. Marks stał się duszą tego stowarzyszenia i autorem jego pierwszej „Odezwy”, mnóstwa rezolucji, oświadczeń, manifestów. Jednocząc ruch robotniczy różnych krajów, usiłując skierować na toru wspólnej działalności różne formy socjalizmu nieproletariackiego, przedmarksistowskiegiego, walcząc z teoriami wszystkich tych sekt i szkółek Marks wykuwał jednolitą taktykę proletariackiej walki klasy robotniczej w różnych krajach. Po upadku Komuny Paryskiej w 1871 r., którą Marks tak głęboko i trafnie ocenił w dziele „Wojna domowa we Francji” i po rozłamie dokonanym w Międzynarodówce przez bakuninistów w Hadze Marks doprowadził do przeniesienia Rady Generalnej Międzynarodówki do Nowego Jorku. Wytężona praca w Międzynarodówce i jeszcze bardziej wytężona praca teoretyczna nadwerężyły ostatecznie zdrowie Marksa. Kontynuował on przekształcanie ekonomii politycznej i pracę nad zakończeniem „Kapitału” zbierając mnóstwo nowych materiałów i ucząc się języków. Choroba nie pozwoliła mu dokończyć objętego długotrwałą pracą dzieła „ Kapitał”. 2 grudnia 1881 r. umarła jego żona a 14 marca 1883 r. zmarł sam Marks. Pochowano go obok żony na cmentarzu w Highgate w Londynie.  Kilkoro z dzieci Marksa zmarło w wieku dziecięcym w Londynie, kiedy to jego rodzina żyła w wielkiej biedzie. Trzy córki wyszły za mąż za socjalistów angielskich i francuskich.

Marks twierdził, że alienacja siły roboczej i wynikający z niej fetyszyzm towarowy jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed jego pojawieniem się w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem – gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to, co produkują w danym okresie. W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał „proletariuszami”, a tych, którzy kupują siłę roboczą – „kapitalistami” lub „burżuazją”. Marks odróżniał również kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym. Kapitaliści natomiast wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych przez nią dóbr, nazwał tę różnicę wartością dodatkową. To właśnie wartość dodatkowa jest źródłem zysku kapitalisty. Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz, że wzrostem gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie, co umożliwi kapitalistom inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii. Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej, długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej narażona na cykliczne kryzysy. Według Marksa może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów.

Koncepcja rewolucji społecznej Marksa nie odrzuca drogi pokojowej, jak i wystąpienia zbrojnego. Podkreśla jednak, że jest to głęboki przewrót w ekonomicznym, politycznym i ideologicznym życiu społecznym. Rewolucja ma szanse powodzenia w krajach dobrze rozwiniętych gospodarczo, krajach kapitalistycznych, gdzie masy robotników są największe, bo to na nich opiera się ciężar jej wywołania. Celem rewolucji socjalistycznej jest obalenie istniejących stosunków władczych i powołanie do życia państwa socjalistycznego będącego tworem przejściowym w budowie komunistycznego świata. Zwycięstwo rewolucji jest nieuchronne.

Myśl Marksa zasadza się w znacznej mierze na jego koncepcjach dotyczących potencjału istot ludzkich. Był przekonany, że w poprzednich epokach historycznych ludzie nie zbliżyli się nawet do tego, czym mogą się stać. W społeczeństwach przedkapitalistycznych panowały zbyt ciężkie warunki, by ludzie mogli realizować swój potencjał. Za bardzo absorbowało ich zdobywanie żywności, zapewnienie sobie dachu nad głową i ochrony. Choć kapitalizm część tych problemów rozwiązał, okazał się także środowiskiem zbyt trudnym, niepozwalającym większości ludzi na realizację ich potencjału. Marks żywił nadzieję i wierzył, że komunizm stworzy warunki, w których ludzie będą mogli w pełni ten potencjał uzewnętrznić. Marks nie pozostawił, więc szczegółowych opisów tego potencjału, ponieważ miał się on dopiero rozwinąć i odpowiednio wyrazić. Krytyka społeczeństwa kapitalistycznego zasadzała się między innymi na wizji człowieka, jakim może się stać, kiedy wyzwoli się z kapitalizmu i będzie się mógł swobodnie realizować w środowisku stworzonym przez komunizm. Podstawą marksistowskiej koncepcji ludzkiego potencjału były jego idee mocy i potrzeb. Moce można zdefiniować, jako zdolności i możliwości. W marksowskim systemie ludzkie moce to nie tylko te, które obecnie istnieją, ale i to, czy były na przestrzeni dziejów, i to, czym mogą się stać w przyszłości, w zmienionych warunkach społecznych. Potrzeby to pragnienia dotyczące rzeczy, które zwykle nie są dostępne od razu. Zarówno potrzeby, jak i moce są pod silnym wpływem warunków społecznych. Nawet w najbardziej mikroskopijnej skali nie sposób zajmować się ludzkimi mocami i potrzebami, nie biorąc pod uwagę całokształtu stosunków społecznych. Marks uważał, że tym, co odróżnia ludzi od zwierząt jest świadomość oraz zdolność do powiązania świadomości z działaniami. Na tym zasadza się jego koncepcja ludzkiego potencjału. Choć nawiązywał w tym miejscu do Hegla to krytykował ideę świadomości, jako niezależnego bytu. Był zdania, że przedmiotem zainteresowania powinna być przede wszystkim świadomość realnych ludzi. Nie przestawał na dowodzeniu, że ludzie różnią się od zwierząt tym, że mają świadomość. Świadomość to ludzka cecha, kształtowana poprzez działanie i wzajemne oddziaływanie. Postrzeżenie świadomości jest konsekwencją ludzkiego, stosunków społecznych i wytwarzania życia materialnego. Ludzi odróżnia od zwierząt nie tylko świadomość czy samoświadomość, ale i stosunek tej właściwości umysłu do szczególnych rodzajów działalności, do jakich zdolny jest człowiek. Wymienić tu należy zdolność do świadomego kontrolowania swoich poczynań.

„Manifest komunistyczny”, a właściwie „Manifest Partii Komunistycznej”, składa się z preambuły i czterech rozdziałów, z których ostatni jest jednocześnie podsumowaniem.
Preambuła zaczyna się od słów: „Widmo krąży po Europie - widmo komunizmu”. Mowa jest o tym, że rozmaite siły polityczne w Europie obawiają się „komunizmu”. Jednak samego określenia używają bez zrozumienia jego istoty, raczej, jako stereotypowy epitet wobec swych przeciwników. Autorzy manifestu podkreślają, że ich dzieło ma służyć wyłożeniu rzeczywistych zasad i celów komunistów. W rozdziale pierwszym – „Burżua a proletariusze”, wyłożona została marksistowska idea historii ludzkości, jako nieustannej walki pomiędzy klasami posiadającymi środki produkcji a ludźmi pracy najemnej. Ukazane jest tutaj, że od wieków świat był podzielony na klasy tak samo jak jest teraz. Autor zauważa, że w nowej epoce zwanej epoką burżuazji nie ma już podziału na wiele klas, lecz społeczeństwo dzieli się na dwie przeciwstawne do siebie klasy: burżuazje i proletariat. Pokazuje przyczyny powstania takiego podziału: odkrycia geograficzne, rozwój przemysłu. Zaznacza, że burżuazja odegrała w historii rolę najwyższym stopniu rewolucyjną. Tak gdzie doszła ona do władzy zburzyła wszystkie feudalne, patriarchalne stosunki i pozrywała wszelkie więzi feudalne, nie pozostawiając pomiędzy ludźmi żadnych więzi prócz interesu. Dzięki szybkiemu doskonaleniu wszystkich narzędzi produkcji i niezwykłym ułatwieniom komunikacyjnym wciąga ona do cywilizacji wszystkie nawet najbardziej barbarzyńskie narody. Panuje po prostu prawie na całej kuli ziemskiej. Jednak w miarę jak rozwija się burżuazja rozwija się też proletariat, czyli klasa nowoczesnych robotników, którzy żyją dopóty, dopóki znajdują pracę, i którzy pracę znajdują tylko dopóki ich praca pomnaża kapitał. Pokazuje, że dopóki ci robotnicy muszą się sprzedawać, czyli pracować są towarem jak każdy inny artykuł handlu. Jego praca wraz z rozwojem przemysłu straciła wszelkie cechy samodzielności stał się on teraz tylko dodatkiem do maszyny. Ukazuje również nierozłączne walki pomiędzy tymi dwoma klasami. Proletariat pomimo jednoczenia, walk nieraz odnosi zwycięstwo, ale jest ono tylko przejściowe. Rozdział drugi -  „Manifestu komunistycznego”, zatytułowany „Proletariusze a komuniści”, zaczyna się od opisu relacji świadomych komunistów wobec reszty klasy robotniczej. W relacjach tych, komuniści nie mają interesów innych niż proletariat, jako całość, oraz działają na rzecz tych interesów, jako całości w skali międzynarodowej. W myśl idei Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, po obaleniu istniejących stosunków społecznych i ekonomicznych, nastąpić ma etap społeczeństwa socjalistycznego, w którym władza należy do robotników. W miarę rozwoju socjalizmu, następnym etapem ma być powstanie społeczeństwa bezklasowego, pozbawionego władzy politycznej, rozumianej, jako narzędzie władzy jednej klasy społecznej nad drugą. W dalszej części tego rozdziału, podane są zasadnicze postulaty mające służyć powstaniu społeczeństwa bezklasowego. Są to: zniesienie własności ziemskiej i prawa do dziedziczenia, progresywny podatek dochodowy, nacjonalizacja banków i środków produkcji i transportu, obowiązek pracy, gospodarka planowa i powszechna edukacja. W rozdziale trzecim – „Literatura socjalistyczna i komunistyczna”, dokonany został podział pomiędzy komunizmem a innymi ówczesnymi doktrynami socjalistycznymi. Doktryny te zostały przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa skrytykowane m.in. za niedocenianie zasadniczej roli klasy robotniczej i postulowanie ewolucyjnej drogi przemian społecznych. Czwarty i ostatni rozdział, zatytułowany „Stosunek komunistów do różnych partii opozycyjnych”, opisuje skrótowo praktyczną relację komunistów w poszczególnych krajach. Pokazuje, że komuniści popierają wszędzie każdy ruch rewolucyjny przeciwko istniejącym stosunkom społecznym i politycznym, i że działają wszędzie na rzecz łączności i porozumienia pomiędzy partiami demokratycznymi wszystkich krajów. Zaznacza, że komuniści uważają za niegodne ukrywanie swych poglądów i zamiarów. Oświadczają oni otwarcie, że cele ich mogą być osiągnięte jedynie poprzez obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społeczne. W końcowym akapicie tego rozdziału znajduje się wezwanie do otwartego działania w celu obalenia przemocą istniejącego ustroju. „Manifest komunistyczny” kończy się słowami „Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!” Słowa te do dziś stanowią jedno z podstawowych haseł ruchu lewicowego. „Manifest komunistyczny” autorstwa Karola Marksa i Fryderyka Engelsa jest uznawany za jeden z najważniejszych tekstów politycznych w dziejach. Dzieło to stało się podstawą programową ruchu komunistycznego. Opracowana na jego bazie przez Włodzimierza Lenina ideologia, określana, jako marksizm-leninizm, była, a często wciąż jest, podstawą ideologii licznych partii politycznych. Ideologię, której podstawy zostały wyłożone przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, starano się wcielać w życie w wielu krajach.