Realizm socjalistyczny
· Nie był tworem polskim- tylko ideologów radzieckich ( Stalin dostrzega silę oddziaływania sztuki na masy)
· Sztuka jako „pas transmisyjny” ideologii marksistowskiej
· Andriej Żdanow- formuła – „artysta jako inżynier dusz ludzkich”- odwołanie do dwóch tradycji- romantycznej- pisarz jako wieszcz, ma moc oddziaływania na umysły i dusze innych, - awangardowej- „inżynier”- awangardowe połączenie- niby metafizyka, sfera duszy i inżynier
· Formuła niezwykle sugestywna wobec artystów- docenienie roli artysty w społeczeństwie
· Postulat- literatura ma przekazywać ideologie totalitarne
· Próba zawładnięcia sferą wolności artysty oraz zniewolenia twórczości artystycznej
· ZSRR 1934- początek realizmu socjalistycznego- Zjazd Literatów Radzieckich- wzorzec dla innych zjazdów w Rosji radzieckiej, wzorcowy przebieg zadekretowania metody twórczej- realizmu socjalistycznego
· Żdanow- jako ideolog, reprezentant władzy był na wszystkich zjazdach
· Maksym Gorki- reprezentował środowisko literatów, „Matka” – wzorcowy przykład realizmu socjalistycznego
· Aranżowano te zjazdy w taki sposób aby pomysł realizacji realizmu socjalistycznego wychodził od samych twórców, formalnie środowiska twórcze same przyjmowały realizm socjalistyczny- jedyna obowiązująca metoda twórcza na obszarze wschodnim
· Sztuka narodowosocjalistyczna niemiecka ma te same cechy, metody
· Metoda twórcza- nie jest to prąd artystyczny ( prąd jest następstwem pewnych przekształceń w obrębie sztuki –realizm socj. jest narzucony z zewnątrz), ma charakter polityczny, ideologiczny, wprowadzana i kontrolowana przez ideologów, ma za zadanie propagowanie pewnej wizji państwa. Ma charakter socjotechniczny – instrument sterujący zachowania twórców
· Cenzura państwowa, oficjalna- system kontroli twórców, 1948 w Polsce- ustawa sejmowa, powołana przez sejm ( kontroluje każdą sferę życia społecznego- praca naukowa, prasa, sfera wojskowa)
· Cenzura nieoficjalna- na różnych stopniach procesu powstawania dzieła
· Cenzura ma charakter prewencyjny- kontrolowała dzieła zanim ukazały się w druku
· Wpłynęła na kształt tekstu literackiego ( sprawdzała czy dzieło jest zgodne z ideologią państwa, sprawdzała też kwestie metody twórczej- czy realizuje realizm socjalistyczny
· Cenzura- miała charakter ideologiczny i polityczny, cenzor sugerował autorowi pewne poprawki, miał prawo wyeliminować pewne fragmenty tekstu
· Cenzor był anonimowy, cenzura była tajna ( w sensie, że autor nie znał nazwiska cenzora ani nie mógł się z nim kontaktować osobiście, poprawki cenzora nie były podawane do wiadomości odbiorcy- czytelnik, widz nie był wstanie wychwycić zmian cenzora)
· Cenzura jawna- wtedy gdy fragmenty tekstu były sygnalizowane, czytelnik wiedział gdzie nastąpiły zmiany
· Cenzura nieformalna – środowisko twórcze uprzedzało wymagania cenzury oficjalnej ( sam pisarz się podporządkowywał, wstępna cenzura- redaktor, kierownik artystyczny)
· Realizm socjalistyczny –realizm to konwencja prozy XIX wiecznej – ideolodzy marksistowscy przyjęli tą konwencje jako najlepszą do propagowania ideologii socjalistycznej. Socjalistyczny- tematyka, idea- optymistyczny obraz społeczeństwa socjalistycznego
· Uwstecznienie literatury, realizm to konwencja sprzed 100 lat!
· Gyorgy Lukacs- węgierski, marksistowski badacz literatury:
· Konwencje realistyczne- bezpośrednie odniesienie do rzeczywistości, realizm dziewiętnastowieczny miał być zwierciadłem rzeczywistości, miał oddawać aktualny obraz życia społecznego, interpretacja rzeczywistości społecznej w XIX wieku była związana z pewnym etapem rozwoju społecznego ( mieszczaństwo), reprezentuje światopogląd mieszczański, racjonalizm- wg Luckasa – ta cecha realizmu jest uniwersalna, odnosi ją do innych warunków historycznych, przedstawianie rzeczywistości zgodnej z ideologią marksistowską
· Była to konwencja czytelna, nie stawiała odbiorcy wysokich wymagań, docierała do szerokich mas społecznych
· Zjazd Literatów Polskich 1949- Szczecin, literaci nie byli pierwszym środowiskiem którzy przyjęli realizm socj. (pierwsi kompozytorzy), wiceminister kultury Włodzimierz Sokorski (1910)- występuje z ramienia władzy, Stefan Żółkiewski- z ramienia środowiska twórczego, pisarz, badacz literatury, po wojnie red. Naczelny „Kuźnicy”
· Realizacje postulatów realizmu socj.- zaniknął temat wojny ( w perspektywie jednostkowej, jako problem moralny, zło moralne, dylemat jednostki, odcięcie od tematyki metafizycznej)
· temat- optymistyczne przedstawianie budowy socjalistycznej ojczyzny
· poezja- miała przedstawiać doraźne cele ( np. plan 6 letni- gospodarczy plan odbudowy kraju po wojnie)
· Wiktor Woroszylski „pryszczaci” – młode pokolenie nowych twórców
· Wiersze- wielkie osiągnięcia technologicznej budowy ZSRR, sławienie wielkich przedsięwzięć
· Wiersze poświęcone przywódcą i wodzą państwowym
· Adam Ważyk ( przed wojną był futurystą)- „ O Stalinie”
· Wiktor Woroszylski- „Czuwając w noc noworoczną”- życzenia dla Służby Bezpieczeństwa
· Gałczyński (1910)- wiersz- pieśń „ Ukochany kraj” – powrót do wzorców klasycznych- formy pieśni, ody, poematy opisowe
· Zasada realizmu socj.- tworzenie dla mas
· Proza 3 gatunki: 1.powieść produkcyjna 2.o tematyce wiejskiej 3. polityczna
· Powieść produkcyjna- ma ukazywać odbudowę zakładów pracy, realizację planów produkcyjnych, akcja osadzona w fabryce, zakładzie pracy)
· Jan Wilczek „ Nr 16 produkuje”- o odbudowie zakładów cukierniczych
· Tadeusz Konwicki - „Przy budowie” – zakładanie lini kolejowej
· Mirosław Kowalewski – „ Kampania znaczy walka”- o kampanii cukrowniczej
· Aleksander Ścibor- Rylski (współtwórca scenariuszów do filmów Wajdy np. „Człowiek z marmuru”)- „Węgiel”
· Stanisław Kowalewski- „Załoga Elżbiety” o kopalni
· Marian Brandys- „Początek opowieści”- o Nowej Hucie
· Andrzej Braun- „ Lewanty” o stoczni szczecińskiej, „Obywatele”- o odbudowie Warszawy
· Wysoki stopień konwencjonalizacji, optymistyczny sposób przedstawiania aktualnej sytuacji
· Punktem wyjścia zauważenie problemu w funkcjonowaniu zakładu pracy ( np. psują się maszyny, problemy finansowe)- problem ten należy rozwiązać, podejmuje się tego- bohater pozytywny- z ludu, prosty człowiek, ma energię i optymizm do rozwiązywania problemów- okazuje się to niewystarczające, bo nie ma świadomości ideologicznej ( nie jest w partii), spotyka starszego uświadomionego przyjaciela, który pomaga w jego uświadomieniu
· Dzięki temu że bohater dojrzewa ideologicznie, dostrzega, że wszystkie problemy wynikają z intrygi wroga klasowego ( bohater negatywny, polaryzacja, wywodzi się z przedwojennej burżuazji, inteligencji, uzyskał wykształcenie przed wojną, kierownik, dyrektor itd., robi wszystko żeby zaszkodzić fabryce- wykorzystuje ludzi z marginesu-też bohaterowie negatywni, sabotażuje fabrykę)
· Wróg klasowy zdemaskowany przez bohatera- Urząd Bezpieczeństwa aresztuje go, załoga integruje się, zakład przynosi zyski
· Schemat fabularny- jak w powieści kryminalnej, szpiegowskiej, główny bohater jak detektyw
· Obywatelowi tłumaczy się że niedostatki w produkcji mają przyczynę ideologiczną
· Powieść tendencyjna (jak w XIX wieku)- pewna teza, fabuła podporządkowana tej tezie, schematy, nie było możliwości sięgania po oryginalne rozwiązania
· Schematyzm literatury socrealistycznej, powtórzenia, literatura jest nużąca
· Powieść o tematyce wiejskiej- ten sam schemat, pozytywnie przedstawia tworzące się spółdzielnie chłopskie ( narzucone przez władze, by zmusić chłopów z prywatnymi gospodarstwami do tworzenia wspólnych spółdzielni)
· Wrogiem- kułacy- chłopi, którzy mieli duże gospodarstwa, chytrzy, pazerni na pieniądze
· Powieść polityczna- uzasadnienie prawomocności nowej władzy w Polsce, walka władzy z podziemiem zbrojnym, wojsko, Urząd Bezpieczeństwa- walczą ze złym, zgniłym podziemiem
· Skutki realizmu socjalistycznego- zahamował naturalne procesy zachodzące w literaturze, zablokował na kilka lat debiuty pisarzy ( gł. Z rocznika 12920- Herbert, Białoszewski),pisarze, którzy nie chcieli tworzyć zgodnie z realizmem pisali do szuflady, utrwalenie diaspory ( podział lit. krajowa/ emigracyjna), odcięcie się od współczesnych tekstów literatury powszechnej
AgataStr