Psychologia rozwojowa w zarysie A. Birch,T.Malin[1].pdf

Ann Birch

Tony Malim

Psychologia

Rozwojowa

w zarysie

Od niemowl Ę ctwa do dorosło Ś ci

przeło ż yli

JanŁuczy ń ski

Marian Olejnik

Wydawnictwo

Naukowe

PWN

Warszawa

2002

Z oryginału angielskiego:

Developmental Psychology. From infancy to adulthood

Spis tre Ś ci

Ali rights reserved

Originally published by

The Macmillan Press Lid.

Houndmills, Basingstoke, Hampshire RG 21 2XS and London

Projekt okładki i stron tytułowych

Maryna W ś niewska

Przedmowa 6

Rozdział 1. Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej

Rozdział 2. Wczesne uspołecznienie 15

2.1. Rozwój przywi ą zania 15

2.2. Przywi ą zanie i deprywacja 22

23. Zabawa 30

Rozdział 3. Rozwój poznawczy 36

3.1. Piageta teoria rozwoju poznawczego 38

3.2. Brunera teoria rozwoju poznawczego 53

3.3. Przelwarzanie informacji a rozwój poznawczy 55

3.4. Nabywanie j ę zyka 56

Rozdział 4. Rozwój społeczno-moralny 63

4.1. Podej ś cie psychodynamiczne 64 •

4.2. Teoria uczenia si ę 74

4.3. Podej ś cie poznawcze: poznanie społeczne 83

4.4- Rozwój moralny 87

Redaktor

Ewa Szulc

Redaktor techniczny

Danuta Jezierska- Ż aczek

Wydawnictwo Naukowe PWN, Sp. z o.o.

Warszawa 1995

ISBN 83-01-11938-1

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10

tel. (O-prefiks-22) 695-43-21 faks:

(O-prefiks-22) 826-71-63 e-mail:

pwn@pwn.com.pl http: //www. pwn .p

Rozdział 5. Rezultaty uspołecznienia

5.1. Płe ć 98

5.2. „Ja" i ocena samego siebie

53. Osi ą gni ę cia 113

5.4. Dzieci ę ce przyja ź nie 117

108

120

Rozdział 6. Adolescencja i dorosło ŚĆ

6.1. Adolescencja 120

6.2. Rozwój przez całe ż ycie: badanie dorosło ś ci

63. Wczesna dorosło ść 133

6.4- Ś redni wiek dojrzały 138

6\5. Pó ź ny wiek dojrzały 146

Bibliografia 158

Indeks nazwisk 166

Indeks rzeczowy 169

129

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

Wydanie IV - dodruk

Arkuszy drukarskich 11

Drak uko ń czono we wrze ś niu 2002 r.

Drukarnia GRAFMAR Sp. z o. o.

36-100 Kolbuszowa Dolna, ul. Wiejska 43

Przedmowa

Rozdział l

Metody badawcze

stosowane

w psychologii rozwojowej

Jest to pierwsza z serii krótkich ksi ąż ek przeznaczonych dla

uczniów szkół ś rednich i studentów pierwszych lat psychologii. Za-

wieraj ą one omówienie teorii, wyników aktualnych bada ń i praktycz-

nych zastosowa ń wiedzy psychologicznej. Ksi ąż ki z tej serii mog ą

słu ż y ć rozwijaniu własnych zainteresowa ń lub jako pomocnicze mate-

riały towarzysz ą ce kursowi szkolnemu lub uniwersyteckiemu. Ka ż dy

rozdział opatrzony jest pytaniami kontrolnymi oraz list ą lektur uzu-

pełniaj ą cych.

Dla osi ą gni ę cia jak najlepszych rezultatów zaleca si ę prac ę jed-

norazowo z jedn ą cz ęś ci ą i odpowiadanie na pytania kontrolne znaj-

duj ą ce si ę na ko ń cu ka ż dej cz ęś ci. Mo ż na te ż powróci ć do pyta ń

kontrolnych po przeczytaniu dalszych partii tekstu.

Po przeczytaniu tego rozdziału powiniene ś umie ć :

1. Opisa ć strategie i metody badawcze wykorzystywane w psychologii rozwojowej.

2. Omówi ć zalety i ograniczenia strategii i metod badawczych.

Psychologia rozwojowa bada zmiany psychiczne, jakie zachodz ą

w człowieku w okresie miedzy jego przyj ś ciem na ś wiat a pó ź nymi latami

ż ycia. Wi ę kszo ść bada ń dotyczy jednak ż e dzieci ń stwa i okresu adolescen-

cji. Badania nad rozwojem w dorosło ś ci pojawiły si ę dopiero po drugiej

wojnie ś wiatowej. Nawet dzisiaj stosunkowo niewielu psychologów

zajmuje si ę rozwojem w dorosło ś ci i jedynie zmiany zachodz ą ce

w pó ź nych tatach ż ycia zwróciły uwag ę wi ę kszej liczby badaczy.

W celu naukowego badania ludzkiego zachowania psychologo-

wie rozwojowi wykorzystuj ą szereg rozmaitych metod i strategii ba-

dawczych. Poni ż ej przedstawiamy krótko te z nich, które s ą najcz ęś -

ciej u ż ywane.

Ann Birch

Tony Malim

Strategie bada Ń

W badaniach nad zmianami zachodz ą cymi w jakiej ś sferze psy-

chicznego funkcjonowania zale ż nymi od wieku stosuje si ę dwie głów-

ne strategie gromadzenia danych o badanych osobach w ró ż nych

momentach ich rozwoju: strategi ę bada ń poprzecznych i strategi ę

bada ń podłu ż nych (longitudinalnych).

rosło ś ci mo ż na by przeprowadzi ć z udziałem jednej grupy badanych

testuj ą c ich co dziesi ęć lat pomi ę dzy 20 a 60 rokiem ż ycia.

Strategia bada ń poprzecznych

Zalety

W strategii tej porównuje si ę w okre ś lonym czasie grupy osób

ró ż ni ą ce si ę wiekiem. Na przykład, psychologowie chc ą cy porówna ć

warto ś ci moralne wyznawane przez młodych dorosłych z warto ś ciami

moralnymi wyznawanymi przez osoby w ś rednim wieku przeprowa-

dzaj ą obserwacje lub testy w tym samym (mniej wi ę cej) czasie w gru-

pie młodych dorosłych i w grupie osób w ś rednim wieku. Nast ę pnie

wyci ą gaj ą wnioski co do warto ś ci moralnych wyznawanych na tych

dwóch poziomach wieku.

(a) Badania przeprowadzone za pomoc ą strategii podłu ż nej do

starczaj ą danych o rozwoju jednostek w danym okresie.

(b) Za ich pomoc ą mo ż na bada ć stabilno ść rozwoju.

dywidualnego na pó ź niejszy rozwój.

Slabo Ś d

(a) Pochłaniaj ą wiele czasu i pieni ę dzy.

(b) Istnieje du ż e prawdopodobie ń stwo, ż e cz ęść badanych z ró ż

nych powodów nie we ź mie udziału w kolejnych badaniach. Rezul

tatem tego mo ż e by ć nieprzypadkowa zmiana wła ś ciwo ś ci badanej

grupy, która zakłóci wyniki całego badania.

ne wyniki z uwagi na ró ż nice wpływów społecznych w ró ż nym czasie

(historycznym).

Zalety

(a) Strategia szybka i stosunkowo mało kosztowna.

(b) Badania mo ż na łatwo powtórzy ć .

ogólnych tendencji rozwojowych, które mog ą by ć nast ę pnie badane

bardziej szczegółowo.

Słabo Ś ci

Metody bada Ń

(a) Poniewa ż badane zachowanie obserwowane jest tylko w jed

nym momencie, badania wykonane przy u ż yciu strategii poprzecznej

nie informuj ą o ró ż nicach wewn ą trzindywidualnych.

(b) Osoby nale żą ce do bardzo odległych grup wiekowych maj ą

odmienne do ś wiadczenia kulturowe i społeczne. Zatem uzyskane wy

niki mog ą odzwierciedla ć raczej ró ż nice w tym zakresie ni ż rzeczywis

te ró ż nice rozwojowe (zwi ą zane z wiekiem).

Eksperyment

Manipulowanie i kontrolowanie s ą podstawowymi cechami me-

tody eksperymentalnej. Badacz manipuluje jedn ą zmienn ą — zwan ą

zmienn ą niezale ż n ą — i obserwuje jej wpływ na inn ą zmienn ą — zwan ą

zmienn ą zale ż n ą . W tym czasie wszystkie inne czynniki, które

mogłyby mie ć wpływ na zmienn ą zale ż n ą s ą kontrolowane. Eks-

perymenty przeprowadza si ę zwykle w laboratoriach, chocia ż mo ż na

je równie ż wykonywa ć w bardziej naturalnych warunkach.

Przykładem ś ci ś le kontrolowanego eksperymentu laboratoryjne-

go mog ą by ć opisane na stronie 80 badania nad wpływem modelowa-

nia zachowa ń agresywnych u dzieci (Bandura, Ross i Ross, 1963).

Obserwowanie agresywnego modela było w tych badaniach zmienn ą

Strategia podłu ż na (longitudinalna)

W badaniach prowadzonych zgodnie ze strategi ą longitudinaln ą

jedna grupa osób badana jest w ci ą gu jakiego ś czasu, zwykle kil-

ku/kilkunastu lat. Obserwacje i testy wykonuje si ę w ró ż nych inter-

wałach czasowych. I tak, badania nad warto ś ciami moralnymi w do-

niezale ż n ą , za ś rozmaite zachowania agresywne odtworzone przez

dzieci — zmienn ą zale ż n ą .

Zalety

Techniki obserwacyjne pozwalaj ą na uzyskanie realistycznego

obrazu ludzkiego funkcjonowania w warunkach ż ycia codziennego.

Zalety

(a) Poniewa ż niepo żą dane zmienne s ą ś ci ś le kontrolowane, mo ż

liwe jest wyci ą ganie „twardych" wniosków co do wpływu zmiennej

niezale ż nej na zmienn ą zale ż n ą , a wiec co do tego, czy istnieje mi ę dzy

nimi zwi ą zek przyczynowo-skutkowy .

(b) Eksperymenty dostarczaj ą precyzyjnych i obiektywnych infor

macji o ludzkim zachowaniu. Z uwagi na t ę precyzj ę , badania mo ż na

łatwo powtórzy ć .

Słabo Ś ci

(a) Z powodu braku ś cisłej kontroli nie mo ż na mie ć pewno ś ci czy

niepo żą dane zmienne nie wpływaj ą na badane zachowanie. Na pod

stawie wyników bada ń za pomoc ą technik obserwacyjnych nie mo ż na

zatem wnioskowa ć o zale ż no ś ciach przyczynowo-skutkowych.

(b) Techniki obserwacyjne s ą bardziej ni ż inne metody wra ż liwe

na wpływ subiektywnych czynników zwi ą zanych z osob ą obserwatora

(jego przekona ń , oczekiwa ń , itd.) poniewa ż w istotnym stopniu opie

raj ą si ę na jego interpretacji zdarze ń .

Słabo Ś ci

(a) Eksperymenty zwykle trwaj ą bardzo krótko. Dlatego nie

mo ż na by ć pewnym, ż e zaobserwowane w eksperymencie zachowanie

b ę dzie takie samo w długotrwałej, „realnej" sytuacji.

(b) Osoby badane obserwowane w stosunkowo ograniczonych

warunkach laboratoryjnych mog ą nie zachowywa ć si ę tak, jak uczy

niłyby to w warunkach naturalnych.

eksperymentalnie. Na przykład, nie mo ż na w sposób zamierzony

poddawa ć dzieci szkodliwym oddziaływaniom po to, by bada ć ich

wpływ na rozwój.

Obserwacja kontrolowana

Przedmiotem obserwacji jest zachowanie spontaniczne, lecz obser-

wator do pewnego stopnia kontroluje i manipuluje sytuacj ą .

Badania nad reakcjami niemowl ą t na nowe sytuacje

(Ainsworth i Wittig, 1969) opisane na stronie 1.7 stanowi ą przykład

obserwacji kontrolowanej. Zwykle matka i dziecko s ą obserwowane

w specjalnym pomieszczeniu wyposa ż onym w jednostronn ą przesłon ę ,

która widziana Wewn ą trz pomieszczenia wygl ą da jak lustro, z

zewn ą trz za ś umo ż liwia obserwacj ę wn ę trza pomieszczenia.

Obserwator rejestruje reakcje dziecka na nieoczekiwane sytuacje. Na

przykład, matka opuszcza pomieszczenie lub wchodzi do niego

nieznana dziecku osoba w obecno ś ci matki lub wtedy, gdy nie ma jej

w pomieszczeniu.

Techniki obserwacyjne

W badaniach prowadzonych technikami obserwacyjnymi przed-

miotem badania jest naturalne zachowanie jednostek, przy czym zasad ą

jest ograniczenie do minimum oddziaływania obserwatora na jego

przebieg. Wykorzystuje si ę dwie podstawowe techniki obserwacyjne.

Zalety

Obserwacja w warunkach naturalnych

fa) Metoda ta ma du ż o wspólnego z obserwacj ą w warunkach

naturalnych; nacisk poło ż ony jest na obserwowanie zachowania spon-

tanicznego.

(b) Poniewa ż ś rodowisko, w którym zachodzi obserwowane za-

chowanie jest do pewnego stopnia kontrolowane, badacz ma wi ę ksz ą

pewno ść co do zmiennych wpływaj ą cych na zachowanie badanego.

Przedmiotem obserwacji jest spontaniczne zachowanie w natural-

nym otoczeniu. Przykładem słu ż y ć mog ą badania nad zabawami

dzieci ę cymi (Sylva i in., 1980) przedstawione na stronach 33 i 34.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: