Przek�ad przejrza� oraz wst�pem i przypisami opatrzy� HENRYK KATZ Ok�adk� i obwolut� projektowa� ZENON JANUSZEWSKI George Macaulay Trevelyan Historia Anglii Tytu� orygina�u History of England, London 1935 This editlon oj History of England is published by arrangement with Mestrs. Longmans, Green & Co. L,TD, London Printed in Poland PA�STWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE Wydanie drugie. Nak�ad 5000 + 250 egz. Ark. wyd. 62,5. Ark. druk. 57 + 3 wkl. Papier druk. sat. kl. III, 80 g, 70X100. Oddano do sk�adania 27. VIII. 1964 r. Podpisano do druku 10. I. 1965 r. Druk uko�czono w styczniu 1965 r. Zam. nr 223/64. O-12. Cena z� 90,- WROC�AWSKA DRUKARNIA NAUKOWA S�OWO WST�PNE - �WIAT I DZIE�O G. M. TREVELYANA Zewn�trzne okoliczno�ci �yciowe nie potrafi� da� wyja�nienia indywidualno�ci i talentu tw�rcy, lecz w powa�nym stopniu stanowi� klucz do zrozumienia tre�ci i charakteru dzie�a przez �w talent stworzonego. Dlatego te� poznanie �wiata, w kt�rym �y� George Macaulay Trevelyan, jest nieodzowne dla zrozumienia jego tw�rczo�ci. Zmar�y w 1962 r. w wieku 86 lat wybitny historyk pozostawi� w spadku 20 dzie�, kt�re napisa� w ci�gu swego d�ugiego i p�odnego �ycia. Jedne z nich s� powszechnie traktowane jako klasyczne lub przynajmniej wa�ne pozycje historiografii, inne - w szczeg�lno�ci jego syntezy historii Anglii - osi�gn�y poczytno�� i powodzenie wi�ksze od wszelkich innych dzie� historycznych w �wiecie anglosaskim. Trevelyan fascynuje zar�wno uczonego, jak i laika nie tylko swym tw�rczym i gruntownym warsztatem, ale r�wnie� �wietnym pi�rem, sw� wyobra�ni� i wszechstronno�ci� zainteresowa�. Autor pr�buj�cy oceni� miejsce Trevelyana w historiografii og�lnej i brytyjskiej jest o tyle w szcz�liwym po�o�eniu, �e jego credo uczonego i pisarza nie tylko daje si� wydedukowa� z dzie� przeze� stworzonych, ale jest zawarte w szeregu esej�w, w kt�rych zajmuje si� on w spos�b gruntowny sprawami badania i pisarstwa historycznego. W roku 1947 napisa� Trevelyan szkic autobiograficzny, i cho� zastrzega si�, �e zawar� w nim tylko opis fakt�w dotycz�cych jego �ycia jako historyka i analiz� wp�yw�w, kt�rym podlega�a jego tw�rczo��, szkic ten pozwala zrozumie� wiele z jego indywidualno�ci i pozna� �rodowisko, w kt�rym wyr�s�, obraca� si� i zaj�� szczeg�lne miejsce *. * Aby oszcz�dzi� sobie ci�g�ego cytowania �r�de� do tego szkicu, autor informuje, �e opiera si� - pr�cz �r�de� historycznych Trevelyana - na jego eseju zatytu�owanym Autoblography of an Historiom, zawartym w zbiorze pt. Autobiography and Other Essays, oraz na jego esejach dotycz�cych zagadnie� George Macaulay Trevelyan by� synem historyka angielskiego okresu p�nowiktoria�skiego, sir George'a Ottona Trevelyana, siostrze�ca wielkiego wiktoria�skiego historyka Thomasa Babingtona Macaulaya. Macaulay, jeden z wielkich historyk�w-amator�w (historyk�w zawodowych w dzisiejszym znaczeniu tego s�owa w �wczesnej Anglii w�a�ciwie nie by�o), by� bardziej literatem ni� uczonym, a sw� tw�rczo�� traktowa� raczej jako sztuk� ni� rzemios�o. Macaulay by� nadto politykiem, jednym z czo�owych dzia�aczy partii wigow-skiej, by� tej partii ideologiem, swe prace konstruowa� �wiadomie jako bro� ideowo-polityczn�. G��wne dzie�o jego �ycia Dzieje Anglii od wst�pienia na tron Jakuba II, nieuko�czone z powodu �mierci autora, doprowadzone jedynie do okresu panowania Wilhelma i Marii, stanowi�o gloryfikacj� partii wigowskiej w momencie jej narodzin oraz dokonanego przez ni� (raczej: g��wnie przez ni�, przy wsp�udziale zmuszonych sytuacj� torys�w) dzie�a Wspania�ej Rewolucji 1688 roku. Za swe rozliczne zas�ugi Thomas B. Macaulay otrzyma� w 1857 roku (na dwa lata przed �mierci�) z r�k kr�lowej Wiktorii tytu� barona Macaulay of Rothley. W domu jego siostrze�ca, kt�ry dziedziczy� ambicje zar�wno historyka, jak i polityka, panowa� kult Macaulaya, a nazwisko to sta�o si� drugim imieniem urodzonego 16 lutego 1876 roku trzeciego i najm�odszego syna G. O. Trevelyana. W tym�e roku wysz�a spod pi�ra George'a Ottona biografia Macaulaya. Lektura w latach m�odzie�czych dzie� Macaulaya i innego wsp�czesnego mu wielkiego pisarza i historyka-amatora, Thomasa Carlyle'a, stanowi�a jeden z najsilniejszych bod�c�w rozwoju duchowego G. M. Trevely-ana, okre�li�a w du�ym stopniu zar�wno jego ambicje tw�rcze, jak i pogl�dy na histori�. Antecedencje i �rodowisko interesuj�cej nas postaci wymagaj� uzupe�nie� i szczeg�owej analizy. Trevelyan wyprowadza swe pochodzenie od starodawnej gentry angielskiej. Jego pradziadek by� archidiakonem w Taunton (w hrabstwie Somerset), jego dziadek - wysoki urz�dnik administracji indyjskiej, w 1874 roku, w wieku lat 67 otrzyma� z r�k kr�lowej tytu� szlachecki, kt�ry w 12 lat potem historiograficznych, w szczeg�lno�ci Clio, a Muse (1911), The Present Position of History (1927), History and the Reader (1945), Bias in History (1947), Stray Thoughts on History (1948). Pierwsze dwa znajdzie czytelnik w zbiorze pt. Clio, a Muse and Other Essays (Longmans 1949). Inne w zbiorze A� Autobio-graphy and Other Essays. Kr�tk� biografi� Trevelyana G. M. Trevelyan opracowa� jeden z jego uczni�w J. H. Plumb (1951), kt�ry te� by� redaktorem wydawnictwa z okazji 80 rocznicy urodzin G. M. Trevelyana Studies in Social History (Londyn, 1956). Szersze t�o historiograficzne daje dzie�o G. P. Goocha History and Historians in the Nineteenth Century, zawieraj�ce w swym drugim wydaniu z 1952 r. szkic o wieku XX pt. �Recent Historical Studies". Na uwag� zas�uguje te� Herberta Butterfielda The Whig Interpretation of History (Lon- dyn, 1951). wraz z maj�tkiem ziemskim w hrabstwie Northumberland odziedziczy� G. O. Trevelyan. Mimo swego szlachectwa i bogactwa George Otto rozpocz�� sw� do�� wczesn� karier� polityczn� raczej na lewicy �wczesnego uk�adu partyjnego, wi���c si� z frakcj� radykaln�, stanowi�c� najbardziej bojowe i na po�y demokratyczne skrzyd�o partii libera��w. W latach 1865-68 zasiada� w Izbie Gmin, gdzie uczestniczy� w bojach na rzecz reformy wyborczej, kt�ra mia�a przyzna� prawa wyborcze cz�ci (�elicie" - - jak mawiali radyka�owie) klasy robotniczej. Gdy po zwyci�skich wyborach w 1868 r. Gladstone utwo- czy� w bojach na rzecz reformy wyborczej, kt�ra mia�a przyzna� lorda admiralicji. Na �w okres jego �ycia przypada pewien romantyczny incydent. W 1867 roku m�ody (w�wczas 29-letni) pose� do Izby Gmin opuszcza Wyspy Brytyjskie i udaje si� do W�och, by wzi�� udzia� w drugiej wyprawie Garibaldiego na Rzym, lecz przybywa za p�no, w momencie gdy na stacji kolejowej Figline Garibaldi zostaje aresztowany. Entuzjazm George'a Ottona dla W�och i ich bohatera narodowego przejmie od niego jego m�odszy syn. Zbieraj�c �r�d�a i materia�y do wielkiego dzie�a o Garibaldim b�dzie on odwiedza� w�oskich garibaldczyk�w, kt�rym nazwisko Trevelyan by�o dobrze znane i kt�rzy zdziwi� si�, gdy syn George'a Ottona nie potrafi odpowiedzie� w u�cisku r�ki na ich maso�ski znak. Warto w tym miejscu zauwa�y�, �e wyprawa G. O. Trevelyana do W�och mia�a jeszcze inne, r�wnie, a mo�e bardziej romantyczne pod�o�e. By� on zakochany w Karolinie Philips, c�rce bogatego kupca i polityka z Manchesteru, lecz na drodze ku ich ma��e�stwu stan�o veto stryja Karoliny, kt�re mia�o znaczenie decyduj�ce. Zaci�gni�cie si� pod sztandar Garibaldiego by�o podyktowane do pewnego stopnia desperacj�. Lecz zgoda na ma��e�stwo zasta�a udzielona w 1869 roku, gdy 31-letni George Otto by� ju� ministrem. �wiat wi�c, z kt�rego wywodzi si� George Macaulay Trevelyan, to Anglia starej szlachty i m�odej bogatej bur�uazji, to �wiat polityki, literatury i nauki historycznej. Klimat jego m�odo�ci to gladsto-nowski liberalizm, boje wok� polityki irlandzkiej i imperialnej, kie�ki �angielskiego" socjalizmu i wielkie cho� sporadyczne zrywy ruchu robotniczego. Anglia jest najpot�niejszym mocarstwem �wiata, a jej warstwy panuj�ce patrz� z dum� na wielkie pasmo zwyci�stw i sukces�w, widz�c w nich rezultat w�asnej m�dro�ci i interwencji Boga lub losu. George Macaulay ju� od najwcze�niejszych lat oddycha powietrzem polityki, a jedno z jego pierwszych wspomnie� dotyczy kampanii wyborczej 1880 roku. Dostatnie domy jego rodzic�w to dworek w Welcombe, blisko szekspirowskiego Stratford-on-Avon, i dw�r w Wallington, w hrabstwie Northumberland, w pobli�u granicy szkockiej, na obszarze starodawnej anglosaskiej Northumbrii. Entu- zjasta pieszych w�dr�wek i mi�o�nik przyrody przew�drowa� sw� ojczyzn� wzd�u� i wszerz i pozna� j� jak rzadko kto ze wsp�czesnych. Jeszcze jako dziecko dwa lata (1882-84) sp�dzi� z rodzin� w Dublinie, gdy ojciec jego sprawowa� urz�d sekretarza dla spraw Irlandii. Potem wys�any zosta� do szk� zarezerwowanych dla dzieci najwy�szych sfer: do �szko�y publicznej" w Harrow, jednej z najstarszych w Anglii, a nast�pnie do Trinity College na uniwersytecie w Cambridge, w kt�rym studiowa� te� jego ojciec, a przed nim sam Macaulay. Jego o dwa lata starszym koleg� w Harrow by� Winston Churchill (za kt�rego - jako premiera Anglii - porad� G. M. Tre-velyan otrzyma� w 1940 roku z r�k kr�la Jerzego VI godno�� Master Trinity College). Jego kolegami w Cambridge s� p�niejsi wybitni historycy G. P. Gooch i John Clapham, filozofowie Bertrand Russell i G. E. Moore, oraz inni m�odzie�cy, kt�rzy zajmuj� p�niej wybitne miejsca w angielskiej elicie intelektualnej i w elicie w�adzy. Dodajmy, �e najstarszy brat (Charles Philips) wybra� karier� polityka w szeregach Partii Pracy i na kr�tko zajmowa� w rz�dzie tej partii (w 1931 r.) stanowisko ministra o�wiaty, za� jego brat �redni (Robert Calverley) po�wi�ci� si� poezji. Wydzia� Historyczny Uniwersytetu Cambridge (Cambridge History School) dysponowa� w tym okresie �wietnymi nazwiskami. Nowe dziedziny historii rozwijali William Cunningham, autor klasycz...
Patrusiak