O Ś W I E C E N I E
FRANCJA
Początek: XVII w.
Koniec: lata 70 XVIII w.
EUROPA
Początek: początek XVII w.
POLSKA
Początek: początek XVIII w.
Koniec: 1822 - wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów”
pytanie
36. Wady człowieka i jego komiczne kreacje w wybranej komedii Moliera.
Tytuł: Sk±piec Moliera jako komedia charakterów."
Wiele komedii Moliera ma tytuły wskazuj±ce na to, że najważniejszy w nich jest portret jakiego¶ człowieka : "¦więtoszek", "Chory z urojenia" itp. Pisarz konstruował te postacie w ten sposób, że miały one cechy indywidualne, a jednocze¶nie stawały się typem uosabiaj±cym jak±¶ główn± cechę.
Jan Molier napisał 31 komedii, większo¶ć z nich to komedie charakteru, czyli w każdym utworze autor rozważa jedn± wadę ludzk±, np. sk±pstwa. Autor napisał dramat na podstawie "Garnka" Planta.
Przejawy sk±pstwa Harpagona:
obarczenie Anzelma kosztami ¶lubu córki
odmówienie posagu córce pos±dzenie służ±cych o kradzież pozwolenie synowi na ¶lub z Mariann± w zamian za odzyskanie szkatułki. zdenerwowanie spowodowane plotkami o jego sk±pstwie
znajdowanie pretekstów aby nie wypłacić służbie pieniędzy. obawa o szkatułkę zakopan± w ogrodzie
korzystanie z usług Frozyny bez zapłaty sk±pienie potraw i pieniędzy na ucztę utrzymanie służby tylko dla prestiżu służ±cy spełnia rolę stangreta i kucharza rozkaz aresztowania całego miasta po kradzieży ieniędzy.
ogromna rozpacz po utracie szkatułki niedożywienie zwierz±t lichwiarstwo sk±pstwo wobec dzieci gaszenie niepotrzebnych ¶wiec pieni±dze traktował jako dar boży nieznany
37. Omów gatunki literackie preferowane przez literaturę oświecenia.
Można stwierdzić, że były to gatunki użytkowe, takie, w których łatwo było pouczać publiczność, ukazać i ośmieszyć wady społeczne, postulować reformy - zwłaszcza w klasycznym nurcie literatury. Cele takie wymogła potrzeba ratowania Rzeczypospolitej przed upadkiem i konieczność oświecenia społeczeństwa i moralnego jego odrodzenia:
Klasycyzm:
a. Bajka - wierszowana, alegoryczna opowieść, która służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym, dotyczącej stosunków między ludźmi. Prawda wypowiadana jest bezpośrednio, głównie jako puenta, niekiedy już na początku
bajki, lub bywa tylko zasugerowana czytelnikowi. W oświeceniu używana głównie ze względu na morał, który pozwalał przekazać ważne treści.
b. Satyra - utwór o celu dydaktycznym, wytykający i ośmieszający wady i występki zarówno natury ludzkiej, jak i życia zbiorowego - obyczajowego, społecznego, politycznego. Istot± satyry jest krytyka, więc posługuje się ona często wyolbrzymieniem atakowanych cech, deformacji i groteską. Tematyką są problemy obyczajowe i polityczne.
c. Komedia - gatunek dramatyczny o pogodnej treści, obfitującej w wydarzenia akcji, i szczęśliwym zakończeniu. Wprowadzał elementy komizmu, niekiedy także karykatury, satyry i groteski. W oświeceniu ośmieszała postacie i ich postawy. (np. "Powrót posła"
Juliana Ursyna Niemcewicza).
d. Powieść - służyła charakterystyce osób i sytuacji społecznych (np. "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki").
e. Poemat heroikomiczny - parodia eposu rycerskiego. Konwencje eposu, należące do stylu wysokiego, zostają tu użyte do opowiadania na tematy błahe i codzienne. W "Monachomachii" spór mnichów przedstawiony jest przy zastosowaniu: inwokacji, porównań homeryckich, personifikacji, rozbudowanego okresu zdaniowego, form stroficznych.
Sentymentalizm:
f. Sielanka - gatunek literacki o tematyce utworów z życia pasterzy lub rolników. Wierszowany utwór w formie monologu wygłaszanego przez postać literacką, najczęściej pasterza, przeplatany opisem lub dialogiem.
38. Trzy prądy artystyczne Oświecenia
39. Rola komizmu w walce o oświecenie narodu.
1. Ignacy Krasicki.
· bajki. pod postacią zwierzą autor ukazywał ludzkie przywary. Mimo tego traktował człowieka bardzo pobłażliwie.
Ignacy Krasicki wy¶miewa wady ¶wiata w "Bajkach" i "Satyrach". Bajka "Kruk i lis" za-wiera alegorię próżno¶ci i głupoty
(kruk) oraz przebiegło¶ci (lis). Autor ¶mieje się że "Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym". "Dewotka" pokazuje fałszyw± pobożno¶ć: "dama" odmawiaj±c modlitwę biła swoj± służ±c±. Pewnemu gospodarzowi skradziono groch rosn±cy przy drodze. Na drugi rok zasiał go w¶ród żyta, my¶l±c że zbiór będzie o wiele więk-szy. Przeciwnie - zniszczono mu i zboże, i groch. Krasicki wy¶miewa przesadn± ostrożno¶ć i chęć zysku. Bajka "Szczur i kot" piętnuje ludzi pysznych i pewnych siebie.
· satyry. W formie żartobliwej piętnował i wyszydzał nasze polskie cechy narodowe:
a) pijaństwo ,pod tym samym tytułem
b) uleganie modom, “żona modna”
c) “ Swiat zepsuty” rozluźnienie stos w społeczeństwie
d) piętnowanie głupoty “do króla”
e) W satyrze "Pijaństwo" ukazany jest typ polskiej go¶cinno¶ci. Przeradza się ona w pijatykę, po której następuje pochwała trzeĽwo¶ci. Dyskusję przerywa jeden z uczestników i idzie się napić
f) Au-tor wy¶miewa w "Żonie modnej" przejmowanie przez szlachtę obyczajów francuskich. Moda prowadzi do rozrzutno¶ci i wiedzie do zrujnowania
· poematy heroikomiczne.
a) Wyszydzenie postawy ówczesnych zakonników “Monachomachia”
Krasicki prowadzi krytykę poprzez oksymorony: "¶więte próżniaki", "wielebne głup-stwo". Twierdzi ironicznie "Szanujmy
m±drych, przykładnych, chwalebnych, ¦miejmy się z głupich, choć i przewielebnych". Pomimo humoru Krasicki przedstawia
¶wiat, w którym do-minuje siła, przewrotno¶ć i głupota ("Jagnię i wilcy", "Malarze", "Wół minister") - jest on przygnębiaj±cy.
2. Niemcewicz “Powrót posła”.
- pierwsza polska komedia polityczna.
- naśmiewanie się z obozu konserwatywnego, jego przedstawicieli przedstawia jako osoby bezmyślne o nienowoczesnych poglądach.
¶=ś Ľ=ź ±=ą
40. Powrót posła J.U.Niemcewicza komedią polityczną.
Wystawiona na kilka miesięcy przed ogłoszeniem Konstytucji 3 maja. Zawarł w niej Niemcewicz ważką treść polityczną, ściśle związaną z nowatorskimi pracami stronnictwa patriotycznego. Konfrontując program reform z poglądami konserwatystów, ośmieszając ich ciemnotę i brak rozeznania w problemach krajui społeczeństwa utwór stał się agitacją na rzecz patriotyzmu i konieczności zmian w Rzeczypospolitej. Uznano ten utwór za pierwszą polską komedię polityczną. By zdemaskować konserwatystów, autor posłużył się kpiną i ironią. Zadowolony z siebie przedstawiciel konserwatystów niemal z dumą chwali się swoim nieuctwem i ciasnotą poglądów. To, co bywało przedtem, budzi jego szczery entuzjazm -
zaciekle broni liberum veto, uważa je za najwspanialszą zdobycz szlachty, nazywa je "źrenicą wolności". Zwolennik wolnej elekcji z czułością wspomina czasy saskie, kiedy "człek jadł, pił, nic nie robił i suto w kieszeni" – jest ślepo przywiązany do innych elementów tradycji szlacheckiej nie dostrzegając
niebezpieczeństw, które wiążą się z utrzymaniem w Polsce takiego stanu: możliwości utraty niepodległości, osłabienia obronności, zastoju gospodarczego. Kompromitują go także poglądy o zawarciu przez Polskę sojuszu z krajami dalekimi, które co prawda nie będą w stanie pomóc, ale i nie zaszkodzą. Komedia miała na celu przekonać ludzi o szkodliwości jednej postawy politycznej i korzyściach płynących z drugiej. Utwór ma także walory obyczajowe. Pokazuje i wyśmiewa pewne mody, typy obyczajności. Starosta Gadulski jest obojętny na przyszły los córki w małżeństwie - interesuje go tylko czy trzeba będzie dać posag, czy nie. Małżeństwo to gorąco popiera starościna - typowa "żona modna",
"sfrancuziała" kosmopolitka, która gardzi wszystkim co polskie, nie bardzo umie pisać poprawnie w ojczystym języku, marnotrawi majątek męża. Jest "cudzoziemką we własnym kraju" (słowa Podkomorzego). Szarmancki to również przykład kosmopolity, który odwiedzając kraje europejskie, nie wzbogaca praktycznej wiedzy, nie wie nawet, co istotnego się w nich dzieje, za to doskonale zna
cechy modnych strojów, możliwości zabaw - czyli wszystkie sposoby wydania pieniędzy. Ciągle mu ich brakuje, staje się więc typowym łowcą posagów. Przy ożenku liczy się dla niego tylko majątek. Dla starościny Szarmancki jest przykładem elegancji, obycia towarzyskiego, wzorem romansowego kawalera, dzięki uprawianej przez niego sztuce flirtów i zalotów. Los Polski jest mu zupełnie obojętny, pracę dla niej uważa za modę, nie myśli marnować sobie życia. Niemcewicz prezentuje również wzory polityczne godne naśladowania. Podkomorzy tak jak Gadulski jest Sarmatą, jednak nie jest ślepo zapatrzony w tradycję.
Czerpie z niej to, co dobre, odrzuca co złe. Jest mądrym, wzorowym ojcem oraz dobrym opiekunem swoich poddanych, dla których "był raczej ojcem aniżeli panem" - niemałe znaczenie ma fakt nadania chłopom wolności, uwolnienie ich od poddaństwa. Jego syn Walery jest człowiekiem uczciwym, dla którego najważniejsze jest dobro ojczyzny. Postacie negatywne obdarzone są znaczącymi,
charakteryzującymi je nazwiskami, oznaczającymi najbardziej rzucającą się w oczy cechę (nawiązanie do tradycji molierowskiej), dzięki czemu czytelnik nie ma żadnych wątpliwości z kogo ma się śmiać.
"Powrót posła" jest utworem typowym dla epoki oświecenia (komedia polityczna, charakter dydaktyczny). Postacie w utworze nie są jednostkowe, lecz zbiorowe. Działaczy stronnictwa patriotycznego reprezentują w utworze Podkomorzy i jego syn Walery, zaś obrońców starego porządku - starosta Gadulski, jego żona
i Szarmancki. Program stronnictwa patriotycznego:
- wprowadzenie dziedziczności tronu;
- wzmocnienie władzy królewskiej;
- zniesienie liberum veto;
- dążenie do zawarcia przymierza z Prusami;
- odrodzenie sejmu jako instytucji ustawodawczej;
- zniesienie poddaństwa chłopów;
- reforma szkolnictwa i położenie nacisku na odpowiednie wychowanie
młodzieży (kształtowanie postawy obywatelskiej).
41. Narodziny sceny narodowej polskiego oświecenia.
Z inicjatywy króla w 1765 powstaje pierwszy polski teatr publiczny ( dla każdego ). Wydzierżawiono dla niego gmach zwany operalnią, gdzie występowały trzy zespoły( włoski, francuski, polski). Najpopularniejsze sztuki- komedie, ponieważ jak mówiono wznieca ona śmiech i prowadzi do obrzydzenia przywar. Zgodne to było z oświeceniwym postulatem „uczyć bawiąc”
1. Franciszek Bohomolec ( tw. komedii) krytykujące polski wady i zabobony sarmackie, także zbytnie uleganie modom zagranicznym. Przy pomocy takich bohaterów jak: Starusiewicz przedst. starych poglądów i figlacki nowoczesny laluś lubiący się bawić.
2. Franciszek Zabłocki: „Fircyk w zalotach”. Bohater tej sztuki to człowiek pozbawiony cnót obywatelskich przykładający własny interes nad dobrem publicznym.
3. Wojciech Bogusławski : „Krakowiacy i górale”. Rdzennie polska sztuka wychwalająca nasze polskie cechy narodowe, wystawiana jest chętnie do dzisiaj.
42. Wykaż moralizatorski charakter tw. Ignacego Krasickiego
Ignacy Krasicki starał się wpływać na moralno¶ć i charakter ludzi tego okresu poprzez piętnowanie wad i przywar człowieka w swoich "Bajkach" i"Satyrach". Krasicki w swych bajkach zawarł swe obserwacje otaczaj±cego go ¶wiata, krytykował, wy¶miewał, ale także próbował naprawiać rzeczywisto¶ć, pouczać. Aby wymienić tylko niektóre piętnowane przez poetę wady, wspomnieć można choćby o obłudzie i zakłamaniu ("Dewotka"), pochlebstwach ("Malarze"), chwiejno¶ci pogl±dów ("Filozof"), pysze i zarozumialstwie ("Szczur i kot"). Bajki przedstawiaj± wiele aspektów XVIII - wiecznej Polski, przybliżaj± także współczesnemu czytelnikowi problemy i wady obywateli tamtego okresu. "Satyry", podobnie jak "Bajki", ukazuj± obraz życia XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej, s± doskonał± ilustracj± tamtych czasów. Krasicki obraża i o¶miesza w nich liczne wady społeczeństwa polskiego: pijaństwo, skłonno¶ć do hazardu, zacofanie i ciemnotę szlachty, brak krytycyzmu. Satyry maj± często charakter interwencyjny, doraĽny ("Do króla"), często s± jednak ponadczasowe, uniwersalne, szczególnie, gdy mówi± o wadach (np."Pijaństwo"). Krasicki tak sam pisał o swych satyrach "Występek karać, oszczędzać osoby", pragn±c być zawsze obiektywnym i sprawiedliwym.
Innym utworem Krasickiego, o wymowie niew±tpliwie dydaktyczno - moralizatorskiej jest "Monachomachia", poemat heroikomiczny po¶więcony życiu zakonników. Jednakże jest to przede wszystkim próba o¶mieszenia sposobu działania polskich zakonów żebraczych. Poeta ukazuje mnichów uwikłanych w bezsensowne i bezpodstawne spory, oddaj±cych się nie ascezie, lecz obżarstwu, demaskuje niski poziom moralny i intelektualny zakonników. Krasicki wyraĽnie stwierdza, iż to nie habit czyni ¶więtym, iż należy postępować zgodnie z zasadami zakonu, a nie wymogami własnego charakteru. Utwór ma wyraĽn± wymowę moralizatorsk±: osoby duchowne nie powinny być wyniesione ponad zwykłych ¶miertelników, a na szacunek wiernych zakonnicy powinni sobie zasłużyć ciężk± i wytrwał± prac±.
43.satyry. patrz u góry
Satyra- twórca Horacy. W starożytnym rzymie to gatunek literacki z pogranicza liryki, epiki i dramatu. Autor wyraża krytyczną opinię przez ośmieszenie. Gatunek dydaktyczny. Satyra portretowa- portret osoby. Satyra sytuacyjna- ośmieszenie postaw przez sytuację.
Człowiek i społeczeństwo w satyrach "Żona modna", "Pijaństwo", "Świat zepsuty".
"Żona modna"- satyra ta przedstawia szlachcica, który ożenił się mając nadzieję że będzie czerpał z tego profity. Okazało się jednak, iż jego małżonka chce zmienić oblicze swego nowego domu, co naraziło go na olbrzymie wydatki. Niewiasta zastrzegła sobie prawo do licznych wyjazdów, urządza bale i uczty oraz zaprasza licznych gości, co przysparzało małżonkowi dodatkowych kłopotów i naraziło na straty pieniężne.
W satyrze tej Krasicki zkrytykował tendencje szlachty do przejmowania zagranicznych, szczególnie francuskich obyczajów, co prowadzi do rozrzutności i upadku. Postępowanie takie nie daje żadnych korzyści duchowych i kulturowych, a prowadzi jedynie do ruiny majątkowej i upadku klasy szlacheckiej.
"Pijaństwo"- utwór ten gani pijaństwo wyliczając jego złe cechy i skutki. Podmiot ukazuje zły wpływ alkoholu na człowieka stwierdzając, iż prowokuje on do zwad i kłótni, czyni uszczerbek na zdrowiu, zrównuje ludzi ze zwierzętami. Jednocześnie przedstawia porzytki wynikające z trzeźwości. Utwór kończy się nadzwyczaj humorystycznie stwierdzeniem podmiotu, iż teraz po takim wykładzie pójdzie się napić.
Satyra ta ma ośmieszyć, wykpić nałóg pijaństwa, który jest postrzegany jako jedno ze źródeł zła obyczajowego. Zakończenie ukazuje jednak powątpiewanie autora w powodzenie tej satyry.
"Świat zepsuty"- Satyra ta ukazuje złe cechy i postawy społeczeństwa polskiego. Jest to obraz megalomanii, fałszu, ignorancji i prywaty, co sprawia iż nic w świecie nie ma poszanowania. Nie ma szacunku dla wartości przez co kraj chyli się ku upadkowi. Autor porównuje polskę do tonącego okrętu, który można opuścić i niechybnie zginąć bądź też próbować ocalić.
Wykorzystanie ironii w satyrze "Do króla". Charakterystyka króla i krytyka poglądów konserwatywnej szlachty.
"Do króla"- to satyra szczególna na tle innych, bowiem oparta o zabieg ironii, podejmująca temat polityczny. Pozornie- czytamy śmiałą krytykę króla Stanisława Augusta, wytyczaną ustami butnego szlachcica- sarmaty. Ów pewny siebie pattiota zarzuca królowi, iż jest zbyt młody, zbyt ładny, zbyt wiele sił poświęca kulturze, i że autorytetu nie ma i mieć nie może bowiem pochodzi ze szlachty i wszyscy szlachcice mu równi. W rzeczywistości jest to : autocharakterystyka pysznego, zarozumiałego i ciemnego szlachcica, a pochwała króla. Tak więc dzięki zabiegowi ironii utwór ośmiesza konserwatywnych sarmatów, zaś jest panegiryczny (pochwalny) w stosunku do króla.
44.bajki.
Bajki I. Krasickiego - alegoria a symbol, filozofia bajek.
ALEGORIA - znak jêzykowy maj¹cy oprócz swojego znaczenia dos³ownego jeszcze inne ukryte i domyœlne, ale œciœle okreœlone i przypisane, w zasadzie umowne, usankcjonowane tradycj¹, np.: sowa - m¹droœæ, lis - chytroœæ
SYMBOL - o danym utworze literackim - zbiór ukrytych i niejasnych treœci dopusz- czaj¹cych rozmaite interpretacje opieraj¹ce siê na subiektywnych doœwiadczeniach i prze¿yciach - w przeciwieñstwie do alegorii opartej na umowie; symbol stale powtarzaj¹cy siê w pewnej funkcji staje siê alegori¹
BAJKA - jest gatunkiem synkretycznym, sytuującym się na pograniczu liryki i epiki. Nie brakuje w niej także elementów dramatycznych. Bajka to krótki utwór wierszowany, w którym pod postaciami zwierząt kryją się ludzie. Bajki mają jednak różną formę, bardzo rozpiętą skalę stylistyczną i nie zawsze jej bohaterami są zwierzęta.
TYTUŁ
BUDOWA
TYP
MORAŁ
NAUKA MORALNA
"Szczur i kot"
epigramatyczna
alegoryczna
chocolate-brown