Courths Mahler Jadwiga - Skradzione zycie.doc

JADWIGA COURTHS-MAHLER

Skradzione życie

lAkapit

Katowice 1991

ISBN 83-85397-16-7

Adaptacja tekstu i redakcja merytoryczna Elżbieta KURYŁO

Redakcja techniczna Lech DOBRZAŃSKI

Projekt graficzny okładki i strony tytułowej Marek  MOSIŃSKI

Wydanie pierwsze powojenne. P.P.U. AKAPIT sp. z o.o. Katowice 1991.

Wśród wzniosłej ciszy gigantycznego świata południowych Hima­lajów, po chińskiej stronie wlokło się dwóch mężczyzn. Dyszeli cięż­ko, wyczerpani do ostateczności. Oczy ich nie widziały już maje­statycznego piękna górskich kolosów, piętrzących się po same chmu­ry; błyszczały gorączkowym blaskiem i spoglądały w górę na strome, nielitościwe skały, wśród których zabłąkali się i które wydawały im się podobne do więziennych murów. Wiedzieli, że nie ma stąd wyj­ścia. Już od wielu dni skalny labirynt drwił sobie z ich zmysłu orientacyjnego. Nie mogli odszukać drogi do zamieszkanych okolic, gdzie znaleźliby pożywienie i spoczynek dla strudzonych ciał. Odzież zmięta i poszarpana wisiała na ich wychudłych z głodu posta­ciach — nie pomyśleli o tym, by zrzucić brudną bieliznę i zastąpić ją czystą, chociaż posiadali jeszcze w plecakach po jednej zmianie. Zaprzątała ich wyłącznie jedna myśl: kiedy będą mogli zaspokoić głód, kiedy będą mogli wyciągnąć się na posłaniu bez obawy, że umrą z wycieńczenia lub zamarzną. Pragnienie gasili śniegiem lub lodem. Było to ich jedyne pożywienie od chwili, gdy skończyły się ich zapasy żywności, obliczone na dwa dni.

Jeden z mężczyzn zachwiał się nagle i osunął bez sił na ziemię.

— Nie mogę iść dalej. Pozwól mi umrzeć, Norbercie! Ratuj się sam, jeżeli możesz... Masz więcej sił ode mnie. Pozdrów ojczyznę, moją matkę... ja już nie mogę...

Norbert Greinsberg, sam blady i wyczerpany, spojrzał na wycień­czonego towarzysza.

3

—              Raveneck, zbierz siły! Jeśli cię tu zostawię, zginiesz niechyb­
nie. Ja sam ledwie żyję...

Jan Raveneck uczynił apatyczny ruch ręką.

—              Wszystko skończone, śmierć się zbliża... Tu... tu jest mój
pamiętnik... dla mojej matki... Weź go... ja umieram...

Ostatnim wysiłkiem podniósł rękę, wskazując swój portfel. Potem zamknął oczy.

Towarzysz z wahaniem spoglądał na jego bezwładne ciało. Wi­dząc, że Raveneck nie daje znaku życia, sięgnął ręką do kieszeni i wydobył kawałek czekolady. Pozostało jeszcze pół tabliczki. Chci­wie włożył kawałeczek do ust. Resztę schował znowu do kieszeni. Zdołał poprzednio zabrać ze wspólnych zapasów prowiantu kilka tabliczek czekolady. Krzepił się nimi ukradkiem, gdy towarzysz tego nie widział. Dlatego też nie opadł tak szybko z sił. Nawet w ostat­niej chwili nie dał swemu towarzyszowi ani kawałeczka. Niechaj tamten umiera! On chciał wędrować dalej i szukać ratunku.

Ponurym wzrokiem spojrzał na leżącą postać. Pochylił się nad towarzyszem, ujął go za ramiona i mocno nim potrząsnął.

—              Raveneck! Wstań! Musimy ruszyć dalej!

Jan leżał jednak bez ruchu. Norbert przyłożył ucho do jego piersi. Nie usłyszał bicia serca.

—              Nie żyje! — szepnął ochryple.

Wyjął teraz z kieszeni zmarłego jego portfel, pieniądze i płaski niewielki notes. Był to pamiętnik Jana pisany dla matki. Norbert zabrał również zegarek swego towarzysza. Zmarłemu te przedmioty są już niepotrzebne, jemu natomiast mogą się przydać.

Norbert był zbyt osłabiony, aby wykopać grób dla zmarłego. Trudno, niech tutaj leży! Lęk o własne życie kazał mu iść przed siebie i szukać drogi. Pozostawił przy zmarłym tylko jego plecak, który zawierał trochę bielizny.

Naprzód! Naprzód! Przecież z tego labiryntu musi się znaleźć jakieś wyjście!

Norbert wziął do ust jeszcze jeden okruch czekolady. Resztę schował bohatersko do kieszonki. Potem powlókł się dalej.

Jan Raveneck i Norbert Greinsberg poznali się w Hongkongu. Greinsberg pracował jako korespondent w dużej angielskiej firmie,

4

Jan Raveneck miał posadę sekretarza u pewnego Amerykanina, pa­na Stenhove'a, dyrektora' wielkiego koncernu. Pan Stenhove miesz­kał od wielu lat w Hongkongu. Lubił bardzo Jana Ravenecka, a przede wszystkim cenił jego energię, pracowitość i zdolności.

Podczas urlopu Raveneck i Greinsberg spotkali się w pewnej górskiej miejscowości, położonej w południowych Himalajach. Tutaj jeszcze bardziej zbliżyli się do siebie. Raveneck zauważył wprawdzie, że Greinsberg posiada niewiele sympatycznych cech charakteru, ob­cował z nim jednak nadal, byli bowiem jedynymi Niemcami w tej małej chińskiej wiosce.

Obydwaj młodzieńcy robili wycieczki w pobliskie góry. Wreszcie pewnego dnia dotarła i tutaj wieść o wielkiej wojnie światowej. Wiedzieli, że muszą się ratować ucieczką, inaczej bowiem zostaną internowani w obozie dla jeńców wojennych.

Przed zamierzoną ucieczką wysłali oficjalnie swój bagaż koleją. Postanowili uciekać drogą wśród gór, aby uniknąć granicy i rewizji paszportów.

Ponieważ oprócz języka francuskiego i angielskiego znali rów­nie dobrze język chiński, więc mogli zataić swoje pochodzenie. Sądzili, że uda im się przedostać na wybrzeże. Wędrowali już od kilku dni, aż wreszcie zabłądzili w górach. Jan Raveneck był tak wyczerpany, że padł bez życia na drodze. Jego towarzysz powęd­rował dalej.

Po trzygodzinnej wędrówce Norbert Greinsberg poczuł, że i jego opuszczają siły. Zjadł od dawna ostatni okruch czekolady. Dręczył go straszliwy głód. Nie mógł już postąpić ani kroku dalej. Osłabiony oparł się o jakąś skałę. Błędnym wzrokiem spoglądał przed siebie. Nagle drgnął. Ujrzał nad skałami słup dymu. Gdzie się unosi dym, tam pewno pali się ogień. A gdzie płonie ognisko — tam muszą przebywać ludzie.

Zebrał ostatek sił i powędrował w kierunku dymu. I oto ujrzał wreszcie na wąskim płaskowzgórzu małą chatkę. Z piersi jego wy­rwał się okrzyk. Chwała Bogu, to z tej chaty unosi się dym. A więc jest zamieszkana!

Z chaty rozlegał się jakiś dziwny, jednostajny dźwięk. Norbert nie zważał jednak na to. Było mu wszystko jedno. Mniejsza o to,

5

kto mieszka w chacie. Aby tylko mógł tam dostać kawałek chleba i zaspokoić ten okropny głód.

Słaniając się dopadł chaty, otworzył drzwi i na pół omdlały padł na progu. W chacie siedział samotny mnich, który odmawiał modlit­wy obracając przy tym specjalny modlitewny młynek.

—              Jeść! Jeść! — jęknął Norbert, wyciągając błagalnie ręce.
Mnich, człowiek wysoki, szczupły, lecz silny, podniósł się z zydla.

Wziął Norberta za ręce i ułożył go na swoim własnym posła­niu. Potem podszedł w milczeniu do komina. Na płycie stała miska, napełniona jakąś papką. Mnich nakarmił zgłodniałego go­rącą strawą, którą Norbert łapczywie połknął. Potem napełnił kie­liszek jakimś płynem. Był to napój pachnący aromatycznie zio­łami. Po wypiciu tego trunku Norbert poczuł, że wstępują weń nowe siły. Jednocześnie ogarnęło go znużenie. Zapadł w ciężki, głę­boki sen.

Z tego pokrzepiającego snu zbudził się dopiero następnego ran­ka. Jego gospodarz siedział znowu na zydlu i odmawiał modlitwy. W milczeniu podał Norbertowi jadło i kieliszek tego samego napoju. Norbert poczuł się jak nowo narodzony. Zaczął dziękować w gorą­cych słowach swemu dobroczyńcy, mnich jednak machnął tylko rę­ką, po czym rzekł z powagą:

—              Taka była wola bogów!

Norbert opowiedział mnichowi, że zabłądził, w górach i że jego towarzysz umarł z wyczerpania. Mnich znowu rzekł spokojnie:

—              Taka była wola bogów!

Norbert zaczął teraz wypytywać mnicha o drogę do następnej miejscowości. Mnich wskazał mu ją. Zanim Norbert wyruszył w dal­szą wędrówkę, mnich nakarmił go i napoił raz jeszcze. Pieniędzy nie chciał przyjąć.

—              Oddaj je jakiemuś biedakowi! — powiedział.

Przed odejściem Norbert określił jeszcze mnichowi miejsce, gdzie leży jego martwy towarzysz. Poprosił mnicha, aby mu wykopał grób. Mnich zgodził się natychmiast:

—              Pójdę tam zaraz i pogrzebię twego przyjaciela. Idź w pokoju,
cudzoziemcze! Taka była wola bogów!

Norbert Greinsberg wyruszył w dalszą drogę. Noc spędził w cha-

6

cie pewnego chińskiego małżeństwa. Powiedział, że przysłał go tutaj mnich; został bardzo gościnnie przyjęty. Nie wypytywano go, skąd przybywa i dokąd się udaje. Chińczycy przyglądali się ciekawie, jak Norbert goli się i zmienia bieliznę. Po chwili już mógł odpocząć na przygotowanym naprędce posłaniu. Tej nocy nie mógł jakoś zasnąć. Myślał o swoim położeniu. Myślał też bardzo dużo o swoim towa­rzyszu. Jan Raveneck opowiadał mu niejedno ze swego życia. Resztę wyczytał z jego pamiętnika. Znał więc mniej więcej dokładnie jego życiorys.

Jan Raveneck ukończył gimnazjum i po otrzymaniu matury uciekł z domu, gdyż ojciec jego chciał go zmusić do obrania za­wodu oficera. Twierdził, że w jego rodzinie wszyscy młodzieńcy poświęcają się karierze wojskowej. Jan Raveneck poznał jednak do­statecznie żywot niezamożnej oficerskiej rodziny. Odstraszała go su­rowa dyscyplina i monotonne życie tej sfery. Pragnął poznać szeroki świat, podróżować i mieć jakieś zajęcie, które dawałoby mu zadowo-•lenie.

Ojciec nie chciał o tym słyszeć. Wobec tego Jan napisał czuły list pożegnalny do matki, którą bardzo kochał, i uciekł z domu.

Odbył długą i mozolną wędrówkę. Wszędzie starał się zarobić trochę pieniędzy na dalszą podróż. Przez Hiszpanię przybył do Af­ryki, poznał Egipt i Indie. Następnie pojechał przez Sumatrę i Bor­neo do Hongkongu, gdzie wreszcie otrzymał dobrze płatną posadę jako sekretarz pana Stenhove'a.

Pisywał kilka razy do domu, lecz wszystkie listy otrzymał z pow­rotem, opatrzone uwagą: „Adresat odmawia przyjęcia".

Wtedy zrezygnował z korespondencji. Tylko w swoim pamiętniku napisał:

Droga moja Mamo, jestem przekonany, że ojciec nie wspom­niał Ci nawet o moich listach. Ty na pewno nie odesłałabyś ich. Wiesz dobrze, że nie lekkomyślność lub zwykła żądza przygód wygnały mnie z domu. Pragnąłem po prostu pozostać wierny moim zasadom. Biedna moja Mateczko! Pewno niepokoisz i mar­twisz się o mnie! O, gdybym już mógł być przy Tobie i otoczyć Cię czułością i opieką!

7

Z pamiętnika Jana dowiedział się Norbert, że jego towarzysz posiadał tylko nielicznych krewnych. Właściwie tylko kuzyna ojca, pana Jerzego Ravenecka i jego syna Alfreda. Ten Jerzy Raveneck był bogatym obywatelem ziemskim. Posiadłość jego nazywała się Lindenhof. W majątku tym Jan Raveneck spędzał zawsze wakacje. Chętnie wspominał te czasy. Raz napisał w pamiętniku:

Gdyby ojciec był dla mnie tak dobry, jak stryj Jerzy dla Alfreda — to i ja stałbym się inny. Ojciec jednak był oschły i despotyczny, a Ty moja biedna Mamo najbardziej nad tym cierpiałaś!

Jan Raveneck wspominał o tym niekiedy Norbertowi, że nie mógł wytrzymać w domu, gdyż nie znosił tyranii ojca. Ta bezwzględ­ność, ten despotyzm zmusiły go do opuszczenia domu rodzinnego.

Po tym wyznaniu Norbert Greinsberg opowiedział Janowi his­torię swego życia. Była to bardzo romantyczna opowieść, która przedstawiała go w nader korzystnym świetle. Niestety była od po­czątku do końca zmyślona. W rzeczywistości biografia Norberta Greinsberga wyglądała zgoła inaczej.

Stracił wcześnie ojca. Już jako uczeń okazał się skończonym nicponiem. Miał na sumieniu rozmaite sprawki, świadczące o złych skłonnościach i przyczynił wiele zmartwień i kłopotów swojej biednej matce.

Miał wielkie zdolności, lecz mimo to uczył się kiepsko. Intereso­wał się jedynie nauką języków obcych, które opanowywał z ogrom­ną łatwością. Brutalny i cyniczny wyrostek zawarł rozmaite podej­rzane znajomości. Przyłączył się wreszcie do bandy młodocianych przestępców i brał udział w kilku ciężkich włamaniach.

Oddano go wówczas do zakładu poprawczego. Jego biedna mat­ka nie zniosła tej hańby i umarła ze zgryzoty.

W zakładzie poprawczym Norbert zachowywał się bez zarzutu. Udawał przygnębienie, skruchę i chęć poprawy. Potrafił wszystkim zamydlić oczy, toteż przełożony zakładu nie tylko że dał mu dosko­nałe świadectwo, ale polecił go nawet właścicielowi pewnego domu handlowego. Dzięki znajomości języków otrzymał tam dobrą posadę.

8

Wkrótce jednak poszedł znowu za popędem wrodzonych złych skłonności. Nie uznawał regularnej, spokojnej pracy, nudził go ten jednostajny tryb życia. Opętała go niezdrowa żądza przygód. Przy pierwszej sposobności ukradł swemu szefowi sporą sumkę, po czym zbiegł przez francuską granicę.

Wysłano za nim list gończy, lecz nie pochwycono go, gdyż z góry uplanował i przygotował swoją ucieczkę.

Rozpoczął teraz bujne, awanturnicze życie. Wędrował po całym świecie i wszędzie potrafił sobie dać radę. Znał dobrze języki, miał miłe obejście, to właśnie torowało mu zawsze drogę. Od czasu do czasu zaczynał pracować, nie potrafił jednak wytrwać długo na żadnym stanowisku. Niekiedy posługiwał się fałszowanymi doku­mentami. Umiał w niezwykle zręczny sposób zacierać za sobą wszel­kie ślady.

W Hongkongu otrzymał ostatnio znowu posadę. Przedstawił ja­kieś sfałszowane świadectwa, gdyż potrafił po mistrzowsku podra­biać cudzy charakter pisma. Posada była dobrze płatna i odpowia­dała Norbertowi. Szef był z niego bardzo zadowolony. Po pewnym czasie udzielono mu nawet urlopu. Udał się więc do górskiego uzdrowiska, gdzie spotkał się z Janem Raveneckiem.

Tutaj Norbert zaczął używać życia. Raveneck dziwił się nieraz tej rozrzutności, Greinsberg jednak odpowiadał:

— Ach, co tam! Raz przynajmniej pragnę żyć, jak mi się po­doba. Gdy się pieniądze wyczerpią, powrócę do Hongkongu i znowu zacznę pracować!

Obydwu doszła wieść o wybuchu wojny światowej. Jan Raveneck pragnął uciec i dostać się do kraju, aby spełnić swoją powinność. Norbert udawał, że także marzy o tym. Nie miał jednak zamiaru powracać do Niemiec, a w każdym razie nie jako Norbert Grein­sberg.

Jan Raveneck nie zdołał już wykonać swoich planów.

Norbert kręcił się niespokojnie na posłaniu. Posiadał pieniądze Jana, jego dokumenty i jego doskonałe świadectwa. W głowie jego powstał natychmiast pewien plan.

Rysopis Jana Ravenecka zgadzał się z jego własnym. Norbert był tego samego wzrostu co Jan, miał podobnie jak on ciemne włosy

9

i szare oczy. Jan nie posiadał żadnych znaków szczególnych. On sam posiadał pewien znak: przez grzbiet prawej ręki przebiegała szeroka blizna, pamiątka pewnej bójki na noże — ale było przecież możliwe, że nie zapisano tego w dowodzie osobistym. Blizna mogła pochodzić z późniejszych czasów.

Wystarczyło wkleić do paszportu Jana własną fotografię.

Mógł nawet spokojnie powrócić do kraju. Nikt przecież nie bę­dzie go szukał pod nazwiskiem ,,Raveneck".

Tak, można będzie spokojnie zmienić się w Jana Ravenecka, w człowieka uczciwego, o nieposzlakowanej przeszłości. Nic nie stoi na przeszkodzie tej przemianie — wystarczy tylko chcieć...

A Norbert Greinsberg pragnął tego bardzo.

Zadowolony ze swego pomysłu zasnął wreszcie. Przestał już my­śleć o swoim zmarłym towarzyszu. Nie potrafił bawić się w sen­tymenty.

Nazajutrz wyruszył w dalszą drogę.

Wędrówka była trudna i uciążliwa. Norbertowi nie udało się przedostać do żadnego neutralnego państwa. Powrócił tedy do Hongkongu.

Wieczorem udał się po kryjomu do mieszkania swego dawnego chlebodawcy. Był on Anglikiem, miał jednak żonę Niemkę. Grein­sberg spodziewał się, że szef dopomoże mu w ucieczce.

Pan Brown przyjął go z wielkim zakłopotaniem.

—      Ach, więc pan jednak powrócił do Hongkongu? Urlop pański skończył się już dawno, a ponieważ pan tak długo nie wracał, więc przyjąłem już kogo innego na pańskie miejsce.

—      Trudno, stało się, panie Brown. Nie mógł pan postąpić ina­czej. Przyszedłem do pana, ponieważ pańska żona jest moją rodacz­ką. Wiem, że mógłby mnie pan przemycić na jednym z pańskich statków, odpływających do Meksyku lub do Chile. Wystarczy, jeżeli pan da odpowiednie wskazówki kapitanowi. Nikt nie dowie się, że jestem Niemcem. Sądzę, że pan mi dopomoże. Przecież nie zechce pan, aby mnie tutaj internowano w obozie dla jeńców?

—      Dobrze, urządzę to. W porcie stoi właśnie jeden z moich statków. Ale potem ucieknie pan z Chile do Niemiec, aby walczyć przeciw moim ziomkom... Sumienie nie pozwala mi na to... Chyba,

10

że pan mi da słowo honoru, iż podczas wojny nie będzie się pan starał uciec do kraju...?

Norbert Greinsberg zaczął udawać, że toczy ze sobą ciężką wal­kę. Wreszcie odparł z głębokim westchnieniem:

— Trudno, dam panu słowo honoru. Ostatecznie gdyby mnie tutaj internowano, to także nie mógłbym służyć ojczyźnie. Pozostanę w krajach neutralnych, dopóki wojna się nie skończy.

Pan Brown dopomógł więc Norbertowi w ucieczce. Zaledwie Greinsberg znalazł się w Chile, przeobraził się natychmiasi w Jana Ravenecka. Dzięki jego dobrym świadectwom otrzymywał wszędzie doskonałe płatne posady.

Nigdzie jednak nie potrafił długo zagrzać miejsca. Przenosił się z kraju do kraju, z miasta do miasta.

Wreszcie pod koniec wojny pojechał do Buenos Aires, do tej stolicy zbytku i zabawy. Tutaj czuł się w swoim żywiole. Podobało mu się bardzo, żałował jedynie, że nie posiada dość dużych do­chodów, aby móc spełniać wszystkie swoje zachcianki. Pobierał wy­sokie uposażenie, lecz mimo to nie starczało mu na wszystkie przy­jemności, toteż wpadł w długi.

*              *

*

Pani pułkownikowa Raveneck, matka Jana, owdowiała. Mąż jej poległ w ostatnim roku wojny światowej. Byłaby się znalazła w bar­dzo trudnym położeniu, gdyby nie Jerzy Raveneck, kuzyn męża. On hojną ręką wspomagał biedną kobietę.

Jerzy Raveneck żył w ciągłej obawie o swego jedynego syna. Alfred Raveneck zaciągnął się do wojska w drugim roku wojny, w randze porucznika.

Pani Raveneck była słabą, wątłą istotą. Po śmierci męża ciężko zapadła na zdrowiu. Lekarz doradzał zmianę powietrza i wysłał ją w góry. Dzięki pomocy pana Jerzego mogła sobie pozwolić na tę kurację....