199911_nowa_bron_masowej_zaglad.pdf

Nowa broÄ

masowej zag¸ady?

Stosunkowo ¸atwa do wyprodukowania broÄ biologiczna niszczca uprawy

Ð to ogromny potencja¸ w r«kach wroga

Paul Rogers, Simon Whitby i Malcolm Dando

rowa¸ 25 listopada 1969 roku, ýe

USA jednostronnie ãwyrzekaj

si« stosowania æmiercionoænych czyn-

nikw biologicznych i wszystkich in-

nych metod wojny biologicznejÓ. Ofi-

cjalnym powodem tej decyzji by¸o ogra-

niczone militarne znaczenie tego typu

broni. Podczas przes¸uchania przed Se-

natem USA w 1989 roku biolog mole-

kularny i specjalista w dziedzinie bro-

ni biologicznej Matthew S. Meselson

z Harvard University przedstawi¸ praw-

dziwe przyczyny: ãPo pierwsze, to broÄ

rwnie grona jak jdrowa; po drugie,

prostsza od tej ostatniej oraz taÄsza

w opracowaniu i produkcji; a po trze-

cie, najwaýniejsze, amerykaÄski pro-

gram zbrojeÄ biologicznych mg¸by bez

trudu zosta skopiowany. [...] Z rze-

czowej analizy wynika, ýe prace nad ta-

k broni realnie zagraýaj naszemu

w¸asnemu bezpieczeÄstwu.Ó

BroÄ biologiczna znana by¸a juý za

czasw Imperium Rzymskiego, kiedy

powszechnie wrzucano pad¸e zwierz«ta

do zapasw wody nieprzyjaciela w celu

jej zatrucia. Rzd USA okreæli¸ zbrojenia

biologiczne jako ãæwiadom hodowl«

lub produkcj« chorobotwrczych bakte-

rii, grzybw, wirusw [...] i ich toksyn

oraz pewnych substancji chemicznych

w celu powodowania chorb i æmierciÓ.

Moýliwoæ zastosowania broni bio-

logicznej przeraýa, poniewaý kojarzy

si« zwykle z uýyciem przeciw ludnoæci

cywilnej æmiercionoænych drobnoustro-

jw, na przyk¸ad bakterii wglika lub

dýumy. Znane s przypadki wykorzy-

stania czynnikw chorobotwrczych

przez terrorystw; nag¸aæniano je spe-

cjalnie, by uæwiadomi spo¸eczeÄstwu,

jakim zagroýeniem jest umyælne wy-

wo¸ywanie ludzkich chorb zakanych.

Jest jednak rodzaj broni biologicznej o

ogromnej sile niszczycielskiej, a mimo

to budzcy mniejsze zainteresowanie.

Te ãinne metody wojny biologicznejÓ,

jak nazwa¸ je Nixon, obejmuj na przy-

k¸ad niszczenie roælin uprawnych i nie

szkodz bezpoærednio ludziom.

J. E. Van Der Plank, specjalista w dzie-

dzinie chorb roælin z Plant Protection

Research Institute w Pretorii w RPA, do-

strzeg¸ znaczenie ærodkw niszczcych

uprawy juý na pocztku lat szeædzie-

sitych. ãCz«sto mwimy, ýe epidemia

wybucha Ð pisa¸. Ð W czasie pokoju cza-

sownik ten jest zgrabn metafor. Pod-

czas wojny moýe by jednak bezlitoænie

dos¸owny. Niewiele bomb w nieprzyja-

cielskich arsena¸ach jest skuteczniejszych

od patogenu, ktrego liczebnoæ zwi«k-

sza si« kaýdego dnia o 40% [...], ponie-

waý mnoýy si« bez przerwy przez kilka

miesi«cy. [...] Zarodniki wielu gatunkw

patogenw rozprzestrzeniaj si« tak ¸a-

two jak dym. [...] Musz jedynie zosta

rozpylone we w¸aæciwych miejscach

i w odpowiednim czasie. Przyroda sa-

ma doprowadzi do wybuchu epidemii.Ó

dla ludzi patogenami jak wglik oraz tok-

synami, jak jad kie¸basiany i aflatoksy-

na. Badania nad czynnikami niszcz-

cymi uprawy skupia¸y si« na ænieci psze-

nicy, chorobie powodowanej przez

gatunek grzyba z rodzaju Tilletia. Strz«p-

ki grzyba przerastaj elementy k¸osa, wy-

pe¸niajc je czarn mas zarodnikw, kt-

re mog by przeniesione na inne roæliny.

ånie pszenicy jest chorob endemiczn

w wielu rejonach æwiata i silnie opano-

wane przez ni roæliny drastycznie ob-

niýaj plony. Prawdopodobnym celem

irackiego ataku mia¸ by Iran, w ktrym

pszenica jest g¸wn upraw zboýow.

(ånie pszenicy ma jeszcze jedn niezwy-

k¸, uýyteczn z militarnego punktu wi-

dzenia, w¸aæciwoæ: patogen wytwarza

¸atwopaln gazow substancj«, trimety-

loamin«, ktra moýe doprowadzi do

wybuchu podczas zbioru poraýonego

ziarna.)

Iracki program zbrojeÄ biologicznych

ujawni¸ potrzeb« pilnego baczenia na

broÄ zagraýajc uprawom. Jak zauwa-

ýy¸ Meselson, kraj nie majcy technolo-

gii produkcji bomby atomowej jest zdol-

ny wyprodukowa broÄ, ktrej zasto-

sowanie moýe wywo¸a ogromne stra-

ty gospodarcze i g¸d w zaatakowanym

paÄstwie.

G¸wne gatunki uprawnych roælin ja-

dalnych maj wiele odmian, z ktrych

kaýda przystosowana jest do okreælo-

nych warunkw klimatycznych i glebo-

wych. Odmiany te charakteryzuj si«

rýn wraýliwoæci na choroby. Z kolei

patogeny roælinne wyst«puj w postaci

rozmaitych szczepw i ras, ktre w nie-

jednakowym stopniu zakaýaj i niszcz

poszczeglne odmiany roælin upraw-

nych. Napastnik moýe wykorzysta w¸a-

æciwoæci patogenw, aby wyizolowa

takie szczepy, ktre dzia¸a¸yby jak ãinte-

ligentneÓ bomby, atakujce wy¸cznie

nieprzyjacielskie uprawy roælin jadal-

nych. Szczeglnie niebezpieczne wyda-

j si« patogeny wywo¸ujce choroby

Wojna przeciw uprawom

Jednostronna decyzja USA pomog¸a

utorowa drog« Konwencji o zakazie

broni bakteriologicznej (Biological and

Toxin Weapons Convention) z 1972 ro-

ku, ktra wymaga, aby jej sygnatariu-

sze zaprzestali produkcji broni biolo-

gicznej i zniszczyli istniejce zapasy.

Pomimo ýe dotd 141 paÄstw przyj«¸o

warunki, obawy zwizane z zastosowa-

niem tego typu broni znacznie wzros¸y

w cigu ostatniego dziesi«ciolecia. Jed-

n z przyczyn jest widmo terroryzmu.

Inny powd to ujawnienie faktu, ýe

przed wojn w Zatoce Perskiej Irak pro-

wadzi¸ intensywne prace nad broni

biologiczn, ktrej jednym z elementw

mia¸y by ærodki niszczce uprawy.

Iracki program zbrojeÄ biologicznych

zosta¸ zainicjowany w latach siedemdzie-

sitych, a nasilenie jego realizacji nast-

pi¸o w latach 1985Ð1991; prace prowa-

dzono nad takimi æmiertelnie gronymi

48 å WIAT N AUKI Listopad 1999

P rezydent Richard Nixon zadekla-

DEFOLIANTY CHEMICZNE zastosowane pod-

czas wojny w Wietnamie opracowano w tych

samych programach zbrojeÄ (majcych swe

pocztki podczas II wojny æwiatowej), w kt-

rych wytworzono ærodki biologiczne s¸uýce

do niszczenia upraw.

u ludzi i rozprzestrzeniajce si« w po-

wietrzu Ð tak jak wirus, ktry spowodo-

wa¸ pandemi« grypy w 1918 roku i

æmier oko¸o 20 mln osb. Podobnie jest

w przypadku najgroniejszych patoge-

nw roælin, naleýcych do pasoýytni-

czych grzybw, ktre przenoszone s

w postaci zarodnikw. Przyczyniaj si«

do tego wiatr oraz krople deszczu, kt-

re sp¸ywajc po roælinie, przemieszcza-

j zarodniki z liæcia na liæ.

Skal« potencjalnych szkd gospo-

darczych, jakie mog wynikn z za-

stosowania broni biologicznej, uzmy-

s¸awiaj dane dotyczce strat po-

wsta¸ych wskutek naturalnie wyst«pu-

jcych chorb. Na po¸udniu USA ý¸ta

plamistoæ liæci kukurydzy spowodo-

wa¸a w 1970 roku straty oko¸o 1 mld do-

larw. Powtarzajce si« okresowo epi-

demie rdzy zbý i ænieci w rýnych re-

jonach æwiata cz«sto poch¸aniaj plony

warte setki milionw dolarw. W XIX

wieku rdza kawy zniszczy¸a plantacje

tej roæliny w po¸udniowo-wschodniej

Azji. W zwizku z tym plantatorzy w

Ameryce üaciÄskiej przez 20 lat ponosili

powaýne straty.

Atak biologiczny na uprawy roælin ja-

dalnych moýe wyglda jak naturalna

epidemia, pozwalajc agresorowi pozo-

sta w ukryciu, a zatem unikn pot«pie-

nia i odwetu. Z drugiej strony, jeæli jakiæ

rzd potrzebuje spo¸ecznego poparcia

prowadzonych przeciw innemu paÄstwu

dzia¸aÄ wojennych, to niszczenie roælin,

podobnie jak sankcje gospodarcze, napo-

tyka znacznie mniejszy sprzeciw w spo-

¸eczeÄstwie niý atak na ludzi. Na przy-

k¸ad nieoczekiwane zrzucenie na miasto

bakterii wglika moýe spowodowa zgon

setek tysi«cy ludzi, szybko umierajcych

wskutek powodujcej ci«ýkie cierpienia

choroby. W przeciwieÄstwie do tego

zniszczenie upraw wydaje si« form ata-

ku ¸agodn i nie majc bezpoærednich

negatywnych skutkw dla ludnoæci

cywilnej.

W rzeczywistoæci jednak konsekwen-

cje bywaj przeraýajce. Zniszczenie na

przyk¸ad upraw ryýu w paÄstwie, w kt-

rym stanowi on podstaw« wyýywienia,

spowodowa¸oby g¸d o konsekwencjach

nie mniejszych (w kategoriach ofiar w lu-

dziach) niý atak na miasto z uýyciem bak-

terii wglika. Kl«ska g¸odu dotkn«¸aby

przede wszystkim najbiedniejsz cz«æ

spo¸eczeÄstwa. U niedoýywionych osb

nastpi¸oby obniýenie odpornoæci na wie-

le pospolitych chorb, zadane cierpienia

mog¸yby wi«c okaza si« rwnie dotkli-

we jak w wyniku ataku patogenami wy-

wo¸ujcymi choroby ludzi.

Ten sposb prowadzenia wojny ude-

rza przede wszystkim w ludnoæ cywil-

n; nie dba si« nawet o zachowanie po-

POMYSüOWE URZDZENIA do

rozprzestrzeniania ærodkw niszcz-

cych uprawy skonstruowano w USA.

Pod wype¸niony wodorem balon

(z lewej) podczepiano gondol« za-

wierajc zbiorniki ze ærodkiem

biologicznym (grafik opar¸ sw

wizj« na danych pochodzcych

z odtajnionych dokumentw).

Dodatkowym wyposaýeniem

by¸ barometr i urzdzenie ze-

garowe, ktre gwarantowa¸y,

ýe ærodek biologiczny zosta-

nie zrzucony z odpowiedniej

wysokoæci i w odpowiednim

czasie po starcie. Jeszcze bar-

dziej dzia¸a na wyobrani«

tzw. bomba pirowa (pierwot-

nie zaprojektowana do kol-

portowania ulotek propagan-

dowych), z ktrej wyrzucone

indycze pira przenosi¸y na ziemi«

zarodniki patogennego organizmu.

Tajne dokumenty zawiera¸y rysunki

podobne do reprodukowanego obok

(z prawej) . Pira mog przenieæ iloæ

zarodnikw stanowic 10% ich ca¸-

kowitej masy.

BALON WYPEüNIONY

WODOREM

URZDZENIE GRZEWCZE (ZWI¢KSZAJCE

TRWAüOå MATERIAüU BIOLOGICZNEGO)

ZBIORNIKI Z üADUNKIEM

åRODEK BIOLOGICZNY

NISZCZCY UPRAWY

zorw, ýe s niszczone cele ãwojsko-

weÓ. W cigu ostatnich 100 lat podej-

mowano intensywne wysi¸ki majce na

celu mi«dzynarodow kontrol« zbrojeÄ,

ktrej przyk¸adem moýe by niedawno

wprowadzony zakaz stosowania min

przeciwpiechotnych. Formalnie duýy

nacisk k¸adzie si« na ochron« ludnoæci

cywilnej przed dzia¸aniami wojennymi,

a przecieý broÄ niszczca uprawy naj-

dotkliwsza jest w¸aænie dla niej. Pozor-

nie ¸agodna forma walki, bez wybu-

chw, pociskw, min i od¸amkw,

w rzeczywistoæci przeraýajco skutecz-

nie zabija na masow skal«.

Z historii jasno wynika, ýe choro-

by roælin powodujce zniszczenie plo-

nw mog by przyczyn rwnie du-

ýej liczby ofiar wærd ludnoæci cywilnej

jak konwencjonalna wojna. W latach

1845Ð1846 epidemia zarazy ziemniaka

doprowadzi¸a do kl«ski g¸odu w Irlan-

dii, powodujc æmier miliona ludzi

i emigracj« drugiego miliona. Brzowa

plamistoæ ryýu by¸a cz«æciowo odpo-

wiedzialna za g¸d w Bengalu w latach

1942Ð1943, kiedy to ucierpia¸o ponad

dwa miliony ludzi.

årodki niszczce uprawy s, jak wi-

da, bardzo skutecznym rodzajem bro-

50 å WIAT N AUKI Listopad 1999

STOSINA

Niemcy prowadzili ba-

dania nad licznymi choro-

bami roælin uprawnych,

m.in. zaraz ziemniaka,

rdz ý¸t i rdz brunat-

n pszenicy atakujcymi

liæcie, a takýe szkodnika-

mi naleýcymi do owa-

dw, jak stonka ziemnia-

czana, s¸odyszek rzepako-

wy i wo¸ek zboýowy. Na

pocztku 1943 roku roz-

pocz«to na duý skal« ho-

dowl« stonki ziemniacza-

nej. Z dokumentw wyni-

ka, ýe by¸a ona gotowa do zrzucenia

w czerwcu 1944 roku, ale w tym sezonie

wegetacyjnym okaza¸o si« juý za pno

na zniszczenie brytyjskich upraw ziem-

niaka. Rok pniej Niemcy skapitulo-

wali i atak z uýyciem stonki nie doszed¸

do skutku.

JapoÄskie zbrojenia biologiczne pod-

czas II wojny æwiatowej by¸y domen

os¸awionego Oddzia¸u 731. Oprcz

przeprowadzania okrutnych ekspery-

mentw na jeÄcach jego cz¸onkowie pra-

cowali nad ærodkami biologicznymi

skierowanymi przeciwko ludziom w

paÄstwach, z ktrymi Japonia prowa-

dzi¸a wojn«. Szczeg¸y tego programu

znane s jedynie w zarysie, wiadomo

jednak, ýe co najmniej 100 osb bra¸o

udzia¸ w pracach nad licznymi patoge-

nami roælin i herbicydami. Spory nacisk

po¸oýono na badania chorb, ktre mo-

g¸y zakaýa zarwno radzieckie, jak

i amerykaÄskie upraw roælin, szczegl-

nie w p¸nocno-zachodnich rejonach

USA. Poraýanie pszenicy ænieci i nicie-

niami JapoÄczycy uwaýali za najbar-

dziej obiecujce. Zbudowali nawet in-

stalacj«, ktra pozwala¸a produkowa

ponad 90 kg zarodnikw rdzy zbý

rocznie. Rozpylane przez wiatr rwnie

¸atwo jak drobiny kurzu mog¸yby znisz-

czy pokane po¸acie z¸ocistych ¸anw

amerykaÄskich zbý.

dotyczcej zagroýeÄ, jakie niesie broÄ

chemiczna, Robinson po raz pierwszy

nawizuje do tajnych jeszcze do niedaw-

na informacji na temat ærodkw niszcz-

cych uprawy. Jeden z nas (Whitby) od-

nalaz¸ teý inne dane na ten temat,

zawarte w bardziej oglnych publika-

cjach o broni biologicznej i ujawnione

przez rýnych naukowcw.

W realizacji amerykaÄskiego progra-

mu zbrojeÄ biologicznych zajmowano

si« wieloma chorobami, na przyk¸ad za-

raz ziemniaka i zgnilizn twardziko-

w; atakuj one takie roæliny uprawne,

jak soja, buraki cukrowe, bataty i bawe¸-

na. Jednak g¸wny cel stanowi¸y upra-

wy pszenicy na zachodzie by¸ego ZSRR,

szczeglnie na Ukrainie, i ryýu w Azji,

zw¸aszcza w Chinach.

W latach 1951Ð1969 w USA zmagazy-

nowano ponad 30 tys. kg zarodnikw

Puccinia graminis tritici , grzyba powodu-

jcego rdz« db¸ow pszenicy; ta iloæ

prawdopodobnie wystarczy¸aby do po-

raýenia wszystkich upraw pszenicy na

naszej planecie. Zarodniki P. graminis

æwietnie nadaj si« na broÄ, poniewaý

sk¸adowane w ch¸odnym miejscu zacho-

wuj ýywotnoæ ponad dwa lata, a po

uwolnieniu do ærodowiska wywo¸ana

przez nie choroba szybko si« rozprze-

strzenia Ð zakaýony ziarniak pszenicy

zawiera do 12 mln zarodnikw, z kt-

rych teoretycznie kaýdy moýe zakazi

jedn roælin«. Jako ærodek do zwalcza-

nia upraw ryýu Amerykanie wybrali za-

rodniki Pyricularia oryzae , ktrych do

1966 roku zgromadzili prawie ton«, kaý-

dy wielkoæci ziarnka kurzu.

W USA prowadzono takýe prace nad

urzdzeniami s¸uýcymi do rozprze-

strzeniania ærodkw niszczcych upra-

wy. Jeden z pierwszych modeli to 226-

kilogramowa bomba, zaprojektowana

pocztkowo z myæl o zrzucaniu ulotek

propagandowych. Zamiast tego ta nie-

zwyk¸a broÄ zosta¸a wype¸niona ptasi-

mi pirami, na ktre napylano zarodni-

ki grzyba. Prawdopodobnie po raz

pierwszy w dziejach Ameryki Ð od cza-

sw sprzed proklamacji USA, kiedy to

Brytyjczycy rozdawali Indianom koce

skaýone wirusami ospy Ð niewinny

przedmiot zosta¸ wykorzystany do rw-

nie æmiercionoænych celw. Ameryka-

nie dokonali testw ãbomby pirowejÓ

na poligonie w Camp Detrick w stanie

Maryland i na naleýcych do USA Wy-

spach Dziewiczych. Po wysypaniu si«

z otwieranego w locie pojemnika pira

szybowa¸y z wiatrem i opada¸y na roz-

leg¸y teren. Gdy osiad¸y na roælinach,

cz«æ zarodnikw przemieæci¸a si« na li-

æcie. Zgodnie z odtajnionym raportem

z Camp Detrick ãpira z zarodnikami

rdzy zbý, stanowicymi 10% ich ma-

CHORGIEWKA

PIîRO

DODATKOWE

ODCINEK PUCHOWY

ni. Przez znaczn cz«æ naszego wieku

moýliwoæ ich zastosowania wzbudza-

¸a zatem zainteresowanie.

Wysi¸ki aliantw i paÄstw Osi

Francuski program zbrojeÄ biologicz-

nych rozpocz«to w 1921 roku i konty-

nuowano do koÄca lat trzydziestych.

Obejmowa¸ on badania nad dwoma ro-

dzajami czynnikw zabjczych dla

ziemniakw: zaraz ziemniaka i stonk

ziemniaczan. Podczas II wojny æwia-

towej Brytyjczycy koncentrowali bada-

nia na bakteriach wglika. (Mikroorga-

nizmy te zrzucono prbnie na leýc

u wybrzeýy Szkocji wysp« Gruinard, co

wywo¸a¸o skaýenie uniemoýliwiajce jej

zamieszkanie przez 50 lat. Ze wzgl«du

na niepokojc bliskoæ wybrzeýy Wiel-

kiej Brytanii kolejne prby przeniesio-

no do Suffield Experimental Station, zlo-

kalizowanej na bezludnej prerii w kana-

dyjskiej prowincji Alberta.) Brytyjczy-

cy prowadzili rwnieý prace nad ærod-

kami niszczcymi uprawy, koncentrujc

si« na rýnych rodzajach herbicydw.

W latach pi«dziesitych niektre z tych

zabjczych dla roælin zwizkw zastoso-

wano w walkach z komunistycznymi

powstaÄcami na Malajach; zebrane do-

æwiadczenia stanowi¸y podstaw« do

wykorzystania przez Amerykanw

defoliantw chemicznych w latach

szeædziesitych i siedemdziesitych

w Wietnamie.

Podczas II wojny æwiatowej Niemcy

rwnieý pracowali nad broni biologicz-

n, prowadzc badania zarwno ærod-

kw skierowanych przeciwko ludziom,

jak i roælinom. W sporzdzonym po woj-

nie amerykaÄskim raporcie na temat

niemieckiego programu biologicznego

stwierdzono: ãWiele wskazuje na to, ýe

w sekcji zajmujcej si« chorobami roælin

rozwaýano znacznie wi«cej pomys¸w

i projektw niý w innych. [...] Niejedno-

krotnie wskazywano na moýliwoæ uýy-

cia rýnych ærodkw niszczcych upra-

wy w Anglii, a nawet brano pod uwag«

Ameryk«.Ó

Badania amerykaÄskie

Poczwszy od lat czterdziestych aý

po deklaracj« Nixona w 1969 roku, Sta-

ny Zjednoczone prowadzi¸y zakrojone

na duý skal« badania nad broni biolo-

giczn, obejmujce m.in. ærodki niszcz-

ce uprawy. Wed¸ug Juliana PerryÕego

Robinsona z University of Sussex wy-

niki prac by¸y tak zach«cajce, ýe ca¸y

amerykaÄski program zbrojeÄ biologicz-

nych przetrwa¸, cho doýywa¸ swych

dni tuý przed 1969 rokiem.

Wiele szczeg¸w dotyczcych amery-

kaÄskiej broni biologicznej zosta¸o obec-

nie ujawnione zgodnie z ustaw o swo-

bodnym dost«pie do informacji. W pracy

å WIAT N AUKI Listopad 1999 51

DUTKA

sy, zrzucone z ulepszonego pojemnika

M16A1 na wysokoæci 400Ð550 m nad

powierzchni ziemi przenosz wystar-

czajc liczb« komrek rozrodczych te-

go pasoýyta, aby wywo¸a epidemi«.Ó

Inne techniki rozprzestrzeniania pato-

genw opracowane w USA w latach

pi«dziesitych polega¸y na ich rozpyla-

niu z samolotw szturmowych F-100,

F-105 i F-4C. T« metod« zastosowano

podczas zrzucania herbicydw w Wiet-

namie. Inna strategia polega¸a na wy-

korzystaniu bezza¸ogowych, swobod-

nie przemieszczajcych si« balonw,

ktre przenosi¸y automatyczne urzdze-

nia rozpylajce.

AmerykaÄskie prace nad ærodkami

do niszczenia upraw przerwano wraz

z decyzj o jednostronnym odstpieniu

od programu zbrojeÄ biologicznych. In-

formacje uzyskane od uciekinierw ze

Zwizku Radzieckiego wskazuj, ýe

prowadzono tam badania nad tego typu

broni do czasu rozpadu tego paÄstwa

w 1991 roku. Do momentu odkry do-

konanych w Iraku w 1995 roku przez

United Nations Special Commission nie-

wiele wiedziano o tego typu badaniach

w innych paÄstwach.

UPRAWY ZIEMNIAKîW mog zosta

zniszczone przez zaraz« ziemniaka. Po-

wyýsze zdj«cia ukazuj roæliny zdrowe

(u gry z lewej) i chore (u gry z prawej) . Na-

wet w niewielkim stopniu poraýone ziem-

niaki (obok) nie nadaj si« do jedzenia. Cho-

roba ta, ktra spowodowa¸a kl«sk« g¸odu

w Irlandii w 1845 roku, moýe sta si« pot«ý-

n broni biologiczn.

niej sprawne s¸uýby wspomagajce rol-

nikw, ktre najprawdopodobniej szyb-

ko dostrzeg¸yby szerzc si« chorob«

i zaleci¸y stosowanie kosztownych pe-

stycydw w celu zduszenia epidemii

w zarodku. Tego rodzaju metody nad-

zoru wymagaj jednak nak¸adw finan-

sowych, na ktre cz«sto nie sta paÄstw

biedniejszych.

Rozwini«te kraje Ameryki P¸nocnej

i zachodniej Europy naraýone s na in-

nego rodzaju niebezpieczeÄstwo, zwi-

zane z powszechn praktyk uprawy

tylko jednej czy dwch odmian waýnych

gospodarczo roælin. Monokultury s bar-

dzo wraýliwe na choroby wywo¸ane

przez rasy patogenw atakujce te w¸a-

ænie odmiany. Wrg moýe rozsia choro-

botwrcze drobnoustroje, gdy warunki

pogodowe i stadium rozwojowe roælin

uprawnych b«d sprzyja¸y regionalnej

epidemii. Nawet jeæli zaatakowanemu

krajowi uda si« j powstrzyma, zanim

spowoduje powszechne spustoszenie,

to i tak poniesie on powaýne straty.

Trwajca obecnie rewolucja w dzie-

dzinie biotechnologii i inýynierii gene-

tycznej daje wi«ksze moýliwoæci krajom

zainteresowanym rozwojem broni bio-

logicznej, rwnoczeænie czynic j bar-

dziej gron. Prowadzi si« badania

majce na celu poznanie genomw ro-

ælinnych i wsp¸zaleýnoæci pomi«dzy

roælinami a ich patogenami. Cho mo-

g one zaowocowa zwi«kszeniem plo-

nw, to staj si« teý uýyteczne w opra-

cowywaniu coraz doskonalszych rodza-

jw broni biologicznej s¸uýcej do nisz-

czenia upraw. Naukowcy potrafi

wyprodukowa rasy chorobotwrczych

mikroorganizmw, ktre wywo¸uj

ci«ýsze postaci choroby, s oporne na

dzia¸anie konwencjonalnych pestycy-

dw i przeýywaj w wi«kszym zakre-

sie temperatur i wilgotnoæci.

Roboczy raport ONZ wymienia 10

patogenw roælin uprawnych o zasi«-

gu oglnoæwiatowym, ktre da si« wy-

korzysta jako broÄ biologiczn. Wi«k-

szoæ roælin jadalnych o strategicznym

znaczeniu jest wraýliwa na powodowa-

ne przez nie choroby, wærd ktrych do

najbardziej niszczycielskich naleý rdza

pszenicy, g¸ownia trzciny cukrowej i za-

raza ryýu. Zagroýone s rwnieý kuku-

rydza, ziemniaki, rýne gatunki roælin

strczkowych, rozmaite drzewa i krze-

wy owocowe oraz kawa. Celem ataku

moýe by takýe sosna, ktra ma duýe

znaczenie gospodarcze jako cenne r-

d¸o drewna.

Obecnie, gdy zimna wojna naleýy juý

do przesz¸oæci, naciski polityczne i sank-

cje gospodarcze s rwnie istotne jak

bezpoærednie dzia¸ania wojenne; moýli-

woæ pozbawienia jakiegoæ paÄstwa

Rosnce zagroýenie?

W XXI wieku zarwno kraje wysoko

uprzemys¸owione, jak i rozwijajce si«

nadal b«d mia¸y powody, aby obawia

si« swoich wrogw Ð czy b«d to inne

paÄstwa, ugrupowania polityczne, czy

terroryæci Ð jeæli zdecyduj si« oni na

uýycie broni biologicznej niszczcej

uprawy. Wi«kszoæ chorb roælin roz-

przestrzeniajcych si« b¸yskawicznie

w czasie jednego sezonu wegetacyjne-

go ma krtki okres inkubacji i w widocz-

ny sposb uszkadza liæcie. W USA ist-

52 å WIAT N AUKI Listopad 1999

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: