Kreta.doc

Kreta

Na Krecie nieregularny układ wieloizbowy, który znany jest od późnopaleolitycznych domów w Knossos, znalazł swój punkt centralny we wspomnianym już wewnętrznym dziedzincu. Od okresu ŚM zaczęto skupiać pomieszczenia w budowlach wieloizbowych. W budownictwie Krety od okresu ŚM datuje się orientacja budowli wchód – zachód, północ – południe. Dłuższa oś centralna dziedzińców biegnie z północy na południe we wszystkich pałacach. Być może było to związane z doprowadzaniem  jak najewiekszej ilości światła słonecznego  do wnętrz rozplanowanych wokół dziedzińca.

W porównaniu z osadami inaczej przedstawiały się początki architektury pałacowej/ aby zbudowac pałac trzeba było posiadac ustalona koncepcje całości zgodna z warunkami naturalnymi i funkcja przyszłej budowli, Na powstanie planu takiej budowli musiała się złożyć wiedza architekta, budowniczego i osoba zleceniodawcy. Zatem konsekwentna mysla architektoniczna przejawiała się w rozplanowaniu prostokątnego dziedzińca, którego dłuzsza oś była zorientowana z północy na południe z korytarzami przeprowadzinymi równolegle do owego dziedzińca, a które to dzieliły wnętrza na określone czworokątne zespoły pomieszczeń. Rozplanowanie wnetrz, świetlikow, ścian kolumnowych i otworow okiennych i wejściowych musialo zatem polegac na określonym planie architektonicznym który po zrealizowaniu przez budowniczych zapewnial dopływ swiatla i powietrza. Zastosowania planu wpotwirdzily studia J.w Grahama nad minojska jednostka miary. Wynika z nich, ze stanowiła ja stopa rowna 30,36 cm. Teorie ta sprawdził w czterech pałacach m/In w Zakro i willia w Hagia Triada (ŚM III). Zatem przypuszczenia o działalności minojskich architektów mogły znaleźć naukowe uzasadnienie.

Pierwszy pałac powstał około 2000r. p.n.e. w Konossos - około 5 km od głównego obecnie miasta Krety - Heraklionu. 100 lat później zbudowano pałac w Fajstos - w południowej części wyspy. W ciągu kilkusetletniej historii kultury minojskiej pałace te były kilkakrotnie przebudowywane. Główne przeróbki dokonane zostały po 1750r. p.n.e., kiedy to prawie wszystkie budowle Krety ucierpiały na skutek trzęsienia ziemi. Odbudowane wówczas pałace w Knossos i Fajstos przetrwały do XVw. p.n.e. - do czasu ich zniszczenia po wybuchu wulkanu na pobliskiej wyspie Thira (Santoryn, Santorini) i ograbienia ich przez najeźdźców - Mykeńczyków. Wszystkie pałace Krety przejawiają wspólne cechy charakterystyczne dla całej architektury minojskiej. W odróżnieniu od pałaców mykeńskich pozbawione były całkowicie elementów obronnych. Wynikało to z morskiej dominacji Krety w tamtym okresie. Kompleksy pałacowe składały się bardzo dużej liczby pomieszczeń, połączonych równie licznymi korytarzami. W części zachodniej znajdowały się głównie pomieszczenia reprezentacyjne, m. in. sala tronowa i kaplica oraz oddzielone długim korytarzem magazyny. We wschodnim skrzydle pałacu były apartamenty królewskie (osobne dla króla i królowej) z toaletami, łaźniami i basenami. W części północnej mieściły się pomieszczenia dla służby i warsztaty rzemieślnicze. Pałac w Knossos, w szczytowym okresie rozwoju kultury minojskiej, miał ponad 1200 pokoi i zamieszkany był przez ponad 10 tysięcy osób. Wszystkie komnaty położone na różnych kondygnacjach otaczały dziedziniec centralny, o rozmiarach około 30 na 60 metrów w Knossos i 22 na 47 metrów w Fajstos. Stamtąd docierało do nich światło przez okna, otwory w sufitach (np. w sali tronowej) czy specjalnie wybudowane świetliki. Oprócz oświetlenia budowniczowie zadbali o kanały wentylacyjne (istotne w gorącym klimacie), wodociągi i kanalizację. Wyraźnie widać, że ówcześni architekci nie dążyli do stworzenia budowli monumentalnych, ale praktycznych, wygodnych, a wręcz komfortowych. Pałace miały kilka wejść. Jednym z nich były monumentalne schody, służące nie tylko do komunikacji. W olbrzymich, 13 metrowej szerokości, stopniach schodów (Fajstos) zastosowano triki architektoniczne, z powodzeniem wykorzystywane nawet 1000 lat później. Np. wybrzuszenie ku górze centralnej części stopni sprawiło, że przy oglądaniu z większej odległości sprawiały one wrażenie zupełnie prostych, a nie wklęsłych (korekcja perspektywy).

Hellada:

W budownictwie helladzkim najstarsze, jednoizbowe domy otrzymały z czasem dodatkowe wnętrza, które dobudowywano w miare potrzeb, nie kireując się jednak żadnym z góry przyjętym planem. Epoka brązu przynosi w tej dziedzinie zmiany. Budowla na planie wydłużonego prostokąta składała się z dwóch wnętrz: większej izby mieszkalnej i położonego w głębi mniejszego pomieszczenia pełniącego funkcje magazynu. Frontalny portyk i przedłużenie ścian bocznych, tworzące wejście z antami występuje już w budowlach neolitycznych m.in. w Sesklo i Dimini. W budowlach pałacowych okresu póżnohelladzkiego centralną część założenia stanowił zespół złożony z portyku oteirającego się w stronę dziedzińca wewnętrznego, przedsionka (westybulu) i właściwej Sali z paleniskiem pośrodku otoczonym  czterema kolumnami. Ten typ kompleksu można nazwc megaronem. Przeciętna wielkośc takiej Sali może wynosić 13 x 12 m (Mykeny). Mimo iż każdy z odsłoniętych pałaców mykeńskich miał takie zespół wnetrz, założenia pałacowe nie zawsze są budowlami o przemyślanym planowaniu.

Mykeny:

W odróżnieniu od rozległych i otwartych miast Minojczyków, mykeńskie osady były silnie ufortyfikowanymi twierdzami. Zakładane były najczęściej w miejscach strategicznych, na szczytach gór i wzgórz. Przykładem takich budowli niech będą słynne Mykeny i leżący kilkanaście kilometrów od nich Tiryns - w północno-wschodniej części Peloponezu. Tiryns leżał w czasach mykeńskich nad samym morzem i prawdopodobnie pełnił funkcję portu dla Myken. Ponieważ położony był na otwartym terenie jego fortyfikacje były znacznie potężniejsze od mykeńskich. Z kolei Mykeny leżące na szczycie stromego wzniesienia były łatwiejsze do obrony, a widok (przy dobrej pogodzie) na wybrzeże morskie zapewniał szybkie wykrycie nadciągających wrogów. W centralnej części znajdował się właściwy pałac w postaci megaronu (najlepiej zachowany znajduje się w Tirynsie). Była to prostokątna sala audiencyjna (około 10 na 12 metrów), z sufitem opartym na czterech kolumnach. W środku znajdowało się palenisko, a nieco z boku tron królewski. Do megaronu prowadził niewielki przedsionek, oparty na dwóch kolumnach. Wokół sali audiencyjnej znajdowały się liczne komnaty - apartamenty prywatne, jadalnie, łaźnie i magazyny. Surowszy klimat niż na Krecie sprawił, że budowniczowie zrezygnowali z oświetlenia wnętrza komnat oknami i świetlikami, by chronić je przed niepogodą Jedynie w sali audiencyjnej znajdował się otwór w stropie - dla odprowadzenia dymu. W przeciwieństwie do pałaców minojskich mieszkania i warsztaty rzemieślników oraz kramy kupców znajdowały się poza murami pałacu (poza nielicznymi - niezbędnymi). Mimo oczywistych różnic w budowie pałaców minojskich i mykeńskich ich wnętrza były bardzo podobne - zwłaszcza malowidła naścienne - choć różniły się tematycznie.

Około 1200r. p.n.e. pałace mykeńskie zostały zniszczone przez Dorów. Ich ruiny zostały odkryte przez archeologa-amatora Heinricha Schliemanna w 1874r.