Wykład 7
Świadomość (w sensie psychologicznym)
n Pojęcie „świadomość” w sensie psychologicznym bliższe jest psychiatrycznemu rozumieniu „samoświadomości”, niż „przytomności”.
n Faktycznie znaczy jednak coś więcej – to funkcja psychiczna, która polega na regulowaniu znaczenia zachodzących aktualnie procesów psychicznych. Spośród zachodzących jednocześnie zjawisk psychicznych, te które są uświadamiane mają większy wpływ na działanie oraz podlegają wolicjonalnej kontroli
n Świadomość można rozumieć jako uwagę zogniskowaną na sobie samym (Barg i in., 2000)
n Zaburzenia świadomości (w sensie psychologicznym polegają zatem na niedostosowaniu regulacji znaczenia zachodzących procesów psychicznych do wymogów życiowych
Zaburzenia świadomości (w sensie psychologicznym)
n Ograniczenie świadomości
q wyparcie i inne mechanizmy obronne (ograniczają dostęp świadomości do treści potrzebnych do adaptacyjnego działania)
q patologiczna dysocjacja psychiczna (utrata dostępu świadomości do kluczowych danych autobiograficznych – np. amnezja psychogenna)
q permanentne ograniczenie własnych emocji (aleksytymia)
n Poszerzenie świadomości
q zakłócenie automatyzmów psychicznych (np. autoanaliza przeżyć, samoobserwacja psychoanalityka J)
q wzmożenie automatyzmów psychicznych (np. paradoks kontroli, nieuzasadnione doświadczanie własnej choroby)
Zaburzenia w zakresie rozumienia samego siebie
n EGOCENTRYZM (niepodważalna dominacja umysłowego obrazu własnej osoby). Przejawia się w: skupianiu się na sobie samym, pomijaniu obszarów rzeczywistości nie związanych z własną osobą, interesowaniu się innymi ludźmi wyłącznie ze względu na własne sprawy
n ZABURZENIA TOŻSAMOŚCI (uporczywe trudności w określaniu, kim się jest). Rodzaje zaburzeń tożsamości (Tapp, 1979):
q tożsamość „w innym” – pełne utożsamianie się z inną osobą / grupa bez różnicowania „ja” – „inni”
q tożsamość „rozdwojona” – złudne naprzemienne spostrzeganie alternatywnych wersji siebie, pochodnych od utożsamiania się „ja” z „innymi”
q tożsamość „przeciw innemu” – tożsamość negatywna, oparta na opisywaniu własnej osoby w kategoriach „nie-ja”
także: tożsamość fałszywa / wielkościowa / pseudotożsamość
Jaka tożsamość?
Student, 22 lata, narracja „ja i ojciec”
„Ja z Tatą pracujemy w jego firmie. Ja jestem strasznie nerwowy na Tatę, ciągle pyskuję do niego i podnoszę głos, ze moja racja jest lepsza i skuteczniejsza: „Juz dosyć mam jego podejścia, że to nie wyjdzie, to się nie uda”. Ja chciałem wywrzeć emocjonalnie na moim Ojcu, że mam rację, Tata starał się załagodzić sprawę, ale w końcu również wyprowadzam Go z równowagi. Załagodzenie sprawy utrudniały emocje, które „wdzierały” się w rozmowę. Historia zakończyła się w ten sposób, ze moje uparte zdanie pozostało”.
Ten sam student, narracja „ja i matka”:
„Wyjeżdżam do szkoły. Mamcia dba o to aby jak najlepiej wszystko było. Przejmuje się każdą drobnostką. Martwi się niepotrzebnie o rzeczy bardzo mało znaczące. Mnie to drażni, że Mamcia tak bardzo się mną opiekuje i chce aby wszystko zagrało jak najlepiej. Z perspektywy czasu, patrząc na te sytuacje, wydaje mi się, że Mamcia chciała czuć się potrzebna, pomocna, dowartościowana”.
Rozwojowe przesłanki zaburzeń tożsamości
n W okresie wczesnego dzieciństwa (por. Mahler):
q niepełna symbioza / przedwczesna separacja
q przedłużona symbioza / opóźniona separacja
n W okresie dorastania (Stierlin)
q indywiduacja „przeciwko”
q indywiduacja „przedatowana”
(optymalnie: indywiduacja „wraz z”)
Jak kształtuje się tożsamość pacjenta psychiatrycznego?
1. „Nominacja na pacjenta psychiatrycznego”: zwykle na oddziale
q porządek ale za cenę podporządkowania medycynie (psychiatrii)
q bad or mad? => bed & med. (hospitalizacja i medykalizacja)
2. Zderzenie narracji:
q osobistej opowieści pacjenta / opowieści rodziny / psychiatry / psychoterapeuty / reguł instytucji
q gdy różnice są znaczne, a narratorzy silnie przekonani o jedyności swej perspektywy, może nie dojść do konstruktywnego dialogu
3. „Pacjent psychiatryczny” inicjuje narrację, w której wykazuje brak poczucia sprawstwa, poczucie wykluczenia, odrzucenia i bezsilności
Jak przeciwdziałać?
q dialog terapeutyczny
q kryterium „użyteczności” przed „normalności” (pacjent => klient)
q osłabiać medykalizację (perspektywa psychiatry nie jest jedyną wyjaśniającą rzeczywistość)
Podstawowe założenia dotyczące mechanizmów kontroli i samokontroli
n Występują dwa podstawowe poziomy organizacji struktur psychicznych:
q struktury popędowo-emocjonalne (pierwotne mechanizmy regulacyjne)
q struktury poznawcze (wyższe mechanizmy regulacyjne)
n Struktury (mechanizmy) popędowo-emocjonalne i poznawcze są ze sobą ściśle powiązane, wpływają na siebie poprzez cykle sprzężeń zwrotnych
n Zdrowie – mechanizmy popędowo-emocjonalne podlegają poznawczym (optymalnie ukształtowane mechanizmy kontroli i samokontroli)
n Zaburzenie – przewagę utrzymują mechanizmy popędowo-emocjonalne (słabo ukształtowane mechanizmy kontroli i samokontroli)
Kiedy uruchamiają się mechanizmy kontroli i samokontroli?
n gdy brakuje nam informacji potwierdzających strukturę JA
n gdy doświadczamy realnego zagrożenia lub je antycypujemy (czyli wtedy, gdy tracimy lub spodziewamy się utracić kontrolę / samokontrolę)
n gdy rośnie pobudzenie emocjonalne (np. wzrasta lęk, poczucie winy)
Funkcja i typy mechanizmów kontroli i samokontroli
n Funkcja:
q podtrzymanie równowagi funkcjonalnej systemu psychicznego
q redukcja nadmiernego poziomu aktywacji (emocji)
n Typy:
q restrukturalizacyjne
q obronne
q odreagowania
q manipulacyjne
Mechanizmy restrukturalizacyjne
n Sposób działania:
q przeobrażanie struktur poznawczych (wzbogacanie ich treści, zwiększanie, rozwój ich złożoności oraz hierarchizacja)
n Optymalna kontrola i samokontrola:
q wtedy, gdy mechanizmy restrukturalizacyjne dominują nad pozostałymi trzema typami
q gdy dominują mechanizmy obronne, odreagowania, manipulacyjne – zakłócenia kontroli i samokontroli
n Przykłady:
q restrukturalizacja nerwicowa (gdy dominują mechanizmy obronne => zespoły objawowe; np. dysocjacja, fobia, natręctwa, somatyzacja a także „pojęcie własnej choroby” <por. „korzyści wtórne”>)
q restrukturalizacja psychotyczna (gdy dominuje poznawcza struktura urojeniowa)
Mechanizmy obronne
q zakłócanie odbioru lub przetwarzania informacji w sytuacji nadmiernego pobudzenia (lękowego)
q zakłócające odbiór informacji (poprzez podwyższenie progu wrażliwości dla określonego rodzaju informacji – aby nie pojawiały się w świadomości) – np. obronność percepcyjna, wyparcie, tłumienie, zaprzeczanie
q zniekształcające przetwarzanie informacji (poprzez reewaluację informacji) – np. projekcja, intelektualizacja, racjonalizacja, reakcja pozorowana, fantazjowanie)
Mechanizmy odreagowania
q nasilenie czynności ekspresyjnych – uruchamiane są one na niższym (motoryczno-sensorycznym) poziomie struktur systemu osobowości
q czynności fizyczne wymagające dużej energii (np. walka, taniec)
q silna ekspresja emocji przez gestykulację, pantomimikę, itp..
q zachowania impulsywne, agresywne i autoagresywne
q zachowania antyspołeczne (przekraczanie norm)
q wyładowujące zachowania seksualne
q ekshibicjonizm werbalny, gadatliwość
q nadmierne jedzenie
Mechanizmy manipulacyjne
q aktywne poszukiwanie i zdobywanie od otoczeniu informacji potwierdzających strukturę JA / poczucie wartości, tożsamości / kontrolę
q kształtują się wskutek niskiej skuteczności mechanizmów obronnych i odreagowania
q zachowania ingracjacyjne
q zachowania agresywne
q parasamobójstwo
PSYCHOGENNE ZABURZENIA FUNKCJI BIOLOGICZNYCH
q zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
q wzór osobowości typu A
q zaburzenia somatoformiczne
ZABURZENIA ODŻYWIANIA
n Epidemiologia:
q anoreksja
n 0,5-1% dorastających dziewcząt
n Początek: 13-20 rok życia
n Stosunek zachorowań mężczyzn do kobiet: 1 : 9(10)
q bulimia
n 4-15% uczenn...
psych_spoleczna